بازگشت

نگاهي به عاشورا پژوهي در غرب


مقدمه



به حادثه غم انگيز كربلا و شهادت مظلومانه حسين بن علي(ع) (4-61 ق) بسياري از متفكران و پژوهشگران غرب توجه كرده اند. صرف نظر از انگيخته هاي رواني و فكري وقتي به كارنامه عاشورا نگاري آنان مي نگريم, مي بينيم كه كانون پژوهشي آنها معطوف به چند نكته و به عبارت ديگر رويكرد آنان متوجه چند مقوله بوده است: مظلوميت شخصيت و خانواده امام حسين(ع)؛ وقوع چنين حادثه زشت و قبيحي در نظام سياسي با نام اسلام؛ عملكرد حكومت داراي عنوان اسلام در مورد مخالفان سياسي و فرهنگي؛ خط مشي و تاكتيك هاي امام به عنوان رهبر مخالفان نظام حاكم؛ جريان هاي معارضه جو در دولت اسلامي.



تحليل هاي پژوهشگران غرب عمدتاً در چارچوب پنج محور مزبور شكل گرفته است.



در سه دهه اخير و با رونق و گسترش حركت هاي انقلابي در جهان اسلام و بازسازي انديشه هاي قيام طلبانه بر اساس رخداد طف, پژوهشگران غرب رويكردهاي جديدي به آموزه هاي كربلا ارائه كردند. البته پژوهشگران مسلمان و كلاً ادبيات عاشورا نگاري مسلمانان در دهه هاي اخير هم، دچار تحول و قرائت هاي جديدي از اين واقعه شده است. اما غربي ها, آبشخور اين ادبيات و روش جديد تحقيقاتي را بنيادگرايي اسلامي دانستند و جامعه شناسي عمومي و علمي شيعه را زمينه مساعدي براي بسط اين انديشه ها يافتند .



در اين مقاله فقط به معرفي منابعي كه در غرب و از سوي پژوهشگران غربي منتشر شده مي پردازيم. از اين رو آثاري كه پژوهشگران غير مسلمان شرقي يا خاورشناسان شرق ارائه كرده اند از قلمرو خارج است . دوم آن كه فقط منابع مهم اساسي، نه ژورناليستي و سست، در قلمرو بحث است و منظور نگاشته هايي است كه در قالب مرجع نگاري ارائه شده يا نوشته هايي كه مبنا و پايه بسياري از پژوهش هاي بعدي قرار گرفته است. اين نوشته ها به ترتيب تاريخ انتشار معرفي مي شوند. روش اين گونه است كه ابتدا به معرفي مختصر نويسنده و آثار مهم مربوط وي مي پردازيم، آن گاه كارنامه عاشورا نگاري او ارائه مي شود. البته نبايد توقع داشت كه زندگي نامه هركس به تمامي و جامعيت عرضه شود. هم چنين به نقد آثار عاشورا نگاري غربي ها نپرداخته ايم و فقط به شيوه توصيفي عمل شده است .



ترجمه ها و تصحيح ها



آگاهي خاورشناسان به ميراث علمي مسلمانان در زمينه عاشورا نگاري، ابتدا از طريق ترجمه آثار يا در جريان تصحيي اين آثار انجام يافت. طبق گزارش سِزگين، هاينريش فرديناند وستنفلد كتاب مقتل الحسين (ع)، ابي مخنف را به آلماني ترجمه كرد .



نوشته والييري در بخش مآخذ مقاله دائره المعارف اسلام ، به گونه اي است كه اشاره به ترجمه آلماني كتابي از ابن طاووس دارد. متن نوشته والييري اين چنين است:



ابن طاووس, علي بن موسي نويسنده متني كه ترجمه آن در كتاب زير آمده است:



Der Tod Des Husein Ben Ali Und Die Rache, Ein Arabischen His Torischer Roman, Aus Dem.



وستنفلد اين ترجمه را در گتنگن، به سال 1883 ميلادي در جلد سي ام Abh. G. Gott منتشر كرده است .



جمع بين گزارش سزگين و والييري اين است كه، وستنفلد دو كتاب يا بخش هايي از دو كتاب ابي مخنف و ابن طاووس را ترجمه كرده است. البته با توجه به حجم زياد اين دو اثر، اين گزارش ها را بايد با ترديد نگريست. اصل ترجمه را براي داوري نهايي به دست نياورديم.



