چنانچه اگر ملاحظه شود افراد اسراء اهل بيت عليهم السلام در مجلس ابن زياد در

كوفه و در مجلس يزيد پليد در شام چطور آزادانه و بدون واهمه و اندك هراسي بروي ابن زياد و يزيد آنچه توانسته اند حق را گفته و اظهار كرده اند و آنها نتوانسته اند از تكلمات آنها جلوگيري كنند. و حضرت امام سجاد عليه السلام در منبر شام با حريت و آزادي تمام آن بيانات را كرده و كسي نتوانسته مانع باشد يا در كوفه و شام با ساير افراد مردم با آزادي كامل گفتگو كرده و مظلوميت خودشان را اظهار و از ظلم و ستم يزيد سخن رانده اند. و پس از مراجعت به مدينه آزادانه ظلم و ستمهاي يزيد را به مردم بيان كرده اند چنانچه در كتب مسطور و در مؤلفات مذكور است قضاياي آزادي زبان در دوره ي خلافت ابوبكر و عمر در تاريخ ثبت است كه ادني ترين مردم حق داشت و مي توانست اعتراض خودش را با تمام آزادي زبان اظهار كند و بر خليفه ايراد بگيرد. و قضاياي ابوذر غفاري رضوان الله عليه و تكلمات و بيانات وي در روي عثمان اموي در تاريخ اسلام مسطور و در ميان مسلمين تا امروز مشهور است گرچه او را برخلاف حق تبعيدش كردند ولي زبانش را نتواسنتند ببندند و تبعيد وي از مهمترين مثالب عثمان در ميان مسلمين شد. و عباده ي انصاري (رض) در دمشق جنايات معاويه را در ملاء عام


آشكارا مي نمود و با زبان آزاد بيان مي فرمود و معاويه زبان او را نمي توانست ببندد. و حتي معاويه از آزادي زبان ابوذر رحمة الله عليه به عثمان شكايت كرد تا او را دوباره از شام به مدينه مراجعت دادند، از ملاحظه ي تمامي اين قضاياء به خوبي روشن است كه آزادي بيان در آن زمان در ميان مسلمانان تا چه اندازه بوده است. اگر به قضايا و داستانها كه نسبت به آزادي زبان در اوائل اسلام رخ داده شرح داده شود كلام به طول انجاميده و به درازا خواهد كشيد و لذا به همين اندازه اكتفاء شد.