در اينجا به چند توجيه صحيح اشاره كرده و نقل مي شود:

اول: اكثر محققين خاصه و عامه گفته اند: كه رسول الله صلي الله عليه و آله چون از جمله ي آل ابراهيم است پس صلوات بر آن حضرت و آلش در ضمن صلوات بر ابراهيم بر وجه اتم و اكمل حاصل است و مطلوب ما در صلوات كه درخواست مي كنيم:اللهم صل علي محمد و آل محمد.... الخ آنست كه پيغمبر اكرم و آلش به صلوات ديگري اختصاص يابد كه مماثل


صلواتي كه بر او و آلش و ديگران عموميت داشت.

و الصلاة العامة للكل من حيث العموم أقوي من الخاصة بالبعض.

دوم: تشبيه در عطا واقع شده و لازم نيست مثلا از سئوال كردن زيد كه به او نيز مانند عمر و عطا شود عمر و افضل از زيد هم باشد بلكه سئوالش از جهت سبقت زماني عطا بر عمرو است پس سئوال صلوات بر خاتم انبياء مانند صلوات بر ابراهيم از جهت سبق زماني ابراهيم است و از اين لازم نمي آيد كثرت و افضليت صلوات بر ابراهيم عليه السلام.

سوم: اقوي بودن مشبه به اغلب در تشبيه بايد اقوي باشد لازم نيست بلكه گاه مي شود كه تشبيه بدون آن محقق مي شود چنانچه يكي از دو برادر به پدرشان مي گويند: اعطني دينارا كما اعطيت أخي.

و از اين قبيل شايد باشد آيه ي شريفه كه فرموده: كتب عليكم الصيام كما كتب علي الذين من قبلكم [1] و آيه ي شريفه؛ احسن كما احسن الله اليك [2] تشبيه در اصل جعل فعل است نه در قدر بقدر.

اين توجيه سوم برگشت بر دومي دارد بلكه عين آنست.

چهارم: لازم نيست كه مشبه به از هر جهت بايد اقوي باشد بلكه لازم آنست كه شئي ظاهر و واضح بوده باشد چنانچه در آيه ي شريفه


مي فرمايد: مثل نوره كمشكاة [3] نور مشكاه كجا و نور الهي كجا ولي چون مشكاة امر واضح و ظاهر است و در نظر شنونده روشن است و لذا نور خدا را به آن تشبيه فرموده است و چون تعظيم و احترام ابراهيم عليه السلام و آل او امر ظاهر در تمامي عوالم امكان است و لذا صلوات و تعظيم رسول الله (ص) را به آن تشبيه كرده است. و مؤيد اين معني است كه در بعض دعاها در طلب صلوات به رسول الله صلي الله عليه و آله و سلم مانند صلوات بر ابراهيم عليه السلام كلمه ي: في العالمين. ضم شده است.

و شايد آنچه از طيبي نقل شده كه گفته: ليس التشبيه المذكور من باب الحاق الناقص بالكامل بل من باب الحاق ما لم يشتهر بما اشتهر همين معني است.

پنجم: كاف در «كما صليت علي ابراهيم... الخ براي تشبيه نيست بلكه براي تعليل است چنانچه نظير آن در قرآن مجيد واقع است مثل قول خداوند تعالي: كاما ارسلنا فيكم رسولا منكم [4] .

و مي فرمايد: و اذكروه كما هداكم [5] .