بايد ديد در كهن ترين متون مذهبي ما، از «اربعين» چگونه ياد شده است. به عبارت ديگر دليل برزگداشت اربعين چيست؟ مهمترين نكته درباره ي اربعين، روايت امام عسكري عليه السلام است. حضرت در روايتي كه در منابع مختلف از ايشان نقل شده فرموده اند: نشانه هاي مؤمن پنج چيز است: 1- خواندن پنجاه و يك نماز (17 ركعت نماز واجب به اضافه 11 نماز شب به اضافه 23 نوافل) 2- زيارت اربعين 3- انگشتري در دست


راست 4- وجود آثار سجده بر پيشاني 5- بلند خواندن بسم الله در نماز.

اين حديث تنها مدرك معتبري است كه جداي از خود زيارت اربعين كه در منابع دعايي آمده، به اربعين امام حسين عليه السلام و بزرگداشت آن روز تصريح كرده است.

ما اين كه منشأ اربعين چيست، بايد گفت، در منابع به اين روز به دو اعتبار نگريسته شده است. نخست روزي كه اسراي كربلا ازشام به مدينه مراجعت كردند. دوم روزي كه جابر بن عبدالله انصاري، صحابي پيامبر خدا صلي الله عليه و آله از مدينه به كربلا وارد شد تا قبر ابا عبدالله الحسين عليه السلام را زيارت كند. شيخ مفيد در مسارالشعيه كه در ايام مواليد و وفيات ائمه اطهار عليهم السلام است، اشاره به روز اربعين كرده و نوشته است: اين روزي است كه حرم امام حسين عليه السلام، از شام به سوي مدينه مراجعت كردند. نيز روزي است كه جابر بن عبدالله براي زيارت امام حسين عليه السلام وارد كربلا شد.

كهن ترين كتاب دعايي مفصل موجود، كتاب مصباح المتهجد شيخ طوسي از شاگردان شيخ مفيد است كه ايشان هم همين مطلب را آورده است. شيخ طوسي پس از ياد از اين كه روز نخست ماه صفر روز شهادت زيد بن علي بن الحسين عليه السلام و روز سوم ماه صفر، روز آتش زدن كعبه توسط سپاه شام در سال 64 هجري است، مي نويسد: بيستم ماه صفر (چهل روز پس از حادثه ي كربلا) روزي است كه حرم سيد ما ابا عبدالله الحسين از شام به مدينه مراجعت كرد و نيز روزي است كه جابر بن عبدالله انصاري، صحابي رسول خدا صلي الله عليه و آله از مدينه وارد كربلا شد تا قبر حضرت را زيارت كند. او نخستين كس از مردمان بود كه امام حسين عليه اسلام را زيارت كرد. در چنين روزي زيارت آن حضرت مستحب است و آن زيات اربعين است. [1] در همانجا آمده است كه وقت خواندن زيارت اربعين، هنگامي است كه روز بالا آمده است.

در كتاب نزهة الزاهد هم كه در قرن ششم هجري تأليف شده، آمده: در بيستم اين ماه بود كه حرم محترم حسين از شام به مدينه آمدند. [2] همين طور در ترجمه ي فارسي فتوح ابن اعثم [3] و كتاب مصباح كفعمي كه از متون دعايي بسيار مهم قرن نهم هجري است.


اين مطلب آمده است. برخي استظهار كرده اند كه عبارت شيخ مفيد و شيخ طوسي، بر آن است كه روز اربعين، روزي است كه اسرا از شام به مقصد مدينه خارج شدند نه آن كه در آن روز به مدينه رسيدند [4] به هر روي، زيارت اربعين از زيارت هاي مورد وثوق امام حسين عليه السلام است كه از لحاظ معنا و مفهوم قابل توجه است.