روايات و متون تاريخي درباره ي شمار سپاه بني اميه كه در كربلا در روز عاشورا با امام حـسين (ع) رويارو شدند، مختلف است. اين شمار به ترتيب از كم به زياد به اين شرح است:

1 ـ هزار جنگجو. [1] .

2 ـ چهار هزار. [2] .

3 ـ شش هزار. [3] .

4 ـ هشت هزار. [4] .

5 ـ دوازده هزار. [5] .

6 ـ شانزده هزار. [6] .

7 ـ بيست هزار. [7] .

8 ـ بيست و دو هزار. [8] .

9 ـ سي هزار. [9] .


10 ـ سي و پنج هزار. [10] .

11 ـ چهل هزار. [11] .

12 ـ پنجاه هزار. [12] .

13 ـ صد هزار. [13] .

بـراي تـحـقـيـق پـيـرامـون تـعداد لشكريان ابن زياد، بايد به اين نكته توجه نمود كه كـوفـه شـهـري بـود كـه بـنـيـادش بر مقاصد نظامي نهاده شد و مي توانست عده و عُدّه ي فـراوانـي را بـسـيـج كـنـد. در روايـات و مـتـون تـاريـخـي، دلايـل بـسـيـاري در ايـن بـاره بـه چـشـم مـي خـورد. بـراي مثال نقل شده است كه سليمان بن صرد خزاعي در حالي كه كار صلح را بر امام حسن (ع) زشـت مـي شـمـرد ـ خـطاب به وي گفت: «من بسيار در شگفتم از اينكه با داشتن صد هزار جـنـگجوي عراقي، چگونه صلح با معاويه را پذيرفتي». [14] در برخي نامه هـاي مـردم كـوفـه بـه امـام حـسـيـن (ع) آمـده اسـت: «شـما در اينجا صدهزار شمشيرزن داري، تأخير روا مدار». [15] .

بدون شك قدرت بسيج نظامي كوفه به مراتب بيش از اين بود؛ زيرا صدهزار نيرويي كه در نقلهاي ياد شده آمده متعلق به يكي از طرفين جنگ داخـلي عـليـه حـكـومـت است، نه براي رويارويي با يك تهاجم خارجي؛ كه در آن صورت شمار بسيار بيشتري از امت بسيج مي شوند.

اگر سخن درباره ي تجهيزات، و كاشف از تعداد نيروها باشد، در اين صورت ميزان و حجم فـراوان سـلاح و پـشـتـيـبـانـي مـوجـود در لشـكـر ابـن زيـاد، دليـل بـر ايـن است كه آن سپاه بسيار بزرگ بوده است. شيخ قرشي گويد: لشكر ابن زياد به همه ي سلاحهاي موجود آن روزگار مسلح و براي رويارويي با امام بسيار آماده بـود. مـورخـان از حـجم بالاي اين آمادگي سخن مي گويند:


آهنگران و سازندگان سلاح در كـوفـه شـب و روز مـشـغـول كـار بـودنـد؛ بـيـش از ده روز تـيـر مـي تـراشيدند و شمشير صـيـقـل مـي دادنـد. ابـن زياد سپاهي چنان نيرومند را به جنگ امام حسين (ع) فرستاد كه مي توانست سرزميني را با آن فتح كند. [16] .

بـرخـي پـژوهشگران بر اين باورند كه حداقل شمار سپاه اموي كه به جنگ امام حسين (ع) در كربلا رفت، سي هزار تن بود. زيرا روايتي از امام حسن (ع) داريم كه خطاب به امام حسين (ع) مي فرمايد:

ولي اي ابـا عـبـداللّه هـيچ روزي مانند روز تو نيست. سي هزار مرد بر تو گرد مي آيند كـه مـدعـي انـد از امـت جـدمـان مـحـمد (ص) و مسلمان هستند. آنان براي كشتن و ريختن خون تو و شـكـسـتـن حـرمـت تـو و اسـارت زن و فـرزنـد تـو و غـارت اموال تو همدست و همداستان مي شوند... [17] .

در روايت ديگري، امام زين العابدين (ع) مي فرمايد: «هـيـچ روزي مـانـنـد روز حـسـيـن (ع) نـبود. سي هزار مرد كه به پندار خودشان از اين امت بـودنـد، بـر او گـرد آمدند و همه به ريختن خونش به خداوند تقرّب مي جستند. هر چه او خـداي را بـه يـادشـان آورد نـپـذيـرفـتـنـد تـا آنكه از روي ستم و سركشي و عداوت، او را كشتند.» [18] .

ولي تـأملي دقيق در اين دو روايت شريف نشان مي دهد كه اين سي هزار تن كساني بودند كه با كشتن وي به خداوند تقرب مي جستند. در حالي كه از نظر تاريخي ثابت است كه دل بـيـشـتـر اهـل كـوفـه بـا امـام حـسـيـن (ع) بـود و بـا زور در كـربـلا احـضـار شـده بـودنـد. [19] چـنـيـن كـسـانـي


كـه بـسيار هم بودند، داوطلبانه براي كشتن آن حـضـرت گـرد نـمـي آمـدنـد؛ و اگـر بـا اجـبـار گرد آمده بودند، از كساني نبودند كه با قتل وي به خداوند تقرّب بجويند!

بـنابراين اگر شمار كساني را كه با اجبار در كربلا حضور يافته بودند به آنهايي كـه در كـشـتن ايشان به خداوند تقرب مي جستند اضافه كنيم، بدون ترديد شمار سپاه امـوي از سـي هـزار تن بسيار افزون تر مي شود. ولي تعيين شمار دقيق اين سپاه دشوار است، چرا كه براي اين كار، سند تاريخي كافي در دست نداريم. واللّه العالم.