بازگشت

مقتل الحسين و نسخه هاي آن


همچنانكه پش از اين اشاره شد، مقتل الحسين را مي توان مهمترين اثر ابومخنف دانست كه توجه كامل ابومخنف به اخبار شيعيان در اين تأليف بخوبي نمودار شده است. اين كتاب از جهت قدمت و نيز پرداختن به دلايل و انگيزه هاي قيام امام حسين (ع) از اعتبار بسياري برخوردار بوده است كه در آن، شرح و توصيفات روشني از آغاز اين نهضت تا پايان آن ارائه مي شود. تصويرهايي كه از جانبازي ياران و شهادت حسين (ع) و اسارت اهل بيت عرضه مي گردد تا آن اندازه طبيعي و زنده و غم انگيز است كه احساس عميقي از همدلي و غم، خواننده را فرامي گيرد. مجموعه عوامل يا مزايايي كه در مقتل ابومخنف وجود دارد علت استقبال از آن و شهرتش را در طي قرون در ميان شيعيان روشن مي سازد.

انتشار وسيع مقتل در ميان شيعيان و عمومي شدن آن، خود سبب ساز مشكلات ديگري شد؛ زيرا نسخه هاي فراواني بايد به كتابت در مي آمد و همين فراواني نسخه ها، كه به عدم دقت در تحرير و مقابله مي انجاميد، اشتباهات نساخ را به تدريج جزء متن اصلي در آورد. سپس نسخه هاي مغلوط در تحريرهاي بعدي الگوي كساني قرار گرفت كه نسخه هاي تازه فراهم مي آوردند و كار به همين اساس به پيش رفت؛ بدين ترتيب، مقتلهايي كه در سالها و قرنهاي بعد انتشار مي يافت كم كم از متن اصلي بسيار دور افتادند. البته در كنار اين تصحيفها، برخي تحريفها و اضافاتي كه بعدها در اينگونه آثار منسوب به ابومخنف وارد شد، در تيره ساختن شهرت و اعتبار ابومخنف نقش اساسي داشتند. وستنفلد ضمن بررسي دو اثر وي راجع به «واقعه كربلا و اخبار خونخواهي مختار» چگونگي تصرفات متأخران را در آن دو نشان داده و در عين حال تأكيد كرده است كه به رغم اين دگرگونيها برخي از روايات كتاب اصلي همچنان دست نخورده باقي مانده است. [1] شماري از اين نسخه ها را بروكلمان و سزگين معرفي كرده اند [2] ان اثر بر اساس نسخه امبروزيانا (بدون تاريخ) در بمبئي به سال 1311 ه ق [3] و بار ديگر به سال 1343 ه ق در نجف به چاپ رسيد. «مقتل الحسين و قصة المختار» منسوب به ابومخنف توسط محمدباقر انصاري و محمدصادق انصاري ترجمه شده و با نام «اولين تاريخ كربلا به ضميمه قيام مختار و توابين» چاپ شده است. مقدمه اين ترجمه (صفحات 11 تا 15) داراي فوايدي در جهت شناسايي نسخه هاي مقتل الحسين موجود در ايران، چاپهاي مختلف كتاب و نيز ترجمه هاي فارسي آن است.

چاپهاي مختلف اين مقتل و ترجمه هايي كه بر اساس آنها صورت گرفته و نيز ترجمه اخير داراي اشتباهات و تحريفات و الحاقاتي است كه مايه سلب اعتماد از آنها مي شود و از اين رو رواياتي كه طبري (م 310 ه.ق) به نقل از ابومخنف در تاريخ خويش آورده و تا زمان حاضر مطمئن ترين و معتبرترين مأخذ روايات ابومخنف نيز هست، اهميت و اعتبار بسياري پيدا مي كند. [4] طبري در نقل اخبار واقعه كربلاي ابومخنف گاه از طريق هشام بن محمد كلبي (م 204 ه.ق) و گاه بلاواسطه از ابومخنف روايت مي كند. ابوالفرج اصفهاني (م 356 ه.ق) نيز اخباري از ابومخنف درباره ي شهادت حسين (ع) به اجمال نقل كرده [5] كه داراي برخي اضافات نسبت به طبري است و در صورت لزوم از اين مأخذ نيز بهره خواهيم گرفت.


پاورقي

[1] سزگين، تاريخ التراث، اول، 128:2 (به نقل از RWustenfeld، Dertod Huseins vnd die Radhe، AGGN، 1883 51v. v1).

[2] تاريخ الادب العربي، 253 - 252:1؛ تاريخ التراث العربي، اول،129:2.

[3] بروکلمان، تاريخ التراث، همان.

[4] تاريخ، 469 - 322:5.

[5] مقاتل الطالبيين، 117 - 78.