غير از دو اثر مزبور، كه خبر ترجمه آلماني آنها در دسترس است, كارنامه تصحيي و ترجمه خاورشناسان در زمينه منابع عمومي تاريخ اسلام گسترده تر است. بسياري از منابع تاريخ كه مشتمل بر حوادث كربلا و عاشورا هم بود، به دست آنان ترجمه يا سامان يافت و بدين وسيله، غرب با ميراث عظيمي از عاشورا نگاري مسلمانان آشنايي يافت. در اين جا فقط نمونه هايي را معرفي مي كنيم :



ترجمه انگليسي كتاب الإرشاد شيخ مفيد، دستمايه اي براي مطالعات و پژوهش هاي خاورشناسان دربار ه كربلا و امام حسين (ع) بوده است . براي نمونه مقاله Husayn Ibn Ali در دائر ه المعارف جهان نوين اسلام، بسيار وامدار اين اثر است .



هاوارد، تاريخ طبري (بخش خلافت يزيد بن معاويه) را به انگليسي ترجمه كرد و وقتي در اختيار پژوهشگران قرار گرفت، در عاشورا پژوهي آنها هم مؤثر افتاد .



متن تاريخ طبري براي اولين بار به كوشش دخويه و با همكاري بارت, نولدكه, لوت, ملرو گويدي بين سال هاي 1879- 1898 در ليدن منتشر شد. هم چنين دخويه گزيده اي از مطالب تاريخ طبري، كه مربوط به سال هاي 65 - 99 قمري و شامل حوادث كربلا هم بود منتشركرد.



أنساب الأشرف بلاذري ( - 279ق), از متون كهن و اصيل تاريخ اسلام است كه خاورشناسان متعدد در تصحيي و چاپ آن كوشيدند. يك جلد كه موضوع آن علي بن ابي طالب و فرزندان است به كوشش مادلونگ چاپ شد .



متن ديگري كه مورد اهتمام مستشرقان قرارگرفت، تجارب الأمم و تعاقب الهمم ابن مسكويه ( - 421 ق) است. هنري فردريك آمِدروز (1854 - 1917م) مستشرق انگليسي آن را تصحيي و چاپ كرد و مارگوليوث (1858 - 1940م) در برخي قسمت ها با آمدروز همكاري داشت و خلاصه اي از اين كتاب را هم بعداً به انگليسي ترجمه كرد .



برخي كتاب هاي كهن ديگر كه مورد اهتمام خاورشناسان قرار گرفت و يا ترجمه گرديد عبارتند از: الفتوي از ابن اعثم كوفي, الكامل في التاريخ از ابن اثير, المختصر في أخبار البشر از ابي الفداء و مروج الذهب و معادن الجوهر از مسعودي.



محققان غرب، تقريباً اكثر منابع كهن تاريخي مسلمانان را منتشر كرده اند كه آوردن اطلاعات همه آنها بسيار طولاني است .



نوشته هاي تحليلي



عاشورا پژوهي غربي ها در قالب نوشته هاي كلاسيك وعلمي و تحليلي، به نيمه دوم سد ه نوزدهم ميلادي مربوط است. اما اين نوشته ها در لابه لاي كتاب ها آمده و مستقل نبوده است. ويژگي ديگر اين پژوهش ها اين است كه با روش تاريخي و اتكا بر منابع تاريخي تدوين شده است.



از نيمه دوم سده بيستم به تدريج شاهد تحولي در عاشورا پژوهي غربي ها هستيم. اولاً كتاب ها و مقالات مستقل در اين زمينه ارائه شد. دوم آن كه تنوع موضوعي و روشي پيدا شد و پژوهشگران فقط به روش تاريخي و توصيفي اكتفا نكردند بلكه با شيوه هاي تعليل حوادث از منظر هاي جامعه شناسي و علوم سياست, مانند بررسي هايي در زمينه آداب و رسوم اجتماعي همچون ـ تعزيه ـ به تحليل جامعه شناختي و رواني اين آداب و رسوم و حتي تعارض هاي مذاهب اسلامي در اين زمينه پرداختند.



دراين بخش مقاله ابتدا به پژوهش هاي قديمي تر و پس از آن به دستاورد هاي پژوهشي مستقل و جديدتر غرب مي پردازيم.



