درباره ماه محرم، روايات فراواني در منابع روايي شيعه و اهل سنت وارد شده اند و اين ماه را از ابعاد گوناگون مورد بررسي قرار داده اند.

اهم موضوعاتي كه در اين روايات به آن ها پرداخته شده است عبارتند از: برخي از رويدادهايي كه در اين ماه واقع شده اند، حرام بودن اين ماه پيش از اسلام و تنفيذ آن از سوي اسلام، اعمال و عباداتي كه انجام آنها در اين ماه داراي ثواب و پاداش زيادي است. مانند روزه، نماز، شب زنده داري، مناجات و نيايش و سوگواري براي اباعبدالله الحسين عليه السلام.

پرداختن به تمامي احاديث و روايات مربوطه، از ظرفيت اين مقوله خارج است و مستقلا تاليف ديگري را مي طلبد. اما از باب نمونه و تبريك جستن به كلام معصومين عليه السلام چند حديث را در اين جا نقل مي كنيم:

1 - عن اميرالمؤمنين عليه السلام في حديث: ان رسول الله صلي الله عليه و آله و سلم لما ثقل في مرضه، قال: ان السنة اثني عشر شهرا، منها اربعة حرم.

قال ثم قال بيده: فذلك رجب مفرد، و ذو القعده و ذوالحجة و المحرم ثلاثة متواليات [1] .

اميرالمؤمنان علي عليه السلام فرمود: آن گاه كه بيماري پيامبر خدا صلي الله عليه و آله و سلم سنگين شده بود، آن حضرت فرمود: هر سالي از دوازده ماه تشكيل مي يابد كه چهار ماه از آنها، حرام مي باشد.

آن گاه پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم با اشاره به دستان مباركش فرمود: اين چهار ماه حرام عبارتند از: رجب كه منفرد واقع شد و ذي قعده، ذي حجه و محرم كه پشت سر هم قرار گرفته اند.

2 - عن النبي صلي الله عليه و آله و سلم انه قال: تصلي اول ليلة من المحرم ركعتين، تقراء في الاولي فاتحة الكتاب و سورة الأنعام و في الركعة الثانية فاتحة الكتاب و سورة يس. [2] .

پيامبر گرامي اسلام فرمود: در شب اول ماه محرم، دو ركعت نماز به جاي آورديد و در ركعت اول، سوره فاتحه و سوره انعام، و در ركعت دوم سوره فاتحه و ياسين را قرائت كنيد.

3 - عن النبي صلي الله عليه و آله و سلم انه قال: ان في المحرم ليلة شريفة و هي اول ليلة، من صلي فيها مأة ركعة الحمد و قل هو الله احد و يسلم آخر كل تشهد، و صام صبيحة اليوم و هو اول يوم من المحرم كان ممن يدوم عليه الخير سنة و لايزال محفوظا من الفتنة الي القابل، و ان مات ذلك صار الي الجنة ان شاءالله. [3] .

پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم فرمود: در ماه محرم، شبي شريف است. آن شب، شب اول اين ماه است. هر كس در اين شب صد ركعت نماز به جاي آورد كه در هر ركعت آن سوره حمد و سوره قل هو الله احد را قرائت كند و در آخر هر تشهدي سلام دهد و روز آن را كه روز اول ماه محرم است، روزه بگيرد، براي چنين شخصي در تمام سال، خير و خوبي تداوم مي يابد و تا سال بعد از هر فتنه اي محفوظ خواهد ماند و اگر در اين روز از بين بميرد، ان شاءالله وارد بهشت مي گردد.

4 - عن النبي صلي الله عليه و آله و سلم انه قال: من صام يوما من المحرم فله بكل يوم ثلاثون يوما. [4] .

پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم فرمود: هر كس يك روز از ماه محرم را روزه بگيرد، براي او در برابر هر روز، سي روز پاداش منظور مي گردد.

5 - قال علي عليه السلام: ان استطعت ان تحافظ علي ليلة الفطر و ليلة النحر و اول من المحرم و ليلة عاشورا و اول ليلة من رجب و ليلة النصف من شعبان، فافعل و اكثر فيهن من الدعاء و الصلاة و تلاوة القرآن. [5] .

حضرت علي عليه السلام فرمود: اگر توانايي شب زنده داري در شب عيد فطر، شب عيد قربان، شب اول ماه محرم، شب عاشورا، شب اول رجب و شب نيمه شعبان را داري، آن را بجاي آور و در اين شب ها براي زياد كردن دعا، نماز و قرائت قرآن تلاش كن.

6 - عن الريان بن شبيب قال: دخلت علي الرضا عليه السلام في اول يوم من المحرم فقال: يا ابن شبيب اصائم؟ فقلت: لا. فقال: ان هذا اليوم هو اليوم الذي دعا فيه زكريا عليه السلام ربه فقال: رب لي من لدنك ذرية طيبة انك سميع الدعا، [6] .

ريان بن شيب گفت: در نخستين روز ماه محرم به محضر امام رضا عليه السلام رسيدم. آن حضرت به من فرمود: اي پسر شبيب، آيا امروز روزه داري؟ گفتم نه!

فرمود: به راستي امروز، روزي است كه حضرت زكريا عليه السلام در نزد پروردگارش دعا كرد و عرضه داشت: پروردگارا از ساحت مقدست به من ذريه اي پاك عنايت كن چه اين كه تو شنونده هر دعايي. پس خداي سبحان دعاي وي را اجابت كرد و به فرشته اي دستور داد كه خبر استجابتش را به زكريا برساند. هنگامي كه زكريا براي اقامه نماز در محراب ايستاده بود، فرشته الهي بر او وارد شد و به او گفت كه پروردگارت، تو را به يحيي بشارت مي دهد.

پس هر كس، اين روز را روزه بگيرد و سپس خداي خود را بخواند، خدا نيز او را اجابت نمايد، همانطوري كه زكريا عليه السلام را اجابت فرمود.

7 - عن ابي عبدالله عليه السلام قال: من بات عند قبر الحسين عليه السلام ليلة عاشورا لقي الله يوم القيامة ملطخا بدمه و كأنما قتل معه في عرصة كربلا. [7] .

امام صادق عليه السلام فرمود: هر كسي كه در شب عاشورا در مزار امام حسين عليه السلام بسر ببرد، و اين شب را در آن جا بيتوته كند (و به زيارت، سوگواري و عبادت بپردازد) در قيامت خدا را در حالي ملاقات مي كند كه به خون امام حسين عليه السلام آغشته است و گويا در ركاب آن حضرت در دشت كربلا به شهادت رسيده است.

لازم به يادآوري است كه در روز عاشورا حالت ويژه اي در نزد شيعيان دارد و شايسته است كه همه مسلمانان و حقيقت جويان جهان در اين روز به سوگواري امام حسين عليه السلام و ياران شهيدش بپردازد. به همين جهت روايات فراواني وارد شده اند مبني بر اين كه شيعيان در اين روز، به زندگي شخصي خويش (از قبيل كسب و كار) نپردازند و چون دشمنان اهل بيت عليه السلام به خاطر شهادت امام حسين عليه السلام در اين روز جشن گرفته و روزه مي گرفتند، محبان اهل بيت در غم و اندوه بسر برند و به سوگواري بپردازند و اين روز را روزه نگيرند و اگر روزه گرفتند، آن را با نوشيدن آبي در بعد از ظهر افطار كنند.