مفهوم «احياي دين» چيست؟ ماهيت احياگري در مذهب به چه امري ناظر است؟ از توجه به معني و مفهوم اين اصطلاح، نگه داشتن دين و جلوگيري از موت و مرگ دين به ذهن متبادر مي شود؛ به گونه اي كه نشاط و طراوت و فعاليت و بالندگي و ديگر ويژگيهاي حيات و زندگي را دارا باشد.

اساسا اين مفهوم از طريق ادبيات قرآن و فرهنگ اهل بيت، وارد جامعه اسلامي شده است.

علي (ع) دوستان و رفقاي خالص و مخلص خودش را... با اين وصف ياد مي كند كه آنها دين را زنده نگه مي داشتند... آنها كه سنت پيامبر را زنده كردند و بدعت را مي راندند. علي (ع) عمار و ابن تيهان و ذوالشهادتين و امثال اينها را محيي سنت پيامبر مي خواند. [1] .

بنابراين، احياي دين بر نوعي آسيب شناسي متوقف است كه محيي آن را تشخيص مي دهد و در نهايت مي كوشد تا زنگار از چهره دين بزدايد تا حقيقت و هويت واقعي آن هويدا گردد.

محيي در ابتدا نوعي بيماري و آفت زدگي در پيكر دين احساس مي كند كه عدم رسيدگي به آن به هلاكت و مرگ دين و جامعه ديني منجر مي شود و سپس عزم مي كند كه به «آفت زدايي» و «درمان بيماري» بپردازد.

آنكه طب را طب مي كند بيماري شناسي و آهنگ درمان بيماري است... آنچه برجاست عزم طبابت و دغدغه درمان و هنر تشخيص بيماري و ايمان به وقوع بيماري و خروج از تعادل است... احيا نيز چنين است... احيا مبتني بر نوعي شناخت و دغدغه و عزم اقدام است... آنچه در عمق و باطن وجود دارد، دردي است كه دوستداران مكتب را مي گزد و علاج ناتواني آن را از رويارويي با مسائل طلب مي كند.» [2] .

بنابراين در كار احياي دين دوركن وجود دارد:

1- مسأله شناسي و معظل يابي

2- دغدغه و عزم اقدام براي گره گشايي. با فهم اين موضوعات به ماهيت جنبش احياي دين و محتواي نهضت احياي دين نزديك مي شويم [3] .

اما همچنان موضوعات ديگري نيز براي شناخت جامع و كامل آن لازم است؛ همچون زمينه هاي احيا، شيوه هاي احيا، مراحل احيا، و رهبري نهضت احيا، پيامدها، مخاطبان و معارضان احيا كه در اين مقال امكان بررسي آنها نيست. [4] در اين نوشتار مي خواهيم به برسي اين نكته بپردازيم كه كدام جنبه و بعد دين اسلام مورد غفلت و فراموشي قرار گرفته بود كه امام حسين (ع) در تلاش براي احيا و زنده كردن آن بود.