چنانچه تأثير نيم سده عملكرد جريان نفاق - از رحلت پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم تا پايان سال شصتم هجري - را در حيات اسلام و زندگاني امت اسلامي، هر چند به طور اجمالي نشناسيم، شناخت ما نسبت به عظمت حادثه عاشورا بسيار اندك خواهد بود؛ و مفهوم پيروزي را در قيام حسيني در نخواهيم يافت. از اين رو چنين مطالعه اي اجتناب پذير است.

جريان نفاق...مطالعه اي در ماهيت و دستاوردها

نـفـاق بـه مـعـنـاي [بـه دروغ] آشـكار كردن ايمان و پوشاندن و در پرده نگه داشتن كفر است. بـنـابـراين منافق به كسي گفته مي شود كه كفر خويش را پنهان مي دارد و بر آن سرپوش مي نهد و به دروغ اظهار ايمان مي كند. نفاق واژه اي اسلامي است و اعراب پيش از اسلام با مفهوم ويژه اين واژه آشنا نبودند، گرچه اصل آن در زبان عربي رواج داشت. [1] .

[1] درباره ي اصل اشتقاق اين واژه گفته شده است: منافق را از آن رو منافق مي خوانند که مانند مـوش صـحـرايي رفتار مي کند. لانه اين حيوان دو سوراخ دارد. يکي نافقاء که آن را پنهان مي دارد و ديـگـري قـاصـعـاء کـه آشکار است. هرگاه که مورد حمله قرار گيرد از قاصعاء وارد مي شـود و از نـافـقـاء خـارج مي گردد. منافق نيز چنين رفتاري دارد. در ظاهر وارد اسلام مي شود و سپس به شکلي ديگر از آن خارج مي گردد (لسان العرب ماده نفق).

راغـب در کـتـاب مفردات (ص 502) درباره معناي نفاق گويد: نفاق وارد شدن به شرع از دري و خارج شدن از آن از دري ديگر است. از اين رو خداوند فرموده است؛ «اِنَّ الْمُنافقين هم الفاسقون» يعني منافقان از شرع بيرونند.