ص:- 128- س:- 14 (علامه ي مامقاني قدس سره در تنقيح المقال....)

ناگفته نماند: صاحب قاموس الرجال گفته: صاحب تنقيح المقال سند روايت ثاني مذكور در رجال كشي (ره) را در ترجمه ي ابوحنيفه سائق الحاج تحريف كرده و اين طور نقل نموده: (محمد بن عثمان بن حامد) ولي صاحب قاموس الرجال اقلا احتمال نداده كه نسخه ي رجال كشي (ره) كه نزد مرحوم مامقاني (ره) بوده مغلوط بوده نه اين كه آن مرحوم سند را عمدا تحريف كرده و نقل نموده زيرا عبارت سند روايت در تنقيح به اين نحو است: قال الكشي حدثني محمد بن عثمان بن حامد قالا حدثنا محمد بن يزداد عن محمد بن الحسين عن المزخرف عن عبدالله بن عثمان قال ذكر عند ابي الحسن عليه السلام.... الخ و در نسخه ي ديگر: عند ابي عبدالله عليه السلام.... الخ.

كلمه ي (قالا حدثنا) شاهد است كه شيخ كشي (ره) از دو نفر نقل كرده ولي اول سند در نسخه ي رجال كشي كه اغلب نسخه هاي آن اغلاط دارد غلط داشته يا كلماتي از قلم ناسخ تنقيح المقال افتاده و اگر بنا باشد


اين قبيل موارد را به تحريف عمدي كه ظاهر عبارت صاحب قاموس الرجال در آنست حمل نمائيم براي خود صاحب قاموس بايد گفت: در سند همان خبر تحريف رخ داده و اسقاط كرده زيرا سند خبر به نحوي كه در رجال كشي است به اين نحو است: حدثني محمد بن الحسن البراني (البراثي) و عثمان بن حامد قالا حدثنا محمد بن الحسين (الحسن) عن المزخرف عن عبدالله بن عثمان قال ذكر عند ابي عبدالله (ع) ابوحنيفة السابق و انه يسير في أربع عشرة فقال: لا صلاة له و اما صاحب قاموس به اين نحو نقل كرده: عن محمد بن الحسن و عثمان بن حامد عن محمد بن يزداد عن محمد بن الحسين عن المزخرف عن عبدالله بن عثمان قال: ذكر عند ابي عبدالله (ع) ابوحنيفة السائق و انه يسير في اربعة عشر فقال: لا صلاة له ج 4 ص 352.

و مرحوم مامقاني (ره) در نقل همين خبر عين متني را كه صاحب قاموس نقل كرده نقل فرموده ولي صاحب قاموس گويد: لفظ خبر (كش) ليس كما عبر (اربعة عشر يوما)بل (يسير في اربع، عشرة) و قد حرفه الخ جملات اربعة عشر يوما عبارت خود مرحوم مامقاني است عبارت متن خبر را تحريف نكرده و نقل متن روايت در قاموس و تنقيح يكي بوده و توافق دارند و عبارت: (اربعة عشر يوما) را مامقاني (ره) از خبر چنان فهميده است نه اين كه عبارت خبر را تحريف به اربعة عشر يوما كرده باشد چنانچه صاحب قاموس به وي نسبت داده است.

بلي آنچه در عبارت متن خبر موجود در رجال كشي است اينست.


(يسير في اربع، عشرة) و آنچه صاحب قاموس در صفحه ي (353) ج 3 گفته صحيح است ولي در نقل متن روايت چنانچه گفته شد با تنقيح فرقي ندارند و صاحب قاموس گويد: شايد لف خبر اين طوري بوده. (انه يسير في اربع ساعات عشرة فراسخ) و لفظ (ساعات) و (فراسخ) از نسخه ساقط شده است و اين احتمال سقوط را به مجرد حدس و تخمين داده و شاهدي بر آن نياورده ولي وجود كلمه ي (قالا حدثنا) را در سند خبر در تنقيح قرينه نگرفته كه يا نسخه كه نزد مامقاني (ره) بوده غلط داشته و يا ناسخ اشتباه كرده است و خود صاحب قاموس كلمه ي (قالا حدثنا) را حذف كرده و كلمه ي (حدثني) را از اول سند و كلمه ي (البراني يا البراثي) را نيز حذف نموده.

و در متن نقل خبر (في اربع، عشرة) را (اربعة عشرة) نقل كرده و به اختلاف نسخ در (محمد بن الحسين) كه از مزخرف روايت كرده متوجه نشده كه در بعض نسخه ها (محمد بن الحسن) است.

آيا حالا مي توان نسبت تحريف عمدي را به صاحب قاموس داد؟ و حال آن كه جا دارد به وي نسبت داده شود چون در مقام تحقيق جزئيات خبر با سند و متن آن است كه بر مامقاني (ره) ايراد كرده و حمله ور شود كه عمده هدف اوست با استعمال رموز كه از سبكهاي كهنه در كتب رجال است پس آيا نسبت تحريف به مرحوم مامقاني (ره) دادن دور از انصاف نيست؟ در صورتي كه خودش به تصحيح آن كتاب كبير نفيس نرسيده و عمرش وفا به آن نكرده و ناسخ تنقيح اشتباهات دارد كه به حساب


ناسخ است و اشتباه از مؤلف تنقيح نيست اگر دقيقا به قاموس الرجال بررسي شود و با دقت تحت مطالعه و تحقيق قرار گيرد از اول آن كتاب تا آخرش به اشتباهات زيادي برخورد خواهيم كرد كه بايد مثل قاموس الرجال در اطراف اشتباهات آن تأليفي تنظيم گردد.

و اگر تنقيح المقال با تهذيب و تنقيح و تحقيق و به اشراف جمعي از اهل فن بر آن طبع دوم مي شد و اشتباهات آن در تعليقات رفع مي گرديد و به اغلب اعتراضات بي مورد صاحب قاموس الرجال اشاره مي گشت و حملات وي با عبارات تلخ و بدون مراعات انصاف درباره ي تنقيح المقال روشن مي شد كتاب رجالي مي گشت كه از هر جهت جامع و بي نظير مي گرديد ولي تا حال اشخاصي كه بايد مقدمات اين امر رابه مرحله ي عمل برسانند به اين پيشنهاد اينجانب جامه ي عمل نپوشانيده اند با اين كه مكرر پيشنهاد شده است و اميدوارم كه اين آرزو تحقق پيدا نمايد والله الموفق.