شـايـد اوليـن كـسـي كـه تـصـريـح دارد بـر اينكه وي در كربلا كشته شد، شيخ مفيد در الارشـاد بـاشد. وي در باب ذكر اولاد اميرالمؤمنين (ع) مي نويسد: «و محمد الاصغر، ملقب بـه

ابـوبكر و عبيداللّه كه هر دو در طف به همراه برادرشان حسين (ع) كشته شدند. مادر اين دو، ليلي بنت مسعود دارمي است.» [1] .

هـمـچـنـين شيخ طبرسي در ذكر اولاد اميرالمؤمنين (ع) مي نويسد: «و محمد أصغر ملقب به ابـي بـكـر و عـبـيـداللّه كه هر دو با برادرشان در كربلا به شهادت رسيدند، مادرشان ليلي بنت مسعود دارميه است». [2] .

اربـلي نـيـز در كـشـف الغـمـه بـه نـقـل از شـيـخ مـفـيـد از طـبـرسـي و مـفيد تبعيت كرده است. [3] مـرحـوم مـظـفـر تـصـريـح دارد بـه ايـنـكـه او از شـهـيـدان طـفّ اسـت. [4] .

قلقشندي نيز قائل به همين مطلب است [5] مزّي در ذكر اولاد امام اميرالمؤمنين (ع) گـويـد: «و گـفـتـه مـي شـود كـه عـبـيـداللّه مـلقـب بـه أبوعـلي در كـربـلا كـشته شد.» [6] .

در تـاريخ خليفه آمده است كه او به همراه حسين (ع) كشته شد و مادرش رباب بنت امريء القيس بود. [7] .

در زيارت رجبيه آمده است: «السلام علي عبيداللّه بن اميرالمؤمنين (ع)». [8] .

اما ابوالفرج اصفهاني در مقاتل الطـالبـيـين مي نويسد: «... از پدرش نقل مي كند: اينكه مي گويند عبيداللّه بن علي همراه حسين (ع) كشته شد، خطاست. عبيداللّه در جنگ مدار كشته شد [9] و ياران مختار بن ابي عبيده او را كشتند. و من او را در مدار ديدم.» [10] .

ابن ادريس گويد: «شيخ ما مفيد در كتاب الارشاد بر اين باور است كه عبيداللّه نهشلي در كـربـلا هـمراه برادرش حسين (ع) به قتل رسيد و اين بدون شك يك خطاي محض است، چرا كـه عـبـيـداللّه نـهشلي در سپاه مصعب و از جمله ياران وي بود؛ و ياران مختار وي را در مذار [11] كشتند و قبرش در آنجا پيدا است.

خـبـر ايـن مـوضـوع مـتـواتـر است. از جمله هنگامي كه از شيخ ما، ابوجعفر، در الحائريات دربـاره آنـچه مفيد در ارشاد نوشته است، پرسيدند، پاسخ داد كه عبيداللّه نهشليه به دسـت يـاران مـخـتـار در مـذار كـشـتـه شـد و قـبـر او در مـيـان مـردم آن سـامـان مـشـهـور اسـت.» [12] .

از مـجـمـوع آنچه درباره كشته شدن عبيداللّه بن علي نوشته اند، چنين استفاده مي شود كه شـهـادت وي در طـف هـمـراه امام حسين (ع) را به آساني نمي توان پذيرفت و همه آنها به سـخـن شـيـخ مـفـيـد بر مي گردد. اما در مقابلش نقلهاي فراواني حاكي از آن است كه او در كربلا

كشته نشد. از اين اخبار به سادگي نمي توان گذشت به ويژه آنكه ناقلان آنها، خـود در عـلم انـسـاب از خبرويت كامل برخوردارند: مانند مصعب الزبيري در نسب قريش، يا ابن فندق در كتاب لباب الانساب يا اندلسي در جمهرة انساب العرب و ديگران.

در ايـن مـيـان سـخن كساني [13] كه مي گويند همه ي مورخان درباره ي كشته شدن وي در كربلا اتفاق نظر دارند، بسي شگفت انگيز است.

