آنچه از نقطه نظر ديني و جنبه ي مذهبي بايد مورد نظر و بررسي قرار گيرد نه ازجهت تاريخي و نقليات مؤرخين عادي كه صحيح و سقيم و درست يا وقايع نادرست را به قلم مي آورند عبارت از نظر به اخبار وارده در مدفون شدن رأس مطهر سيدالشهداء عليه السلام در نزد امام اميرالمؤمنين عليه السلام در نجف اشرف است.

در خبر مرفوع ابن اسباط از امام صادق (ع) مي فرمايد: انك اذا اتيت الغري رأيت قبرين قبرا كبيرا و قبرا صغيرا فاما الكبير فقبر اميرالمؤمنين عليه السلام و اما الصغير فرأس الحسين عليه السلام [1] .

يعني وقتي كه تو به نجف رفتي دو تا قبر خواهي ديد قبر بزرگ


و قبر كوچك اما بزرگ آن قبر اميرالمؤمنين (ع) است و اما قبر كوچك آن سر مبارك امام حسين (ع) است.

معلوم مي شود در آن زمان قبر كوچكي در نزد اميرالمؤمنين (ع) در نجف نمايان بوده و به عنوان اين كه رأس مطهر در آنجا دفن شده قبر كوچكي ساخته شده است.

و در بعض اخبار است امام صادق (ع) كه به نجف آمده دو ركعت نماز براي زيارت اميرالمؤمنين (ع) و دو ركعت براي موضع سر مبارك امام حسين (ع) و دو ركعت براي موضع منبر قائم (ع) نماز خوانده است [2] .

و در خبر يونس بن ظبيان گويد: امام صادق (ع) سوار مركب شد من هم در حضور آن حضرت سوار شدم تشريف آورد نزد تپه هاي سرخ پياده شد و وضو گرفت پس از آن نزديك به جائي كه ريگ جمع شده بود گشت و در آنجا نماز خواند و گريه فرمود بعد تمايل فرمود به جائي كه پائين تر از اولي ريگ جمع شده بود مثل همان عمل به جا آورد يعني نماز خواند و گريه كرد و فرمود: جائي كه اول در آنجا نماز خواندم موضع قبر اميرالمؤمنين (ع) بود و آن ديگري موضع رأس مطهر حسين بود و ابن زياد لعنه الله وقتي كه رأس حسين (ع) را


به شام فرستاد آن را به كوفه برگردانيدند و ابن زياد گفت: رأس مطهر را از كوفه خارج كنند تا اهل كوفه به جهت رأس مطهر آشوب نكنند و خداوند برگردانيد رأس مطهر را نزد اميرالمؤمنين (ع) دفن شد «فالرأس مع الجسد و الجسد مع الرأس».

و جملات آخري خبر كه فرموده: فالرأس مع الجسد... الخ احتمال دو سه معني در آن مي رود و ظاهرش آنست كه جمعي از اهل تحقيق گفته اند: فالرأس مع الجسد اي بعد ما دفن هناك ظاهرا الحق بالجسد بكربلاء.

يعني بعد از آن كه رأس مطهر نزد اميرالمؤمنين عليه السلام بر حسب ظاهر دفن شده به جسد اطهر در كربلاء ملحق گرديده است و احتمال اين معني در نظر بسيار قوي است.

ولي اشكال در آنست كه هنوز آن زمان يعني در سال شصت و يك از هجرت قبر اميرالمؤمنين (ع) را در نجف اشرف كسي از اشخاص عادي نمي شناخت تا آنچه در روايات ديگر كه فرموده اند: لما حمل رأسه الي الشام سرقه مولي لنا فدفنه بجنب اميرالمؤمنين (ع) [3] -تحقق يابد و از غلامان آن را از شام بدزدد و بياورد در نجف جنب اميرالمؤمنين عليه السلام دفن نمايد و علاوه اين كار با آوردن امام سجاد عليه السلام رأس مطهر


را به كربلاء و ملحق كردنش به بدن اطهر درست نمي آيد چنانچه مشهور ميان اماميه است.

سيد عالم جليل حاج سيد اسد الله حسيني تنكابني (ره) در كتاب «مصائب الهداة [4] » بعد از نقل اقوال نسبت به دفن شدن سر مبارك امام (ع) گويد: «لكن خبر حمل امام سجاد (ع) اشهر و اظهر واصح در نظر است و مؤيد به عقل و نقل است» يعني حمل كردن امام سجاد (ع) و سر مطهره را ملحق كردنش به جسد اطيب در كربلاء صحيح تر است.

