چرا در متون ديني ما بر اهميت و فضيلت سجده بر تربت امام حسين عليه السلام تأكيد زيادي شده است؟



نماز، يكي از مهم ترين اعمال عبادي و پايه اي محكم براي خيمه شريعت اسلام به شمار مي آيد. اين عمل، بر اركاني استوار مي باشد كه يكي از آنها «سجده» است. سجده در هر نماز واجب و مستحب، بايد گزارده شود؛ اما اين كه سجده كردن بر چه چيزهايي درست است، بايد گفت كه همه مذاهب اسلامي سجده كردن بر زمين و خاك را صحيح مي دانند؛ بلكه طبق روايات رسيده از پيامبر صلي الله عليه وآله سجده بر خاك فضيلت بيشتري دارد.



در روايات اسلامي برگذاشتن پيشاني - به هنگامي نماز - بر خاك امر شده است و اين امر، اگر واجب بودن اين عمل را ثبات نكند، بي شك بر فضيلت و مطلوب بودن آن دلالت دارد. از شخصي به نام «ابوصالح» چنين نقل شده است: «روزي نزد «ام سلمه» رفتم؛ پس، يكي از برادرزاده هايش وارد شد و شروع به خواندن نماز كرد؛ چون خواست به سجده رود، خاك را فوت كرد. ام سلمه گفت: اي فرزند برادر! خاك را فوت نكن؛ من شنيدم رسول خدا صلي الله عليه وآله به غلامش «يسار» كه او نيز هنگام سجده كردن چنين كرد، فرمود: براي خدا، پيشاني ات را بر خاك گذار».1



اين تربت مقدس و ممتاز



حال كه سجده كردن بر خاك برتري دارد، مي پردازيم به مسئله سجده بر تربت امام حسين عليه السلام. سرزمين كربلا همچون سرزمين مكه و مدينه، از تقدس و عظمت بالايي برخوردار است. در اين باره، در كتاب هاي اهل سنت، روايات فراواني نقل شده است؛ مثلاً اين حديث كه مي گويد: روزي اميرمؤمنان عليه السلام از سرزمين كربلا عبور كرد و مقداري از خاك آن را برداشت؛ بوييد و گريست و فرمود: «هفتاد هزار نفر از اين مكان محشور مي شوند و بدون حسابرسي وارد بهشت مي گردند»2 يا اين روايات كه از ام سلمه نقل شده است؛ «يك شب پيامبر صلي الله عليه وآله در حالي كه مضطرب بود، به بستر رفت و خوابيد. آن گاه با اضطراب و نگراني بيدار شد و دردستش خاك خون آلود بود كه آن را مي بوسيد. گفتم: اين خاك چيست، اي رسول خدا صلي الله عليه وآله؟ فرمود: جبرئيل به من خبر داد كه اين ـ و به حسين عليه السلام اشاره كرد ـ در سرزمين عراق كشته مي شود. من به او گفتم: خاك آن زمين را كه قتلگاه اوست، به من نشان بده و اين همان خاك است».3 آري، اين سخنان در تقديس خاك سرزميني است كه نواده معصوم پيامبر صلي الله عليه وآله و گُل خوشبوي او، يعني امام حسين عليه السلام، در آن به شهادت رسيده است.



حال اگر كسي اين خاك مطهر را مُهر نماز خود قرار دهد و بر آن سجده كند، آيا جاي آن هست كه او را سرزنش كنيم و بر او عيب بگيريم و سجده و نمازش را نادرست بدانيم؟



اين همه اصرار براي چيست؟



راستي چرا در متون ديني ما اين همه بر اهميت و ارزش تربت امام حسين عليه السلام و فضيلت سجده كردن بر آن تأكيد شده است؟ تفاوت اين خاك با خاك هاي ديگر در چيست و چه رازي در اين خاك نهفته ا ست كه سجده كردن بر آن حجاب هاي هفتگانه ميان بنده و پروردگارش را مي درد4 و شفاي دردهاي جسم و جان انسان است و آن را «دواي بزرگ تر»5 گفته اند؟ براي روشن شدن مطلب و پي بردن به سرّ اين سفارش مهم ديني، توجه به دو نكته زير ضروري است:



