پـس از افـزايـش رفـت و آمـد مـردم كـوفـه نـزد مـسـلم بـن عقيل در خانه هاني بن عروه، وي بيمناك شد و از عبيدالله زياد بر جـان خـويش ترسيد؛ و از حضور در مجلس او خودداري ورزيد؛ و خود را بـه بيماري زد. ابن زياد به اطرافيانش گفت: چه شده است كه هـانـي را نـمـي بـيـنـم؟! گـفتند: بيمار است. گفت: اگر اين را مي دانستم به عيادتش مي رفتم.

ابن زياد، محمد بن اشعث، اسماء بن خارجه، عمرو بن حجاج زبيديـ كه دخترش زن هاني بود و هاني يحيي را از وي داشت ـ فراخواند و گـفت: چرا هاني بن عروه نزد ما نمي آيد؟ گفتند: نمي دانيم، مي گويند كه بيمار است. گفت: شنيده ام كه بهبود يافته است و بر در خـانـه اش مي نشيند. با او ديدار كنيد و از او بخواهيد كه از اداي حـق ما كوتاهي نكند؛ چرا كه دوست ندارم بزرگ عربي چون او نزد من تباه شود.

آنـان رفـتـنـد و شـامـگـاهـي كـه بـر در خـانـه اش نـشـسته بود، در برابرش ايستادند؛ و گفتند: چرا با امير ديدار نمي كني، زيرا از تـو نـام بـرده و گفته است كه اگر بيمار باشي از تو ديدار مي كـنـد. گـفـت: بيماري مرا باز مي دارد. گفتند: شنيده است كه تو هر شـامـگـاه بـر در خـانـه ات مـي نـشـيـنـي. او تـو را كـاهل يافته است و سلطان تحمل كاهلي و غفلت ندارد. تو را سوگند مي دهيم كه هم اينك سوار شوي و با ما بيايي.


هـانـي جـامـه خـواست و پوشيد و آنگاه سوار بر استر رفت تا به كـاخ رسـيـد و در ايـن حـال گويي كه شمه اي از اوضاع را احساس كرده بود.

سـپـس بـه حسان بن اسماء بن خارجه گفت: اي برادرزاده، به خدا سوگند من از اين مرد بيمناكم. نظر تو چيست؟

گـفـت: اي عمو، دليلي براي ترس تو نمي بينم. چيزي به دلت راه مـده. ايـن در حـالي بـود كـه حـسـّان نـمي دانست عبيدالله به چه منظور پي هاني فرستاده است.

در حـالي كـه مـردم نزد عبيدالله بودند، هاني بر او وارد شد. چون در مـقـابـل عـبـيـدالله ظـاهر شد، عبيدالله گفت: خائن با پاي خويش آمـد! [1] چـون نـزديـك عـبـيـدالله رسـيـد ـ در حـالي كه شـريـح قـاضـي [2] نيز نزد او نشسته بود ـ رو به هاني كرد و گفت:




اريد حياته و يريد قتلي

عذيرك من خليلك من مراد



مـن زنـده ماندن او را مي خواهم و او آهنگ كشتن مرا دارد، ياري دهنده تو از قبيله دوست تو [يعني] مراد.

چـون پيش از آن، هرگاه هاني نزد ابن زياد مي آمد او را گرامي مي داشـت، گـفـت: اين چه رفتاري است، اي امير؟ گفت: پسر عروه بس اسـت! ايـن چـه امـوري است كه در خانه ات عليه اميرالمؤمنين و عامه مـسـلمـانـان در جـريـان اسـت؟ مـسـلم بـن عـقـيـل را آورده اي و در خانه خود جاي داده اي و در خانه هاي پيرامون خـويـش بـراي او سلاح و مرد جنگي گرد مي آوري و گمان كرده اي كه اينها بر من پوشيده مي ماند؟ گفت: من چنين كاري نكرده ام و مسلم پـيش من نيست. گفت: چرا، انجام داده اي. چون گفت و گوي ميان آنها بـه


درازا كـشـيد و هاني بر انكار خويش پاي مي فشرد، ابن زياد،مـعـقـل جاسوس را فراخواند. وي آمد و در برابرش ايستاد. ابن زياد گفت: آيا او را مي شناسي؟ گفت: آري.

