بازگشت

روضةالشهداء و رواج تشيع در ايران


يكي از دلايل قطعي نفوذ تشيع در ايران، ظهور جريان تسنن دوازده امامي در ايران قرن هفتم به بعد است. اين حركت سبب شده تا نام ائمه ي اطهار عليهم السلام در آثار اين دوره رواج يافته و مناقب و فضايل و كرامات آن بزرگواران ميان مردم منتشر شود. اين حركت به تدريج سبب شد تا جايگاه امام علي عليه السلام و بويژه امام حسين عليه السلام در ميان مردم مشرق اسلامي فزوني يافت و به مرور وسيله اي براي اثبات محكوميت كساني باشد كه از سوي شيعيان مسبب فاجعه ي كربلا بوده اند.

منابع كساني از سنيان كه دوست داشتند تا به زندگي امامان شيعه بپردازند، آثار شيعه بود، به عنوان نمونه كتاب عيون اخبار الرضا، مأخذي مهم براي حيات امام رضا عليه السلام بود، امامي كه سنيان خراسان بويژه صوفيان آن ديار شديدا به او عشق مي ورزيدند. زماني كه قرار مي شد تا از كتاب شيخ صدوق، امام رضا عليه السلام معرفي شود، بطور طبيعي دير ديدگاههاي شيعه نيز نشر مي يافت. صوفيان نقشبندي كه كوشيده بودند تا از تسنن دفاع بيشتري كنند، ميان تشيع و رفض جدايي انداخته و با تأييد تشيع كلي، از رفض بيزاري جستند. اما اين اقدامات نمي توانست در نهايت حركت رو به رشد تشيع را كن كند. گفته شده كه تنها با اصرار امير عليشير و جامي بوده كه سلطان حسين بايقرا بر مذهب سنت باقي ماند، در حالي كه او را از ابتداء بر آن بود تا خطبه به نام دوازده امام بخواند.


تقدير چنين بود كه در چنين فضايي، كاشفي قدم بزرگي دارد. گرچه كاشفي سبزوار را به قصر هرات ترك كرد و در آنجا تمايلات مذهبي جامي و امير عليشير را پذيرفت، اما با تأليف روضةالشهداء حركت ايجاد شده را تسريع كرد. در آن زمان، همه ساله در سالگرد قيام عاشورا در ماوراءالنهر، مراسمي برپا مي شده و اين پيش از تأليف روضةالشهداء بوده است. چه خود كاشفي در مقدمه ي كتاب خود هدف از تأليف اين كتاب را آماده كردن متني براي اين سوگواريها دانسته است. [1] .

بنابراين روضةالشهداء نقش مهمي را در روند شيعي شدن بيشتر مردمان اين نواحي و اندكي بعد تمامي ايران ايفا كرد. در اين باره دكتر شيبي اشاره كرده كه به احتمال در آن زمان به دنبال ملغي شدن مجالس ذكر صوفيانه، گريه بر امام حسين عليه السلام جانشين آن شده بوده است. سپس مي نويسد: اگر اين نتيجه گيري درست باشد نشانه اي است كه از وسعت آمادگي مردم براي پذيرش تشيع در قرن نهم. و نيز شايد خيلي مبالغه آميز نباشد اگر خود كتاب روضةالشهداء را از عوامل موفقيت جنبش شاه اسماعيل صفوي در همان دوران بدانيم.» [2] اشاره كرديم كه روضةالشهداء جانشين قصه خواني هاي رايجي شد كه پيش از صفويان تحت عنوان ابومسلم نام و... وجود داشت. به هر حال بايد پذيرفت كه دستگاه صفوي از احساسات بسياري از مسلمانان نسبت به عاشورا بهره برد. اندكي بعد كه روضةالشهداء رواج يافت، اين احساسات رو به فزوني نهاد.


پاورقي

[1] روضةالشهداء، ص 13.

[2] تشيع و تصوف، ص 327.