مـنـابـع تـاريـخـي درباره ي شمار مردان [1] بني هاشم كه در كربلا همراه امام حـسين (ع) حضور يافتند، به شدت اختلاف دارند. گويا منشأ اين اختلاف، اختلاف منابع دربـاره ي شـمـار كـشـتـه شدگان بني هاشم در كربلا مي باشد. حتي برخي از اين منابع دربـاره ي نـام شـمـاري از آنـهـا كـه از قـتـل رهـايـي يـافتند و نيز نام شماري ديگر اختلاف دارنـد. [2] از ايـن رو تـعـيـيـن شمار

دقيق هاشمياني كه در كربلا با حسين (ع) شـركـت داشـتـنـد، دشـوار اسـت. ولي افـزودن شـمـار آنـهـايـي كـه از قـتـل رهايي يافتند به شمار كشته گان ـ به جز امام (ع) ـ ما را به شمار تقريبي بني هـاشـم مـي رسـانـد. امـا بـه دليل اختلاف در شمار بازماندگان و نيز شمار كشتگان، خود منشأ اختلاف است.

كـم تـريـن شماري كه منابع تاريخي براي ياران هاشمي امام (ع) نوشته اند يازده تن است. [3] به جز ابن ابي حاتم كه در كتاب " السيرة النبويه " خويش شمار بني هاشم را نه تن نقل كرده است!. [4] .

مـشـهـور آن اسـت كه شمار كشته گان بني هاشم هفده تن بوده اند. [5] و از ميان ارقـام ذكر شده،

27 شهيد، بيشترين آنهاست؛ [6] و ميان كم ترين و بيشترين عـدد، اعـداد ديـگـري نـيـز ذكـر شده است. [7] اگر بر مبناي روايت ابن سعد در طـبـقـات ـ شـمـار بـازمـانـدگـان را پـنـج تـن بـگـيـريـم، بـه طـور

تـقـريـبـي حداقل ياران امام حسين (ع) از بني هاشم در كربلا شانزده تن و حداكثر سي تن بوده اند؛ و قوي ترين و مشهورترين عدد، 22 مي باشد.

[1] شـايـان ذکر است که شماري از هاشميان حاضر در کربلا همراه امام (ع) دوران طفوليت را مي گذراندند، مانند امام باقر (ع) و عبداللّه بن حسين (شيرخوار) و ديگران، ما نيز آنان را در زمره ي مردان به شمار نمي آوريم.

[2] فـضـيـل بـن زبـيـر کـوفـي اسدي (از اصحاب امام باقر و امام صادق (ع)) در کـتـاب " تـسـمـية من قتل مع الحسين (ع) " نقل کرده است، کساني که نجات يافتند، سه تن بـودنـد: امـام زيـن العـابـديـن (ع)، حـسن مثنّي و محمد بن عمرو بن الحسن؛ و اينان نوجوان بـودنـد. (ر.ک: کـتاب تسمية من قتل مع الحسين (ع)، چاپ شده در مجله تراثنا، شماره 2، سـال اول، پـايـيـز 1406، مؤسسه آل البيت، قم). " ابن سعد در کتاب طبقات نوشته است که از اهل بيت حسين بن علي (ع) که با او همراه بودند، تنها پنج تن باقي ماندند: علي بن حـسـيـن الاصـغـر ـ وي پدر فرزندان حسين (ع) تا به امروز است ـ که بيمار و همراه زنان بـود، حـسـن بـن حـسـن بـن عـلي، وي نـيـز فـرزنداني دارد ـ. عمرو بن حسن بن علي (ع) ـ که فـرزنـدي نـدارد ـ قـاسـم بـن عـبـداللّه جـعـفـر و مـحـمـد بـن عـقـيـل الاصـغـر..." (ر.ک: زنـدگـيـنـامـه ي امـام حـسـيـن (ع) و مـقـتـل آن حـضـرت، بـخـش چـاپ نـشـده الطـبـقـات الکـبـير ابن سعد، تحقيق سيد عبدالعزيز طباطبايي، مؤسسه ي آل البيت، ص 77 ـ 78؛ نيز ر.ک: سير اعلام النبلا، ذهبي، ج 3، ص 303، بـه نـقـل از طبقات ابن سعد مؤسسه الرساله". شيخ باقر شريف قرشي نيز اين مطلب را نقل کرده ولي به جاي " عمرو بن الحسن "، " عمر بن الحسن " ذکر کرده است. وي فـرد شـشـمـي را نيز به آنها افزوده است و آن با" زيد بن الحسن است ". وي اين مطلب را به مقاتل الطالبيين، ص 119 نسبت داده است. (ر.ک: حياة الامام الحسين بن علي (ع)، ج 3، ص 313 ـ 314).