هاينريش فرديناند وستنفلد (1808 - 1899م)



خاورشناس آلماني و متخصص در تاريخ اسلام و ادبيات عربي است . مدارج علمي را در دانشگاه هاي هانور و برلين به پايان برد. اولين پژوهشگري است كه مقتل نگاري را با انتشار مقاله اي درباره مقتل الحسين(ع) ابي مخنف به غرب شناساند . كار ديگر او ترجمه همين اثر به آلماني بود كه قبلاً معرفي شد.



اگست مولر (1848 - 1892م)



فرزند شاعر بزرگ آلماني ويلهم مولر است. فارغ التحصيل زبان هاي شرقي از دانشگاه ليپزيك و دانشگاه وين است. كتاب ها و مقالات فراواني در زمينه هاي گوناگون تاريخ اسلام نوشت. كتاب اسلام در شرق و غرب كه در واقع اتمام كار ناتمام نولدكه بود, يكي از آثار مهم اوست. بخشي از اين اثر درباره حسين بن علي(ع) است. از نظر قدمت از اولين پژوهش هايي است كه ماجراي طف را مطري كرد .



يوليوس ولهاوزن (1844 - 1918م)



از خاورشناسان سرشناس آلماني است كه از دانشگاه گتنگن آلمان در رشته زبان هاي شرقي فارغ التحصيل شد. علاقه زيادي به تاريخ اسلام داشت به همين دليل مثلاً بخشي از كتاب مغازي واقدي را با عنوان محمد (ص) در مدينه، به آلماني ترجمه كرد كه در برلين, 1882 منتشر گرديد. كتاب ديگري با نام مقدمه اي بر تاريخ اسلام نگاشت. از 1887 به تصحيي تاريخ طبري پرداخت. اما در دو اثر از حسين بن علي(ع) و حادثه كربلا به تفصيل سخن گفت: يكي كتاب معارضه جويي احزاب سياسي و ديني در اسلام، كه در سال 1901 منتشر گرديد . دوم، كتاب دولت عربي از ظهور اسلام تا پايان دولت اموي و سقوط آن كه در برلين در سال 1902 منتشر شد. ولهاوزن از نگاه تاريخي, جامعه شناسي و كلامي به نقش حسين بن علي(ع) در دوره خلافت اموي پرداخته است. گراهام وير اين اثر را به انگليسي ترجمه كرد و در كلكته با عنوان سلطنت عرب و سقوط آن منتشر گرديد. هم چنين دوبار به عربي ترجمه شد. ترجمه نخست را يوسف العش از انگليسي انجام داد و در دمشق, 1956 منتشر ساخت. ترجمه دوم را محمد عبد الهادي ابوريده از متن آلماني و انگليسي در قاهره, 1957 نشر داد.



كتاب معارضه جويي احزاب سياسي و ديني در اسلام, مفصلاً به مخالفت هاي خوارج و شيعه با خلافت مركزي پرداخته است و حدود چهل صفحه از اين اثر درباره حسين بن علي(ع) است .



ولهاوزن كه عمرش را در مطالعه و پژوهش درباره تاريخ سامي و عرب و به ويژه تاريخ صدر اسلام گذراند، تأثير به سزايي در حوزه هاي تحقيقاتي غرب داشت و نوشته هاي او به ويژه در مورد حسين بن علي(ع)، مبناي بسياري از كارهاي بعدي قرار گرفت .



هنري لامنس ( 1862 - 1937م)



اصالتاً فرانسوي است ولي در بلژيك متولد شد. در 1878 به جامعه رهبانيت گراييد. از فارغ التحصيلان دانشگاه قديس يوسف (سنت ژوزف) بيروت در رشته ادبيات عرب است. مقالات و كتاب هاي متعدد در موضوعات تاريخ اسلام دارد. اولين نگارشي كه در آن به حسين بن علي(ع) پرداخت, كتاب فاطمه و فرزندان حضرت محمد است كه در رم به سال 1912 انتشار يافت .پس از آن بود كه در زمره نويسندگان دائر ه المعارف اسلام ليدن قرار گرفت و مقاله «حسين بن علي(ع)» را نگاشت. دراين مقاله از كتاب فاطمه و فرزندان حضرت محمد بسيار استفاده كرد . ابراهيم زكي خورشيد آن را به عربي ترجمه كرد و احمد محمد شاكر نقدهايي بر مطالب آن نگاشت كه در پاورقي مقاله آمده است. در ويرايش دوم دائره المعارف اسلام, مقاله لامنس حذف شد و مقا له جديدي از وشيا والييري جاي آن را گرفت. كار والييري، كه به صورت مقاله بلندي در آن دائره المعارف منتشر شد، را مي توان آخرين و مهم ترين پژوهش غربي ها درباره حسين بن علي(ع) دانست . لامنس كتاب حجيمي درباره يزيد نگاشت. عنوان اين اثر، خلافت يزيد اول است كه انتشارات كاتوليكي در سال 1922 چاپ كرد . حدود يك پنجم يعني صد صفحه اين اثر، درباره حسين بن علي(ع) است. گويا پيش از اين بخشي يا فشرده اي از اين كتاب در مجله MFO (مجلد5, 1911 ص80-129) منتشر شده است.



