زندگي امام زين العابدين عليه السلام را مي توان به چهار دوره تقسيم نمود:

1 - دوره امامت و خلافت جدش حضرت اميرمؤمنان عليه السلام. امام زين العابدين عليه السلام تنها دو سال آخر آن را درك نمود.

2 - دوره امامت عمويش امام حسن مجتبي عليه السلام كه به مدت ده سال ادامه داشت.

3 - دوره امامت پدر ارجمندش امام حسين عليه السلام كه آن نيز ده سال ادامه داشت.

4 - دوره امامت خود امام زين العابدين عليه السلام كه از محرم 61 تا محرم سال 95 قمري، به مدت 34 سال استمرار يافت.

در تمام دوره هاي فوق، رويدادهاي مهمي براي آن حضرت و اهل بيت عصمت عليه السلام به وقوع پيوست كه تأثيرات به سزايي در جامعه اسلامي آن عصر داشت. ولي مهمترين رويدادي كه در عصر آن حضرت به وقوع پيوست و خود امام عليه السلام نيز در آن حضور كامل داشت. واقعه كربلا و شهادت امام حسين عليه السلام بود.

امام زين العابدين عليه السلام از آغاز مبارزه هاي امام حسين عليه السلام در كنار آن حضرت بود و در سفر آن حضرت از مدينه به مكه، و از مكه به عراق و كربلا، وي را همراهي مي نمود.

در روز عاشورا كه تمام ياران امام حسين عليه السلام به اذن آن حضرت، وارد ميدان شده و با دشمنان كارزار كرده و سرانجام مظلومانه به شهادت رسيدند، امام زين العابدين عليه السلام به اراده الهي از آن واقعه خونين، جان سالم به در برد تا به عنوان حجت خدا بر روي زمين و امام جانشين پدرش اباعبدالله الحسين عليه السلام سكان كشتي طوفان زده امت را رهبري نمايد.

آن حضرت پس از شهادت امام حسين عليه السلام و يارانش در كربلا، به همراه ساير بازماندگان قافله حسيني به اسارت دشمن درآمد و در حالي كه به شدت بيمار بود، در غل و زنجير قرار گرفت و با همان حال، ايام اسارت اهل بيت امام حسين عليه السلام از كربلا به كوفه و از كوفه به شام را تحمل كرد.

و با خطبه هاي روان و روشنگر خود، دشمنان و جنايتكاران را رسوا و حقانيت قيام امام حسين عليه السلام را به گوش مسلمانان رسانيد و آنان را از خواب غفلت بيدار كرد. (براي اطلاع بيشتر از قيام امام حسين عليه السلام به «بخش واقعه كربلا» كه پس از اين خواهد آمد، مراجعه كنيد.)