[3] ر.ک: تـاريـخ الاسـلام، ذهـبـي، حـوادث سال 61، ص 21؛ مرآة الزمان، يافعي، ج 1، ص 131.

[4] السيرة النبويه، ص 558.

[5] شـايـد ايـن صـحـيـح تـريـن نـقـل بـاشـد؛ و روايـاتـي نـيـز درايـن بـاره از اهل بيت (ع) نقل شده است. از جمله امام صادق (ع) فرمود: "... اين خوني است که به خاطر فـرزنـدان فـاطـمـه (س) خـداوند آن را تقاص خواهد کرد. مصيبت آنان به مصيبت حسين (ع) نـمـي رسـد. او همراه هفده تن از خاندانش به شهادت رسيد. آنان براي خدا نصيحت کردند و در راه خـدا شـکـيـبـايـي ورزيـدنـد؛ و خـداونـد نـيـکـوتـريـن پـاداش شـکيبايان را به آنان بـخـشـيـد..." (بـشارة المصطفي، ص 246، شماره 2) درباره ي عدد 17 ر.ک: الارشاد، ص 279؛ الدر النـظـيم، ص 378؛ الاصابه، ج 1، ص 17؛ تاريخ العلماء و وفياتهم، ج 1، ص 172؛ تاريخ خليفه، ص 146؛ مرآة الزمان، ج 3، ص 113؛ البدايه و النهايه، ج 8، ص 191؛ المعجم الکبير، طبراني، ج 3، ص 104، شماره ي 2805؛ خطط مقريزي، ج 2، ص 286، چاپ دار احياء العلوم ـ مصر؛ بشارة المصطفي، ص 426؛ تهذيب التهذيب، ج 2، ص 323؛ نـيـز ر.ک: ابـصـار العين، ص 49 ـ 77 و 89 ـ 92. سماوي زندگينامه ي هـفـده تـن از بـنـي هـاشـم حـاضـر در کـربـلا را در صـفـحـات يـاد شـده نـقـل کـرده اسـت؛ و ر.ک: مـتـن زيـارت نـاحيه مقدسه که در آن سلام بر هفده شهيد آمده است (بحار، ج 45، ص 65 ـ 69)

در اين جا دو نکته مهم است:

1 ـ بـرخـي کـتـابـهـاي تـاريخي و زندگينامه ها حتي کودکاني مانند عبداللّه شيرخوار و نوجواني مانند محمد بن ابي سعيد بن عقيل را که معلوم نيست به سن تکليف رسيده است در شـمـار يـاران امـام (ع) ذکـر کـرده انـد (بـراي مـثال، ر.ک: ابصار العين، ص 54 و 91). قـضـيـه دربـاره ي بـرخـي بـازماندگان مانند عمر (عمرو) بن الحسن نيز چنين است. قرشي گويد. " عمربن الحسن از قتل رهايي يافت و ما نمي دانيم که آيا او در جنگ شرکت جست و يا آنکه خردسال بود؟" (حياة الامام الحسين، ج 3، ص 314).

ايـن امـر بـر دشـواري شناسايي يقيني و دقيق ياران امام حسين (ع) در کربلا مي افزايد؛ چـرا کـه در مـحاسبات نظامي نوجوانان و کودکان، نيروي جنگي به حساب نمي آيند. دقت کنيد!