هـانـي فـهـمـيد كه معقل جاسوس عبيدالله بوده و همه اخبار را به او گـزارش داده اسـت. او لحظه اي در خود فرو رفت؛ و چون به خود آمـد گـفـت: حـرفـم را بـشـنـو و سخنم را راست بشمار زيرا به خدا سوگند به تو دروغ نمي گويم. به خداي يگانه سوگند كه من او را به خانه ام دعوت نكرده ام و از كارش اطلاع نداشتم تا اين كه نـزد من آمد و از من خواست كه به خانه ام بيايد و من از راندنش شرم كردم و در محذور اخلاقي قرار گرفتم. سپس او را به خانه بردم و از او پـذيـرايـي كـردم و دنـبـاله كـارش هـمـان اسـت كـه بـه تـو گـزارش داده شـده اسـت. حـال اگـر مـي خـواهـي بـه تـو قول استوار و اطمينان خاطر مي دهم كه هيچ زياني به تو نرسانم. مـن مـي آيم و دست در دست تو مي نهم و اگر بخواهي كسي را به گـروگـان نـزد تـو مي گذارم كه بازگردم؛ من نزد او مي روم وبه او فرمان مي دهم كه از خانه ام بيرون شود و هر كجاي زمين كه بخواهد برود و از همسايگي و پناهندگي من خارج شود.

ابـن زيـاد گفت: به خدا سوگند، از من جدا نخواهي شد، مگر آن كه او را بياوري و تحويل من بدهي. گفت: به خدا سوگند كه نخواهم آورد، آيـا مـيـهـمـانـم را بـياورم كه تو او را بكشي؟ گفت: به خدا سـوگـنـد كـه بـايـد او را بـيـاوري. هاني گفت: به خدا سوگند،نخواهم آورد.

چـون دوبـاره گـفت وگوي ميان آن دو به درازا كشيد. مسلم بن عمرو بـاهـلي ـ كـه شـامـي و بـصـري اي جز او در كوفه حضور نداشت ـ بـرخـاست و گفت: خداوند كار امير را راست گرداند، مرا با او تنها بـگـذار تـا با وي سخن بگويم. سپس برخاست و دور از ابن زياد بـا او خـلوت كـرد، بـه طـوري كـه وي آن دو را مـي ديـد و چـون صدايشان را بلند مي كردند، گفته هايشان را مي شنيد.

مسلم بن عمرو به او گفت: اي هاني، تو را به خدا سوگند خود رابـه كـشـتـن مـده و بـراي قـبـيـله ات گـرفـتـاري درست مكن. به خدا سـوگـنـد، حـيـفـم مـي آيـد كـه تـو كـشـتـه شـوي. اين مرد [مسلم بن عـقـيـل] عـمـوزاده اينان - بني اميه و يزيد - اسـت. نه او را مي كشند و نه به او زيـانـي مي رساند. او را تسليم كن؛ كه اين كار دون شأن و موجب كاستي تو نخواهد بود، چرا كه او را به حاكم مي سپاري!


هاني گفت: به خدا سوگند، تحويل دادن او مايه ي ننگ و عار من است.زيـرا پـنـاهـنـده و مـيـهـمـانـم را در حـالي تـحـويـل مـي دهـم كـه زنـده و تـنـدرسـتـم، مـي بـيـنم و مي شنوم،بـازوانـي نـيـرومـنـد و ياراني فراوان دارم. به خدا سوگند اگر تـنـهـا بـودم و هـيـچ يـاوري نـداشـتـم، او را تحويل نمي دادم مگر آن كه در دفاع از او جان مي سپردم!

مـسـلم پـيـوسـتـه هـانـي را سـوگـنـد مـي داد و او مـي گفت: به خدا سوگند، هرگز او را تحويل نخواهم داد.

ابن زياد با شنيدن اين سخن گفت: او را نزد من بياوريد. چون او را نـزديـك بردند، گفت: به خدا سوگند، يا او را نزد من مي آوري يا گردنت را مي زنم.

هـانـي گـفت: در آن صورت شمشيرهاي فراواني پيرامون خانه ات خواهد درخشيد!

ابـن زياد گفت: براي تو بسيار متأسفم، آيا مرا از برق شمشيرمي ترساني؟ هاني تصور مي كرد كه خويشاوندانش از وي دفاع خـواهـنـد كـرد. آنـگاه ابن زياد گفت: او را پيش ‍ بياوريد. چون او را نـزديـك بـردنـد، با چوبدستي آن قدر بر سر و صورت هاني زد كـه بـيـنـي اش شكست و خون بر صورت و محاسنش جاري گشت؛ و گـوشـت گـونـه و پـيـشـانـي اش بر محاسنش چسبيد؛ و چوبدستي شكست. هاني دست به شمشير يكي از نگهبانان برد، ولي مرد آن را محكم گرفت و اجازه حركت به هاني نداد.

عـبـيـدالله گفت: آيا در روز روشن حروري (خارجي) شده اي؟ خونت بر ما حلال گشت؛ او را بكشيد!. آنگاه هاني را در يكي از اتاق هاي كاخ انداختند و در را به رويش بستند.

ابـن زيـاد گـفـت: بـر او نـگـهـبـان بـگـمـاريـد؛ و چـنـيـن كردند. [3] .