اهميت روضةالشهداء و فراگيري آن در ايران دوره ي صفوي سبب شده است تا برخي آن را نخستين مقتل فارسي بدانند. گاهي قيد شده است كه با اين گونه نظم و ترتيب، بدان صورت كه نثر و نظم همراه باشد، اثري وجود نداشته است [1] حماسه ي حسيني، 1 : ص 45 «استاد نوشته اند: اولين كتابي است كه در مرثيه به فارسي نوشته» مقدمه ي رشحات


عين الحياة، ص 67. چنين سخني با توجه به منابعي كه خود ملاحسين به آنها ارجاع داده، ناصواب به نظر مي رسد.

آثاري كه خود كاشفي در زمينه رخداد كربلا در ادب فارسي از آنها بهره گرفته، نشانه ي پيشينه ي حضور ادب سوگواري كربلا در ميان فارسي زبانان است. جداي از مصابيح القول از مولي حسن شيعي سبزواري كه كاشفي از آن بهره گرفته، مقتل الشهداء ابوالمفاخر رازي با اشعار نغز آن، بر پايه ي آنچه كاشفي از آن نقل كرده، يكي از مهمترين آثار فارسي در زمينه ادب كربلا در مشرق اسلامي بوده است. گفتني است كه ابوالمفاخر رازي از دانشمندان امامي مذهب قرن ششم - هفتم هجري است. در كتاب ابوالمفاخر نثر و نظم هر دو وجود داشته و كاشفي از هر دو بخش آن نقل كرده است.

افزون بر آن، نورالائمه نيز كه علاوه بر نقلهاي تاريخي، اشعاري فارسي نيز از آن نقل شده، مصدر مهمي بوده كه در دسترس مردمان آن زمان بوده است.

اين نكته ي مهم آن است كه چنين حجم گسترده از اشعار فارسي درباره ي كربلا، خود نشانگر وجود آثاري ويژه در اين زمينه است، گرچه ممكن است حكايت از مقتل مكتوبي نكند. متأسفانه كاشي درباره ي شاعر بيش از نود درصد اشعاري كه در روضةالشهداء آورده، توضيحي نداده است.

كتاب ديگري نيز به عنوان مقتل الشهداء به زبان فارسي موجود است كه تاريخ كتابت آن 887 هجري است و بنابراين مقدم بر روضةالشهداء. تخلص مؤلف آن عاصي است. [2] كاشفي در جايي از كتاب روضه (276) به وجود رسايل مقتل اشاره كرده است. به هر روي بايد به اين حقيت اشاره كرد كه روضةالشهداء سند مهمي است بر اين كه مجالس سالانه ي سوگواري عاشورا به شكل بسيار حاد در آن زمان شايع بوده است. همانگونه كه اشاره شد، نه تنها از اشاره خود كاشفي به اين مطلب در مقدمه ي روضةالشهداء مي توان اين مطلب را دريافت، بلكه ساختار كتبا وي حكايت از وجود چنين فرهنگي دارد. اشعاري كه در اين كتاب نقل شده، حكايت از حضور ادب قوي عاشورايي در زبان فارسي دارد. رجزها، نوحه ها آنچنان در اين كتاب شايع و گسترده


است، كه جاي هيچ گونه ترديدي را در اين امر باقي نمي گذارد كه مجالس سوگواري به شكل بسيار گسترده اي در مشرق اسلامي وجود داشته است. در اصل روضه خواني - نامي كه پس از شهرت روضةالشهداء شايع گرديد [3] - مربوط به زماني پيش از صفويه بوده است. در اين باره ي نكته ي قابل توجه آن است كه كاشفي حتي در بخشي از كتاب خود كه داستان انبيا را بازگو مي كند، پس از ياد از داستان هر پيغمبري، گريزي به كربلا مي زند. اين مسأله بدون استثناء درباره ي همه ي ابنياء تكرار شده است. روشن است كه كاشفي در اين حد، نمي توانسته مبدع باشد و به احتمال بسيار قوي از رسمي مرسوم پيروي كرده است.