1. هر انسان نمازگزاري مي تواند براي مطمئن بودن از طهارت سجده گاه خود، مقداري خاك را كه از پاكي آن مطمئن است، با خود بردارد و هنگام نماز از آن استفاده نمايد. اين كار، در ميان مسلمانان آغاز اسلام نيز انجام مي شده و منعي نداشته است. مي گويند «مسروق بن اجدع»، از راويان بزرگ اهل سنت، پاره اي خشت به همراه بر مي داشت و در سفرهايش، به هنگام نماز بر آن سجده مي كرد.



2. در نگاه ابتدايي، همه مكان ها و زمان ها مانند هم هستند و ميان آنها تفاوتي نيست؛ اما همين مكان ها و زمان ها، وقتي با مقدسات يا با امور، اشخاص و وقايع مهم تاريخي نسبتي مي يابند، داراي ويژگي ها و مزايايي مي شوند و از ديگر مكان ها و اوقات متمايز مي گردند. كعبه يك چهار ديواري، مانند ديگر ساختمان هاي دست ساز بشري است؛ با اين تفاوت كه با خداوند رابطه و نسبتي يافته و «خانه خدا» نام گرفته است و همين كافي است كه ما آن را داراي شأن و مرتبه اي خاص، با احكام و آيين هاي ويژه بدانيم كه همه مسلمانان بايد آنها را رعايت كنند و به جاي آورند. ديگر مكان هاي مقدس و تاريخي و روزهاي مربوط به وقايع و رويدادها نيز چنين هستند و هر يك از جهتي اهميت و اعتبار مي يابند و در ذهن ها و زبان ها ماندگار مي شوند.



پس از اين دو نكته، اكنون مي پرسيم: چه چيز پيامبر صلي الله عليه وآله را بر آن داشت كه بر فرزندزاده اش بگريد و سوگواري كند و تربت كربلا را ببويد و ببوسد؟ چه چيز باعث شد كه علي عليه السلام هنگام عبور از كربلا، مشتي از خاك آنجا را ببويد و آن گاه آن قدر بگريد كه زمين از اشك هاي چشم آن حضرت خيس شود؟ اين جا است كه هر انسان آزاده اي با اندكي تأمل به سرّ تربت مقدس كربلا و انتساب آن به خداي تعالي پي مي برد و اين كه آن خاك از حرمتي بزرگ برخوردار است.



بي شك، سجده بر تربتي كه چنين عظمت و تقدسي دارد و از ذره ذره آن نداي تقرب به خداوند به گوش مي رسد و راز بزرگي و جلال و جبروت الهي در آن نهفته است و رموز عبوديت و خضوع، به آشكارترين صورت در آن تجلي يافته، سزاوارتر است و مي سزد كه هر انسان مسلماني در هنگام سجده، پيشاني بر خاكي بگذارد كه آميخته با «خون خدا»ست و مشام عاشقان فضيلت و آزادگي را مي نوازد و بوي دل انگيز توحيد و شهادت در راه آن را در فضاي اعصار و قرون پراكنده مي سازد و براي هميشه الهام بخش حريت و رادمردي و فداكاري در راه خداست.



فرجام سخن اين كه سجده كردن بر تربت امام حسين عليه السلام اگرچه مورد توصيه و سفارش فراوان است، اما در نزد شيعه از واجبات به شمار نمي آيد و ميان آن و ديگر خاك ها در جواز سجده فرقي نيست و برخلاف آن چه بعضي از جاهلان و بي خبرانِ از آرا و انديشه هاي شيعه گمان كرده اند، چه بسا شيعيان در سفر و حضر از مُهر نمازهايي غير از تربت امام حسين عليه السلام و از ديگر چيزهايي كه سجده بر آنها درست است، استفاده مي كنند؛ ولي با اين همه معتقدند كه سجده بر آن تربت پاك و شريف، فضيلت بيشتري دارد و براي خشوع و خضوع بيشتر در برابر پروردگار يكتا، مناسب تر است.