[1] الارشاد، ج 1، ص 354؛ و در المعارف (ص 210) آمده است: ليلي بنت مسعود بن خالد نهشلي.

[2] تاج المواليد، ضمن المجموعة النفيسه، ص 95.

[3] کشف الغمه، ج 2،ص 66.

[4] بطل العلقمي، ج 1، ص 303.

[5] مآثر الانافه، ص 118.

[6] تهذيب الکمال، ج 20، ص 479.

[7] تاريخ خليفه، ص 145. طرفه اينکه گفته مي شود مادرش رباب بنت امريء القـيس است و اين را هيچ کس نگفته است، چرا که مطابق مشهور وي مادر عبداللّه شيرخوار بوده است.

[8] بحار، ج 101، ص 339.

[9] مـدار بـه فـتـح ميم اسم مکان است از دار يدور: مکاني است در حجاز در سرزمين عدوان يا غدانه. (ر.ک: معجم البلدان، ج 5، ص 74).

[10] مـقـاتـل الطـالبـيين، ص 92. مسعودي اندلسي،انساب العرب، ص230. در اثبات الوصـيـه ص 131، ابـن قـتـيـبـه در المـعـارف، ص 401، اعـرجـي در مـنـاهـل الضـرب فـي انساب العرب، ابن طقطقي در الاصيلي في انساب الطالبيين، ص 57، ابـن عـمـاد در شـذرات الذهـب، ج 86 ص 75 و تـاريـخ اهـل البـيـت، ص 98 و ربـيعي دمشقي در تاريخ مولد العلماء و وفياتهم، ج 1، ص 172 نوشته اند که عبيداللّه ياد شده در واقعه طف در کربلا کشته نشد.

ابـن فـنـدق در لبـاب الانساب (ج 1، ص 397) نوشته است که عبيداللّه بن علي بن ابي طالب در سن حدود پنجاه سالگي و به دست ابن حريث کشته شد.

مـصـعـب زبـيـري در نـسـب قـريـش (ص 43) گـويد: «پس از چيره شدن مختار بر کوفه، عبيداللّه بن علي نزد وي آمد، ولي آنچه را که دوست مي داشت نزد او نيافت. پنداشته اند که مختار به وي گفت: رياست اين کار ما با مردي است که در اين کار سلاح نمي کشد، اما اگر تو بخواهي برايت سلاح مي کشم. در آن صورت اگر تو رئيس ما باشي سلاح به حـال تو زياني ندارد و ما با تو بيعت مي کنيم. آنگاه عبيداللّه از نزد او عازم بصره شد و در آنجا گروهي را بر خود گرد آورد. سپس مصعب در پي او فرستاد و عبيداللّه نزد وي آمـد و پـيـوسته آنجا بود تا آن که مصعب بر ضد مختار قيام کرد. آنگاه محمد بن اشعث بن قـيـس کـنـدي بـه حضور او رسيد... پس عبيداللّه همراه پيش قراولان مصعب به او پيوست. يـاران مـخـتـار او را شـنـاخـتـنـد و مـحـمـد را کـشـتـنـد. عـبـيـداللّه را نيز در تاريکي شب به قتل رساندند.»

[11] حموي رومي در معجم البلدان (ج 5، ص 88) مي نويسد: مذار به فتح و آخرش راء، در مـيـسان، ميان واسط و بصره واقع است و قصبه ميسان محسوب مي گردد. از آنجا تا بـصـره چـهـار روز راه است و در آنجا زيارتگاهي آباد، با شکوه و بزرگي است. براي آبـاداني آن اموال زيادي خرج شده است. موقوفات بسياري دارد و نذورات را به آنجا مي برند؛ و آن قبر عبداللّه بن علي بن ابي طالب است... يکي از جنگهاي مصعب بن زبير در مذار روي داد.

[12] السرائر، ص 155.

[13] ر.ک: مدينة حسين (ع)، ص 38.