تدوين نخستين ديوان حكومتي به دستور عمر بن خطاب. [1] .

پس از آنكه مسلمانان در دهه اول پس از رحلت رسول اكرم صلي الله عليه و آله فتوحات متعددي به دست آوردند و مناطق وسيعي از شام، مصر، ايران و عراق را تصرف و بر مجموعه سرزمين پهناور جزيرة العرب افزودند، اموال و ثروت هاي فراواني از سوي فرماندهان فاتح و كارگزاران حكومتي به سوي مدينه، مقر حكومت عمر بن خطاب دومين خليفه مسلمانان، سرازير شد. عمر براي مصرف آن ها و نحوه تقسيم ميان مردم با برخي از صحابه مشورت كرد. پيشنهادهاي گوناگون صحابه در اصل بيت المال و يا نحوه توزيع و تقسيم آن در منابع تاريخي نقل شده است و از بازگو كردن همه آنها در اين جا معذوريم و تنها پيشنهاد چند نفر را نقل مي كنيم:

1 - جبير بن حويرث روايت كرده است: علي بن ابي طالب عليه السلام به عمر پيشنهاد كرد كه تمام دارايي هايي كه در نزدت گردآوري شده اند، در هر سال ميان مردم تقسيم كن و چيزي را (بي جهت) نگه ندار.

2 - عثمان بن عفان به عمر گفت: اموال فراواني را مي بينم گردآوري شده است. اگر آن ها را حساب و كتاب نكني معلوم نشود چه كسي از آن بهره برده است و چه كسي محروم مانده است، اين موضوع در ميان مردم منتشر مي شود (و باعث بدگماني آنان مي گردد).

3 - وليد بن هشام به عمر بن خطاب گفت: هنگامي كه من به شام مسافرت كردم، پادشاهان آن جا را ديدم كه ديواني براي محاسبات تشكيل داده و سربازگيري و تشكيل قشون مي دادند. پس تو نيز ديواني فراهم كن و ارتشي براي مسلمانان، تشكيل بده، عمر بن خطاب پس از مشورت ها، و تصميم به تشكيل ديوان (دفتر محاسبات مالي) گرفت و عقيل بن ابي طالب، مخرمة بن نوفل و جبير بن مطعم را مامور تشكيل دفتر خانه و سرشماري مسلمانان كرد. [2] .

پس از آن، بيت المال را به طور غير مساوي و نابرابر در ميان صحابه و مسلمانان تقسيم و توزيع كرد.

وي، مبناي تفاضل بيت المال را نزديكي به پيامبر صلي الله عليه و آله و حضور در جنگ بدر قرار داد. بالاترين رقم را به عائشه همسر رسول خدا صلي الله عليه و آله اختصاص داد كه مقري سالانه اش 12000 دينار بود ولي براي ساير همسران رسول خدا صلي الله عليه و آله 10000 دينار قرار داد.

براي امام علي بن ابي طالب عليه السلام و ساير بني هاشم كه در جنگ بدر حضور داشتند، هر كدام 5000 دينار و براي سايرين به واسطه مراتب قرابت با رسول خدا صلي الله عليه و آله، ابوبكر و خودش، مقرري هاي گوناگوني وضع نمود. از جمله براي فرزندان مجاهداني كه در بدر و احد شركت داشتند، هر كدام 2000 دينار در نظر گرفت، جز براي امام حسن عليه السلام و امام حسين عليه السلام كه براي آن دو بخاطر قرابت با رسول خدا صلي الله عليه و آله هر كدام 5000 دينار مقرر نمود. شيوه تقسيم بيت المال از سوي عمر بن خطاب، بر خلاف شيوه ابوبكر بود. زيرا ابوبكر، بيت المال را به صورت مساوي تقسيم مي نمود. [3] .