پيش از اين دو اثر, كتاب ديگري با عنوان حكومت خليفه اموي معاويه اول در 448 صفحه در پاريس به سال 1906م منتشر كرد كه به شخصيت و قيام امام حسين(ع) هم پرداخته است.



آثار لامنس را مي توان از مهم ترين آثار در اوايل نيمه اول سده بيستم درباره امام حسين(ع) در اروپا به حساب آورد به طوري كه پژوهشگران پس از او، بسيار بر آن آثار اعتماد و اتكا داشته اند.



دوايت دونالسون



خاورشناس بريتانيايي است كه پژوهش هاي زيادي درباره شيعه انجام داد و كتاب عقيده شيعه در امامت را در سال 1931 منتشر كرد. پس از آن كتاب مذهب شيعه را در 1933 به چاپ سپرد . بخشي از اين اثر درباره امامت و حسين بن علي(ع) است.



الساندرو بوساني ( - 1921م)



از خاورشناسان بنام ايتاليايي است . آثار فراواني در موضوعات تاريخ اسلام و ايران پس از اسلام دارد. كتاب اديان ايران از جمله آثار مهم او به شمار مي آيد. در اين اثر به تاريخ پيدايش و تحول مذهب تشيع در ايران و اعتقادات مردم اين سرزمين مي پردازد. بخش مهمي از كتاب درباره امام حسين(ع) و عاشورا و كربلاست.



وشيا والييري



از خاورشناسان ايتاليا و استاد دانشگاه ناپل ايتاليا در رشته تاريخ اسلام است. در كشورهاي اسلامي عمدتاً از طريق كتاب تاريخ اسلام كمبريج شناخته شده است. قسمت مربوط به خلافت امويان در بخش اول كتاب را، او نوشت. قسمت هاي ديگر اين بخش را مونتگُمري وات و سورول نوشتند. او در اين قسمت به ماجراي كربلا و عاشورا پرداخته است. از آن جا كه تاريخ اسلام كمبريج از منابع پژوهشي و از متون درسي دانشگاه هاي غرب است، نوشته هاي والييري توانسته است در سطي وسيع گسترش يابد و تأثير گذارد.



كار ديگر والييري، مقاله بلند او در دائره المعارف اسلام ليدن با عنوان حسين بن علي(ع) است. اين مقاله را مي توان آخرين اثر مهم عاشورا نگاري در فرهنگ غرب دانست.



تحقيقات مهم جديد غربي ها عبارتند از:



1. شوبل، كتاب كربلا سرزمين مقدس از ديدگاه شيعيان آمريكاي شمالي را در 1996 منتشر كرد . پيش از آن، كتابي با عنوان مراسم ديني در اسلام معاصر دربار ه آداب و رسوم شيعيان به ويژه مراسم عاشورا در آسياي جنوبي را ارائه نمود .



2. فير، اثري با عنوان مراسم عاشورا در ميان مسلمانان اهل سنت نوشت كه در 1995 منتشر شد .



3. دائره المعارف اسلام چاپ ليدن سه مقاله «حسين بن علي(ع)», «عاشورا» و «كربلا» را در بين مقالات خود ارائه كرد .



4. پيتر چلكووسكي كتاب تعزيه را درباره نمايش هاي دراماتيك در زمينه عاشورا و كربلا منتشر كرد . اين كتاب مجموعه اي از مقالات نويسندگان غربي و ايراني است. اين اثر را داود حاتمي به فارسي ترجمه و با عنوان تعزيه هنر بومي پيشرو ايران منتشر كرد .