2 ـ در معجم الکبير طبراني و خطط مقريزي و تهذيب التهذيب محمد بن حنفيه آمده است: هفده تـن از کـسـانـي کـه هـمـراه حـسـيـن (ع) کـشـتـه شـدنـد، از نـسـل فـاطـمه (س) بودند. در اينجا لازم است يادآور شويم که اين سخن زماني درست است کـه بـگـويـيـم مـقـصـود از فـاطـمـه، فاطمه ي بنت اسد، مادر اميرالمؤمنين علي (ع)، جعفر و عقيل است؛ وگرنه شمار کشته شدگان نسل فاطمه در کربلا، به جز امام حسين (ع)، پنج تن است دقت کنيد!.

[6] ر.ک: مـنـاقب آل ابي طالب، ابن شهر آشوب، ج 4، ص 112؛ ذخائر العقبي، ص 146؛ مـقتل الحسين، خوارزمي، ج 2، ص 53. دراينجا عددي بزرگ تر از اين هم هست و آن عـدد سـي اسـت. ايـن عـدد بـه امـام صـادق (ع) نـسبت داده شده است که در گفت و گو با عـبداللّه سنان، به وي فرمود که روز عاشورا از خوردن غذا خودداري کند تا پس از نماز عـصـر افـطـار کـنـد؛ و به وي فرمود: " در اين هنگام ـ عصر ـ جنگ با خاندان پيامبر (ص) پـايـان پـذيـرفـت و سـي تـن از آنـان هـمـراه بـا غـلامـان خـود بـه خـاک افـتـاده بـودنـد. قـتـل آنـان بـر رسـول خـدا (ص) گران است و اگر در دنيا زنده بود، به سوگ آنان مي نـشـسـت." (ر.ک: سـفـيـنة البحار، ج 2، ص 196؛ اعيان الشيعه، ج 4، ص 134). شايد مـقصود اين باشد که آنها با غلامانشان سي تن بودند. مي دانيم که غلامانشان در کربلا شـش تن، يعني اسلم بن عمرو، قارب بن عبداللّه، منجح بن سهم، سعد بن حرث، نصر بـن ابـي نـيـزر و حـرث بـن نبهان بودند بنابراين شمار بني هاشم 26 تن بوده است. واللّه العالم.

[7] بـرخـي شـمـار آنـهـا را شـانـزده تـن نـوشـتـه انـد (ر.ک: المـجدي في انساب الطالبيين، ص 15؛ تاريخ خليفه، ص 146؛ البدايه و النهايه، ج 8، ص 191؛ المحن، ص 134؛ الاصابة، ص 134؛ جواهر المطالب 2 ج 2، ص 273؛ تاريخ الاسلام، ذهبي، حـوادث سـال 61 هــ، ص 5؛ تـاريـخ مـديـنـة دمـشـق، ج 14، ص 224؛ و ر.ک: تـاريـخ الخـلفـاء، ص 207). مـسـعـودي در مـروج الذهـب، ج 3، ص 171 شـمـار آنـان را دوازده تن دانـسـتـه؛ و سـبـط ابـن جـوزي در تـذکـرة الخـواص شـمـار آنـان را نـوزده تـن، هـمـه از نسل فاطمه يعني چنان که پيش تر گفتيم فاطمه بنت اسد ـ دانسته است. منابع ديگري نـوشته اند که شمار آنان 21 مرد بوده است (ر.ک: کفاية الطالب، ص 298؛ و ر.ک: درر السمطين، ص 218؛ و تاريخ العلما و وفياتهم، ج 1، ص 172). ابوالفرج اصفهاني گويد: " بنابراين شمار فرزندان ابوطالب که در روز طف کشته شدند، به جز آنهايي کـه مـورد اخـتـلاف اسـت، 21 مـرد بودند" (مقاتل الطالبيين، ص 98). ارقام ديگري هم ميان اينها وجود دارد. ر.ک: حياة الامام الحسين بن علي (ع)، ج 3، ص 311 ـ 310.