به همين جهات جابر بن عبدالله انصاري به محض آن كه شنيد حسين شهيد شده، خود را به كربلا رسانيد و قافله ي آزاد شدگان اسراي ابي عبدالله «عليه السلام» از شام كه حركت به مدينه كردند، بدون ترديد از همان راه شام به كوفه بيراهه اقصر فاصله را طي كردند و گفتند: ما را از طريق كربلا به مدينه بازگردانيد. و بدون شك اين قافله به كربلا


بازگشته اند و سه روز در كربلا مانده و عزاداري كرده، زيارت خوانده، و به طرف مدينه از راه بغداد و اردن هاشمي حركت كرده اند [1] و در اين سفر جابر را سر قبر حسين «عليه السلام» ديده اند، و بدون ترديد اطراف قبر حسين از ني علامت و آثار داشته، زيرا زنان شيعه ي كوفه براي عزاداري و زيارت مي آمدند.

اينجا به يك حساب برخورد نموده، بايد تحليل كرد ببينيم طول اين سفر چگونه بوده، و اربعين اول يا دوم بوده، و اربعين دوم يعني سال دوم چگونه به كربلا آمده اند، و مشكلات تاريخ را اينجا حل كنيم، ان شاء الله تعالي.

جاي تأمل نيست كه به اتفاق كليه ي مورخين، روز دهم محرم سال 61 هجري حضرت سيدالشهداء در كربلا شهيد شد، و روز 11 اهل بيت او را به كوفه بردند، صبح 12 وارد شهر كردند، يك هفته هم در خرابه ي بي سقف و سايبان جا دادند و يك هفته هم در منزلي بردند. اگر همان روز 11 محرم ابن زياد خبر قتل و فتح خود را به يزيد گزارش داده باشد، در اين مدت بيست روز طول كشيده، زيرا ارباب مقاتل موثق مي نويسند: روز اول ماه صفر اسرا را با سرهاي بريده از راه تكريت و موصل به شام حركت دادند، بنابراين قاصدي كه از كوفه به شام رفته و آمده بيست روز طول كشيده، و تحقيقا در اين مدت اسرا با سرهاي بريده در كوفه بوده اند.

در «آثار الباقيه» و در «كامل» بهائي مي نويسد: روز اول ماه صفر وارد دمشق شدند، و روز اربعين سرها را در كربلا به ابدان ملحق نمودند، بنابراين توقف آنها در كوفه يك هفته بيشتر نبوده است. [2] .


راه كوفه به شام چنانچه مي بينيم داراي 12 منزل بوده، كه علي الحساب بايد 12 روز بين راه باشند، ولي خبري هست كه مي فرمايد: چهل منزل در راه بوديم. اين منازل به نظر نويسنده از كوفه به شام و از شام تا مدينه است، وگرنه به هيچ ترتيب نمي توان گفت كه چهل روز از كوفه تا شام طول كشيده باشد؛ در هر حال اگر اين طور باشد بايد اول ماه صفر 12 روز بين راه، يك روز هم پشت دروازه ي شام، يك روز هم در بازار و معابر، و يك هفته هم در خرابه ي بي سقف و سايبان شام، يك هفته هم تحقيقا در خانه ي آزادي براي عزاداري در شام زيسته اند، مجموعا مي شود يك ماه، يعني تا آخر ماه صفر شام بوده اند. و روايتي در دست داريم كه اول ماه ربيع المولود از شام به طرف مدينه حركت كردند، در اين صورت اربعين اول مسلما به كربلا نرسيده اند، زيرا اگر 12 روز هم در مسير برگشتن باشند، باز هم 12 ربيع المولود بايد كربلا رسيده باشند.

اگر بگوئيم اربعين سال دوم بود، آن هم درست نيست، زيرا ما خبر و مأخذي در دست نداريم كه زينب «عليهاالسلام» به كربلا در اربعين دوم آمده باشد، در حالي كه فاصله ي سه ماه پس از اربعين دوم در شام رحلت كرده است يعني 15 رجب سال 62.

اگر بگوئيم در كربلا مانده باشند تا اربعين دوم، آن هم صحيح نيست، زيرا در ماه ربيع المولود قافله ي جوان كشتگان به مدينه بازگشتند.

مسلم است كه راهي از كوفه به شام بوده كه در يك هفته مي رفته اند، چنانچه امروز با اتومبيل 36 ساعت مي روند، و بنابراين آن چه كه به نظر اينجانب تحقيق و تتبع شده اين است كه دو نظر براي ما حاصل مي شود:

اول اين كه روز اول ماه صفر از كوفه به شام حركت كردند، اگر 12 روز راه رفته باشند، در مراجعت شش روزه زيرا آزاد بوده و راه بريده، اقصر فاصله را گرفته اند، برگشتند، چنان چه ابوريحان بيروني مي نويسد:

في اليوم الأول من صفر أدخل رأس الحسين مدينة دمشق و وضعه يزيد بين


يديه و نقره ثناياه بقضيب في يديه و يقول:



لست من خندف ان لم أنتقم

من بني أحمد ما كان فعل



و اگر هم سه روز در خرابه، و سه روز در خانه ي آزادي زيسته باشند مي شود 18 روز، و 18 روز و 6 روز مي شود 24 ماه صفر. و خبر سيد ابن طاووس اين است كه به جابر در اربعين تلاقي كرده اند، يعني جابر بن عبدالله كه براي زيارت اربعين آمده بود چند روز بعد با او در همان كنار قبر ملاقات كردند، كه اربعين روز زيارت جابر مي شد، و ملاقات با زيارت اربعين جابر بوده است، نه درك روز اربعين، يعني چهلمين روز توقف جابر در كربلا ملاقات رخ داده است!!

دوم آن كه بگوئيم منظور از اربعين چنانچه شيخ طوسي رضوان الله عليه در «تهذيب» مي نويسد: يعني اربعين دوم (چهل روز دوم شهادت) كه درست 20 روز كوفه مانده 12 روز بين راه كوفه به شام، دو روز هم پشت دروازه و بازارهاي شام، 14 روز هم توقف در شام و 12 روز هم برگشتن از شام تا كربلا، مجموعا مي شود 58 روز، يعني در اربعين دوم شهادت نه اربعين سال 62 قافله ي اسرا به كربلا رسيده اند، و سه روز هم آن جا مانده، سپس از بغداد و اردن هاشمي به مدينه بازگشته اند، يا از راه دومة الجندل يا راه عقبه و واقصه، به كربلا برگشته اند. روي اين حساب كه 20 روز ربيع المولود به مدينه بازگشته باشند، از اربعين اول درست يك ماه بازگشت به مدينه بوده است. و به گمان ما صحيح ترين سند همين است كه در اربعين دوم يعني پس از عاشورا 80 روز به كربلا آمده و جابر هم آن جا بوده، و از آن جا به مدينه رفته اند.