تبعيت كوركورانه
يكي از اصول حاكم بر جامعه جاهلي، تبعيت كوركورانه از آباء و اجداد و رؤساي قبايل بود، و عمده ي باورهاي مردم بر ظن و گمان تكيه داشت و كمتر از استدلال و منطق بهره مي بردند. در عصر جاهلي، مردم نه تنها از علم و دانش بهره مند نبودند كه از تعقل و تفكر نيز حظ چنداني نداشتند.
قرآن كريم در آيات متعدد در اين باره سخن گفته است كه برخي ازآنها را متذكر مي شويم:
«و اذا قيل لهم تعالوا الي ما انزل الله و الي الرسول قالوا حسبنا ما وجدنا عليه اباءنا» [1] .
هنگامي كه به آنها گفته شود:«به سوي آنچه خدا نازل كرده، و به سوي پيامبر بياييد
مي گويند:«آنچه از پدران خود يافته ايم، ما را بس است.»
و درباره امم پيشين فرمود:
«و كذلك ما ارسلنا من قبلك في قرية من نذير الا قال مترفوها انا وجدنا اباءنا علي امة و انا علي آثارهم مقتدون» [2] .
و اين گونه در هيچ شهر و دياري پيش از تو پيامبر انذاركننده اي نفرستاديم مگر اينكه ثروتمندان مست و مغرور آن گفتند:«ما پدران خود را بر آييني يافتيم و به آثار آنان اقتدا مي كنيم.»
و روز قيامت اظهار مي دارند:
«ربنا انا اطعنا سادتنا و كبرائنا فاضلونا السبيلا» [3] .
پروردگارا ما از سران و بزرگان خود اطاعت كرديم و آنان ما را گمراه ساختند!
و در مورد تبعيت افراد از ظن و گمان به جاي فكر و استدلال، قرآن كريم مي فرمايد:
«ان تتبعون الا الظن ان انتم الا تخرصون» [4] .
شما جز از خيالات باطل خويش پيروي نمي كنيد و جز به گزافه و دروغ سخن نمي گوييد، و همچنين مي فرمايد:
«و ما يتبع اكثرهم الا ظنا ان الظن لا يغني من الحخق شيئا» [5] .
اكثر اين مردم جز از خيال و گمان باطل از چيزي پيروي نمي كنند. در صورتي كه گمان و خيالات موهوم، كسي را بي نياز از حق نمي گرداند (و به علم و يقين نمي رساند).
گواه ديگر بر اينكه مردم عصر جاهلي از ظن و گمان به جاي فكر و منطق بهره مي بردند. استفاده آنها از قياس به جاي برهان است آنها با اين طرز فكر قدرت خدا را با قدرت خودشان مقايسه مي كردند و با تعجب مي گفتند:«من يحيي العظام و هي رميم» و خداوند متعال در پاسخ فرمود:«قل يحييها الذي انشأها اول مرة» [6] .
انما الخمر و الميسر و الانصاب و الازلام رجس من عمل الشيطان فاجتنبوه. [7] قرآن كريم
پاورقي
[1] مائده (5)، آيهي 104.
[2] زخرف (43)، آيهي 23.
[3] احزاب (33)، آيهي 67.
[4] انعام (6)، آيهي 148.
[5] يونس (10)، آيهي 36.
[6] يس (36)، آيات 78 - 79، چه کسي اين استخوانهاي پوسيده را زنده ميکند؟! بگو: «همان کسي آن را زنده مي کند که نخستين بار آن را آفريد.».
[7] مائده (5)، آيهي 90، اي کساني که ايمان آوردهايد شراب و قمار و بتها و ازلام (نوعي تير که بدان بختآزمايي ميکردند) پليدي و از عمل شيطان است از آنها دوري کنيد.