شيخ محدث كبير شيخ حر عاملي (قدس سره) بعد از نقل روايات كه به بعض آنها اشاره شد كلام سيد اجل ابن طاووس (قدس سره) را نقل كرده كه مي فرمايد: رأس مطهر برگردانيده شد بر جسد اطيب و با بدن مبارك در كربلاء دفن شد و عمل اماميه بر آنست. فرموده:

و لا منافات بينهما يعني در ميان عمل اصحاب ما اماميه و آن روايات منافات ندارد. و به اين جمله ي اجمالي اكتفا كرده و به كلام خودش خاتمه داده است.

و شايد عدم منافات ميان عمل اصحاب و آن روايات با آن است كه ممكن است رأس مطهر را در موقع بردن به شام نزد قبر امام عليه السلام گذاشته باشند يا در مراجعت دادن ازآنجا در نزد قبر مبارك اميرالمؤمنين


عليه السلام گذاشته و از آنجا برگردانيده و در كربلاء با جسد اطهر دفن كرده اند و شيخ الفقهاء صاحب جواهر الكلام (قدس سره) بعد از نقل روايات مزبوره و نقل كلام سيد اجل ابن طاووس (قدس سره) كه عمل اماميه بر آنست كه رأس مطهر در كربلاء به جسد اطهر ملحق شده مي فرمايد:

«و لعله لا منافاة لا مكان دفنه مدة ثم نقل الي كربلاء».

يعني شايد منافات ميان آن روايات و عمل اصحاب نباشد زيرا ممكن است رأس مطهر را در نزد اميرالمؤمنين عليه السلام مدتي دفن كنند و بعد از آن به كربلاء نقل شده و با جسد اطهر دفن شده باشد.

و صاحب جواهر الكلام بعد از آن كلمات شريفه اش روايتي را نقل كرده كه امام صادق سلام الله عليه در نزد قائم مائل در طريق غري نماز به جا آورد و از آن حضرت سئوال شد كه آن چه نمازي بود خوانديد؟ فرمود: اينجا موضع رأس مطهر جدم حسين عليه السلام است كه آن را در اينجا گذاشتند [5] .

و بعد مطلبي را به طور امكان نقل فرموده كه خوب است در كتاب جواهر الكلام بماند و از آن نقل نشود چون به ثبوت نرسيده و حدس محض است.


پس امكان گذاشتن رأس مطهر در نزد قبر مبارك اميرالمؤمنين عليه السلام وجود دارد ولي اين امكانها و احتمالها را در مقام جمع ميان اخبار در مقام فقاهت و اجتهاد گفته مي شود و از فقيه صادر مي گردد و ظاهر اخبار مزبوره دفن رأس مطهر در جنب اميرالمؤمنين عليه السلام است نه وضع كردن آن در نزد قبر مبارك امام (ع) علاوه از روايات و از بعض تواريخ هم معلوم مي شود قبر كوچكي در نزد قبر اميرالمؤمنين (ع) وجود داشته كه علامت دفن شدن رأس مطهر بوده است و اگر اين مطلب حقيقت دارد چطور شده كه بعدا آثاري از آن نمانده گر چه اشخاصي هستند كه از بالاي سر قبر مطهر اميرالمؤمنين (ع) رد نمي شوند نظر به آن رواياتي كه اشاره شد.

و آنچه كار را سهل و اين موضوع مبهم را آسان مي كند آنست كه حقيقت امر در مفاد آن روايات بر ما معلوم نيست و وضع كردن رأس مطهر در نزد اميرالمؤمنين (ع) و يا دفن كردن در جنب آن حضرت و از آنجا نقل دادن به كربلاء و الحاق به جسد اطهر احتمالاتي است كه در مقام فقاهت براي رفع منافات ميان عمل اصحاب و مفاد آن روايات گفته شده ولي خداوند بر حقائق عالم است و چنانچه نقل شد در بعضي از آن روايات جملات متشابهي وجود دارد كه فرموده: فالرأس مع الجسد... الخ اشاره به آنست كه رأس مطهر با جسد اطهر دفن شده است.

و ممكن است حقيقت امر در آن روايات سري باشد از اسرار


كه واقع آن بر ما مكشوف نشده و براي مصالحي كه در آن زمان وجود داشته آن احاديث از ائمه عليهم السلام صادر شده است علاوه بر اسانيد آن اخبار كه درست تنقيح و تصحيح نشده است و مانند (مبارك خباز) كه در كتب رجال ذكري از وي نيست و (يونس بن ظبيان) كه از وضاعين حديث است از راويان آن اخبارند.