5. ديويد پيناولت, اثري با عنوان اسب كربلا منتشر كرد . اين اثر را مي توان در زمره آخرين پژوهش ها در اين باره دانست.



6. اسپوزيتو سرويراستار دائره المعارف جهان معاصر اسلامي, سه مقاله «محرم», «كربلا» و «عاشورا» را تهيه كرده است. اين مقالات از نگاه مسائل جديد جهان اسلام، به حادثه عاشورا و اعتقادات مسلمانان در اين زمينه مي پردازد و نشانگر اهتمام غرب به عاشورا پژوهي است.



7. گرونبوم در كتاب بزرگداشت هاي اسلامي به عاشورا و محرم، به عنوان يكي از شعائر و مراسم ديني هم پرداخت .



8. ريگيو مجموعه اي از مقالات تحليلي و علمي را درباره تعزيه فراهم آورد. اين كتاب را تعزيه: شعائر و باورهاي عمومي در ايران نام نهاد .



9. رُزي و بُمباسي با همكاري يكديگر كتابي درباره تعزيه و نمايش هاي دراماتيك مذهبي در ادبيات ايراني تأليف كردند و ابعاد مختلف خاطره نگاري نمايشي عاشورا را ترسيم و تحليل نمودند .



10. انطوان بارا كتاب الحسين في الفكر المسيحي را تأليف كرد كه موضوع آن بديع و نو است. بارا سيره انساني حسين بن علي(ع) و تحليل ارزش هايي كه وي در راه آنها به شهادت رسيد را به خوبي ارائه كرده است. نويسنده بسيار تحت تأثير رفتار و سلوك امام قرار داشته و با مقايسه سيره انساني حضرت مسيي و حسين بن علي(ع)، كه هر دو به شهادت منجر شد، به همانندي هاي آن دو شخصيت تأكيد ورزيده است .



11. كورت فريشلر با تحقيق درباره حسين بن علي(ع) و انعكاس سيره و شهادت و آموزه هاي ايشان در فرهنگ ايراني، كتاب امام حسين و ايران را تدوين كرد. ذبيي ا... منصوري اين اثر را به فارسي برگرداند. البته به اصل متن دست نيافتيم و آقاي منصوري مشخصات متن انگليسي را ارائه نكرده است .



12. ايند ورنر مقاله اي درباره مراسم عزاداري شيعيان با عنوان «زنجيرزني و سينه زني شيعيان در محرم» در مجله اسلام منتشر كرد كه در واقع نقادي اين سنت ديرينه است .



13. كار اخير ويلفرد مادلونگ (1930م ـ ) را درباره خلافت اسلامي در صدر اسلام، كه ضمناً بخشي را هم به حسين بن علي(ع) اختصاص داده، نبايد ناديده گرفت. اين اثر با عنوان جانشيني حضرت محمد: پژوهشي درباره خلافت نخستين منتشر شد. بعدها احمد نمايي و چند تن ديگر، آن را به فارسي ترجمه كردند .



آنچه ارائه شد فقط گزيده اي از عاشورا پژوهي غرب از اين منبع فيّاض بود. اميد است اطلاعات پژوهش هاي غربي ها در اين باره به تمامي انتشار يابد تا راهي در جهت ارتقاي اين گونه تحقيقات گشوده شود.

پاورقي

1. از جمله تحقيقاتي كه از اين نگاه به عاشورا, كربلا, محرم و امام حسين(ع) نگريسته اند و تحليل كرده اند, مي توان به موارد زير اشاره كرد:



Michael Fischer, Iran from Religious Dispute to Revolution , Cambridge, Mass, 1 9 8 0 .



Vernon Schubel, Religious Performance in contemporary Islam, Columbia, 1 9 9 3



2. براي نمونه سليمان كتاني, كتاب زيبايي با نام الحسين في حله البرفير منتشر كرد كه براي آخرين بار در بيروت, دار المرتضي, 1993 منتشر شد. پرويز لولاور اين اثر را به فارسي ترجمه كرد كه با اين مشخصات چاپ شد: امام حسين(ع) در جامه ارغواني , قم, نصر, 1378.



3. تاكنون نقدهاي زيادي بر كارنامه مستشرقان چاپ شده است مثلاً نك: فؤاد كاظم المقدادي، الإسلام و شبهات المستشرقين, قم, المجمع العالمي لأهل البيت (ع), 1416 ق.



