بي ترديد كتاب تاريخ طبري، اثر پرحجم مححمد بن جرير طبري (م 310) گرچه درست ترين تاريخ هاي تدوين شده از دوره ي اسلامي نيست، اما بزرگترين آنها است. در اين كتاب با نگاهي وسيع به مجموعه ي تحولات تاريخ اسلامي در سه قرن نخست هجري (علاوه بر تاريخ انبياء و ايران قبل از اسلام) پرداخته شده و رواياتي از منابع مختلف گردآوري شده است. هدف طبري جمع آوري روايات و نگهداري آن براي نسلهاي بعد و واگذاري بررسي و تحقيق در آنها به ديگران بوده است.

طبري در ذيل رخدادهاي سال 60 و 61 هجري به بيان حوادثي كه به عاشورا منجر شده پرداخته و در اين باره از چندين مأخذ مهم استفاده كرده، و روايات ارجمندي را از گزند نابودي نجات داده است. در اين كه طبري سني مذهب است، كمترين ترديدي نمي توان داشت؛ اما اين منافات با آن ندارد كه كتابي درباره طرق حديث غدير نوشته باشد؛ [1] چيزي كه خشم اهل حديث را برانگيخته و به همين دليل به او نسبت تشيع داده اند. اين مطلبي است كه خود ذهبي به صراحت بيان كرده و نوشته است كه به خاطر تأليف اين اثر، متهم به تشيع شده است. ذهبي مي نويسد، و أظنه بمثل جمع هذا


الكتاب نسب الي التشيع [2] مهم ترين بخش مقتلي كه در تاريخ طبري آمده، مطالبي است كه از كتاب مقتل الحسين عليه السلام ابومخنف برگرفته شده است اين متن را طبري از طريق هشام بن محمد بن سائب كلبي روايت كرده و به علاوه، از خود مقتل هشام كلبي هم بهره ي زايدي برده است. در واقع، هشام كتاب ابومخنف را همراه با اضافاتي كه با اسناد خود داشته، به صورتي كتابي درآورده كه مورد استفاده ي كامل طبري قرار گرفته است؛ با اسنادي از اين قبيل: قال هشام بن محمد عن أبي مخنف... حدثت عن هشام عن أبي مخنف... [3] و در مواردي هم از هشام بن محمد بدون آن كه از ابومخنف نقل كرده باشد [4] طبري همچنين از آثار واقدي استفاده كرده است (قال محمد بن عمر، حدثني شرحبيل بن ابي عون عن أبيه...) [5] با اين همه، نمي توان گفت كه بخش عمه ي مقتل كه در طبري آمده، از ابومخنف مي باشد. مطالب نقل شده از مقتل الحسين عليه السلام ابومخنف در تاريخ طبري، تنها مطالبي است كه از اين مقتل باقي مانده و به احتمال در اصل كتاب اخبار ديگري هم بوده است كه به خاطر مفقود شدن آن، امروز در دسترس ما نيست. مجموعه ي بخش كربلاي تاريخ الطبري تحت عنوان استشهاد الحسين با كوشش السيد الجميلي به ضميمه ي رساله ي رأس الحسين ابن تميمه به چاپ رسيده است. [6] .

متن پارسي شده ي اين بخش طبري به قلم بلعمي از روي نسخه اي كه از قرن ششم بر جاي مانده به چاپ رسيده است [7] گفتني است كه همه ي مطالب طبري در بخش مقتل، از ابومخنف نيست؛ وي نقلهاي مهمي از امام باقر عليه السلام به روايت عمار دهني دارد كه مأخذ مكتوب آن بر بنده روشن نيست. وي گاه خبري را از اين طريق نقل كرده و بعد به گفته ي خودش، مفصل تر از آن را از طريق ابومخنف نقل مي كند. [8] .