ابوحنيفه احمد بن داود دينوري (م 282) گياه شناس و مورخ است كه دو اثر مهم يكي كتاب الانواء و ديگري اخبار الطوال از وي برجاي مانده است. وي با اين كه فردي مسلمان است، اما علائق ايراني دارد و به واقع، نه تاريخ اسلام بلكه تاريخ ايران را


مي نگارد وي تاريخ ايران را از پيش از اسلام آغاز كرده، با ورود اسلام به ايران بحث را ادامه مي دهد؛ يعني از سيره ي نبوي و خلافت شيخين سخني نمي گويد. پس از آن اخبار ايران و عراق را كه دست در دست هم دارد تا دهه ي سوم قرن سوم هجري ادامه مي دهد. مهم ترين بخش كتاب، از فتح ايران تا سال 227 هجري است و در ميان اين حوادث، از تحولات عراق با تفصيل بيشتري سخن گفته و از جمع 400 صفحه ي كتاب، صفحات 229 تا 262 را به اخبار امام حسين عليه السلام و عاشورا اختصاص داده است. هيچ گونه علائق مذهبي در اينجا وجود ندارد و به نظر مي رسد كه مؤلف مسلمان سني مذهبي است كه تعصب مذهبي ندارد.

كتاب وي يك تاريخ عمومي همانند تاريخ يعقوبي است و لذا به شكل حديثي مانند آنچه طبري يا واقدي و ابن سعد دارند - به گزارش حوداث نپرداخته و در هر قسمت، سخن را با قالوا آغاز كرده و به شرح رخدادها پرداخته است.

تنها يك خبر را از حميد بن مسلم - يكي از منابع مهم اخبار كربلا كه ابومخنف هم از مطالب وي استفاده كرده -آورده است كه حكايت از پشيماني عمر بن سعد - دوست خود حميد بن مسلم - پس از بازگشت از كربلا دارد؛ حميد مي گويد: عمر بن سعد با من دوست بود. وقتي از جنگ باحسين عليه السلام بازگشت حالش را پرسيدم؛ گفت: لا تسأل عن حالي، فانه ما رجع غائب الي منزله بشر مما رجعت به، قطعت القرابة القريبة، و ارتكبت الامر العظيم [1] .

در ميان اخبار اين كتاب، گاه نكات بكر و تازه اي هست كه در منابع ديگر نيست. مقايسه ي اخبار وي با آنچه در منابع پيشين آمده، نشان از آن دارد كه هر چند مضامين اخبار بسيار مشترك است، اما تعابير و عباراتي كه وي آورده، در مآخذ ديگر نيامده است. به همين دليل بايد اين كتاب را از منابع درجه ي اول عاشورا تلقي كرد.

احساس خاص دينوري درباره ي عاشورا و فاصله ي زماني آن با وفات رسول خدا صلي الله عليه و آله در اين تأكيد به دست مي آيد كه پس از اشاره به اين نكته: و أمر عمر بن سعد بحمل نساء الحسين و أخواته و بناته و جواريه و حشمه في المحامل المستورة علي الابل، مي نويسد: و كانت بين وفاة رسول الله صلي الله عليه و سلم و بين قتل الحسين


خمسون عاما. [2] ميان رحلت رسول خدا صلي الله عليه و آله تا كشته شدن امام حسين «پنجاه سال» فاصله بوده است! مؤلف در شرح كيفيت يافتن محل اختفاي مسلم در شهر كوفه از طريق مسلم بن عوسجه و فريب او توسط يكي از غلامان ابن زياد نكته اي درباره ي اخلاق ديني شيعيان آورده است با اين عبارت كه هؤلاء الشيعة يكثرون الصلاة و از آن طريق دريافته كه مسلم بن عوسجه كه نامز فراوان مي خواند، شيعه است. [3] .