4 . Heinrich Ferdinand Wustenfeld ( 1 8 0 8 - 1 8 9 9 )



5. فؤاد سزگين، تاريخ التراث العربي: التدوين التاريخي, ص 129.



6 . EI 2 , CD- Rom, Biblugraphy of Essays of Hosain B Ali.



نيز نك: دائره المعارف الإسلامية، چاپ شارجه, ج 12, ص 3878.



7. براي اطلاعات جامع تر نك: Index Islamicus و كتابشناسي تاريخ اسلام از محمد نوري و قاسم خانجاني.



8 . Mufid, Muhammad ibn Muhammad, Kitab al-Irshad , trans. I. K. A. Howard, Elmhurst, N. Y. , 1 9 8 1 .



9 . The Oxford Encyclopedia of the Modern Islamic World, Vol. 2 , P. 1 5 0 - 1 5 1 .



1 0 . Tabari, Muhammad ibn Jarir , The History of al-Tabari: Vol. 1 9 , The Caliphate of Yazid b Muawiyah, trans. I. K. A. Howard, Albany, N. Y , 1 9 9 0 .



1 1 . OEMIW, Vol. 2 , P. 1 5 0 - 1 5 1 .



1 2 . M.J. De Goeje.



1 3 . Sommario degli Annali de at- T. per Gli anni delloeg , Roma, 1 9 2 5 .



14. براي اطلاع از مشخصات اين چاپ نك: محمد نوري و قاسم خانجاني، مأخذ شناسي تاريخ اسلام.



1 5 . H. F. Amedroz.



1 6 . D. S. Margoliuth.



17. نك همان, ص 62-63 .



18. نك: محمد نوري و قاسم خانجاني، مأخذشناسي تاريخ اسلام ؛ محمد باقر حماده، رحله الكتاب العربي إلي ديار الغرب



Jean Sauvaget, Introduction to the History of the Muslim, U. S. A, University of Colifornia Press, 1 9 6 5 .



19. براي زندگي نامه و آثار وي نك: سحاب، فرهنگ خاورشناسان, ص 333, يوسف اليان سركيس، معجم المطبوعات العربيه و المعربة, ج 2, ص 1917-1918 .



20. مشخصات اين مقاله:



» Der Tod des Huseins Und dire Rache « , AGGW , 1 8 8 3 , S, IV-VI.



21. فؤاد سزگين، تاريخ التراث العربي: التدوين التاريخي، ص 128.



2 2 . Aug. Muller



23. عنوان اصلي اثر Islam in Morgen Und Abendlan است كه آخرين چاپ آن مربوط به 1985 در برلين است. ماجراي حسين بن علي(ع) در جلد اول اين چاپ آمده است.



2 4 . Julius Wellhausen.



2 5 . Gottingen.



2 6 . Zur altesten Geschichte deslslams, Berlin, 1 8 9 9 .



2 7 . Die Religios - Politischen Oppositions Partein Imalten Islam , In Abhhand Iungen.der Kgl.Berlin, 1 9 0 1 .



2 8 . Das arabisch Reich Und Sein Stars, Berlin, 1 9 0 2 .



2 9 . Graham Weir.



3 0 . Arab Kingdom and its Fall



31. اين اثر را محمود رضا افتخارزاده به فارسي ترجمه و با عنوان تاريخ سياسي صدر اسلام: شيعه و خوارج , (تهران, دفتر نشر معارف اسلامي, 1375) منتشر گرديد.



32. براي زندگي نامه و آراي ولهاوزن و نيز نقد هاي درباره او نك: نجيب العقيقي، المستشرقون، ص 724-725؛ مقدمه محمود افتخار زاده بر كتاب تاريخ سياسي صدر اسلام.



3 3 . Henry Lammens.



3 4 . Fatima et Les Filles de Mahomet.



35. نجيب العقيقي، المستشرقون, ج 3, ص 1068.



36. دائره المعارف الإسلامية, ج 7, ص 429.



3 7 . L. Veccia Vaglieri



38. اصل مقاله در EI2 با عنوان « Husayn B Ali » آمده و ترجمه عربي آن توسط ابراهيم زكي خورشيد در دائره المعارف الإسلاميه ( شارجه, مركز الشارقه للإبداع الفكري, 1998م, ج 12, ص 3849-3879) آمده است.



3 9 . Le Califat de Yazid Ier.



40. دائره المعارف الإسلامية, (ج 22, ص 3879، چاپ شارجه)، ويژگي هاي كتابشناختي را: بيروت, 1911 ثبت كرده است.



4 1 . Etudes Sur Le Regne de Moي wia Ier.



4 2 . Dwight M. Donaldson .



4 3 . The Shi ite Religion a History of Islam in Persia and Irak, London, 1 9 3 3 .



4 4. Alessandro Bausani.



45. براي زندگي نامه و خدمات او نك: نصر الله نيك بين، فرهنگ جامع خاورشناسان مشهور, ج1, ص 152-158؛ مجله راهنماي كتاب , شماره 6, 1342, ص 504, 514 و 647 ـ 660.



4 6 . The Persia Religiosa, Milan , 1 9 5 9 , 5 4 2 4 5 2 P. , Italic.



4 7 . L. Veccia Vaglieri.



4 8 . Naples.



49. اين اثر با عنوان انگليسي The Cambridge History of Islam ابتدا در دو جلد و در چاپ بعدي در چهار جلد توسط نويسندگان مختلف تدوين گرديد و به سرويراستاري آقايان هولت, لمبتون و لويس با اين مشخصات چاپ شد:



London and New York, Cambridge University Press, 1 9 2 0 Other Press 1 9 7 7 .



احمد آرام دو جلد آن را به فارسي ترجمه كرد كه با اين مشخصات منتشر گرديد:



تاريخ اسلام پژوهش دانشگاه كمبريج , تهران, اميركبير, 1377.



5 0 . » Husayn B Ali « , Encyclopedia of Islam, Liden, Brill, 1 9 9 7 .



5 1 . Vernon Schubel, Berkeley, Karbala as Sacred Space among North American Shi cia , University of California, press, 1 9 9 5 .



5 2 . Religious Performance in Contemporary Islam: Shi'i Devotional Ritual in South Asia .



5 3 . Louis Fier, The Celebraion of Ashura in Suni Islam, 1 9 9 5 . Columbia, S. C. , 1 9 9 3 .



5 4 . Hosin B Ali by L. Veccia Vaglieri and ashura and Karbary by Ernest Honigmann in Encyclopedia of Islam,Laiden, Brill, 1 9 6 0 - 1 9 9 5 .



5 5 . Peter Chelkowski, Taziyeh: Ritual and Dramain Iran, NewYork, 1 9 7 9



56. مشخصات كتابشناختي: تهران, علمي فرهنگي, 1367.



5 7 . Horse of Karbala:Muslim devtional Life in India, David Pinault, NewYork, 2 0 0 0 , xii 4 2 5 7 P.



5 8 . Ashura by Peter Chelkowski and Karbala By Abdulajziz Sachedin and Muharam by Vernon James Schubel and Husayn Ibn Ali by Mahmoud M. Ayoub and Taziyah by Peter Chelkowski In The Oxford Encyclopedia of the Modern Islamic, World. Ed, John L Esposito, New York, 1 9 9 5 .



5 9 . Muhammadan Festivals, G, E, Von Grunebaum, London, 1 9 5 8 .



6 0 . Taziyah: Ritual and Popular Beliefs in Iran, Ed. Milla Cozart Riggio, Hartfrd, Conn, 1 9 8 8 .



6 1 . Elenco di drami Religiosi Persiani,Ettore Rossi and Alessio Bombaci, Vatican, 1 9 6 1 .



62. چاپ اول اين اثر در 1978 انجام يافت. چاپ دوم با مقدمه اسعد علي و سيد محمد بحر العلوم و با اين مشخصات نشر يافت: كويت, 1980م/1400ق؛ افست, چاپ دوم، قم 1404 ق.



63..چاپ اول، 1351؛ چاپ دوم، تهران, جاويدان, 1355.



6 4. »The Flagellations: Muharam and The Shiite Ulama « , Werner Inde, Der Islam, V. 5 5, No. 1, March 1 9 7 8.



6 5 . Wilferd Madelung.



6 6 . The Succession to Muhammad: a study of the early caliphate,



67. مشخصات كتابشناختي: مشهد, بنياد پژوهش هاي اسلامي, 1377.

عبدالحسين حاجي ابوالحسني