چكيده:



در سالهاي اخير، مساله اصلاحات و راهكارهاي آن يكي از بحث انگيزترين موضوعات در كشور بوده است . ابهام اين واژه از نظر محتوا و مفهوم، موجب بروز مشكلات عملي و نظري در عرصه مسائل سياسي و فرهنگي گرديد .



در مقاله حاضر، با توجه به اين مشكلات تئوريك، به مساله اصلاحات از منظر حسين بن علي (ع) پرداخته شده است تا در ماه خون و قيام، ره توشه عاشقان آن امام همام باشد . براي تحقق اين هدف، مباحثي همچون مفهوم شناسي اصلاحات، مؤلفه هاي اصلاح گرايي، علل حدوثي و غايي اصلاحات در نهضت عاشورا و آسيب شناسي اصلاحات مورد بررسي قرار گرفته است .



مقدمه



براصحاب معرفت و ارباب حكمت پوشيده نيست كه انسان موجودي كمال گرا و تعالي طلب مي باشد و همواره بر رشد و پويايي تكيه و تاكيد دارد و از سير قهقرايي، توقف و تحجر بيزاري مي جويد و اين در ذات و فطرت او نهفته است و تكوين و تكامل و پيدايش و گسترش فرهنگ ها وتمدن ها در فراز و فرود تاريخ حيات بشري نيز معلول اين ويژگي الهي - انساني اوست و هويت فرهنگي - اجتماعي انسان را همين بينش و گرايش فطري تشكيل مي دهد .



در آموزه هاي ديني و اسلامي تعابير هدايت و ظلالت، نور و ظلمت، صلاح و فساد، تقوا و فجور، ايمان و كفر، حيات و ممات، احيا و اماته، سعادت و شقاوت، كمال و نقصان، رشد و غي، صعود و سقوط، شفا و بيماري، تذكيه و تدليس، علم و جهل و . . . با همه بارهاي معرفتي و فرهنگي اش موجود است و پر واضح است كه انسان با رشد، فلاح، علم، حيات، هدايت، سعادت، تقوا، ايمان، كمال، تزكيه، صعود و صلاح و اصلاح، ارتباط وجودي و فطري دارد ولي در اين ميان «اصلاح » ، «مصلح » و اصلاح طلبي و احيا گري از يك قداست ويژه اي برخوردارند و هر انساني دوستار اين حقايق طراوت بخش و حيات آفرين و شورانگيز است و پيامبران الهي نيز از بزرگترين احياگران و اصلاح طلبان به شمار مي رفتند . اگر ما از آيات قرآن و نقش پيامبران الهي بگذريم، در حوزه احاديث و روايات و كاركردهاي امامان معصوم عليهم السلام نيز حقايقي چون احيا و اصلاح راخواهيم ديد . از القاب امام مهدي عليه السلام «محيي » و «مصلح » مي باشد و ثمره مجموعه بعثتها و رسالتها و امامتها و ولايتها در امامت و رهبري آن عزيز تجلي مي يابد . در اين ميان، زندگي و قيام جاودانه حسين بن علي عليه السلام، حلقه اتصال جامع و معيار مباركي براي شناخت و سنجش احياي دين و اصلاح اجتماعي است كه اساسا هويت و ماهيت قيام عاشورا احياگري و اصلاح گرايي بوده است و نهضت حسيني در جهت احياي انديشه و تفكر اسلام ناب نبوي و مبارزه با همه انحراف ها، تحريف ها، كژانديشي ها، تحجر و جمودگرايي ها و فسادهاي فردي و اجتماعي بوده است و عنصر احياگر و اصلاح كننده «امر به معروف و نهي از منكر» ، همه حوزه هاي ديني و انساني، فردي و اجتماعي را شامل شده است و ما در اين مقال بر آنيم تا احياگري و اصلاح گرايي را در افق انديشه هاي نوراني و حركت الهي و جاودانه حسين بن علي عليه السلام جستجو نماييم . لكن شناخت پيشينه فرهنگ ديني و نهضت حسيني از اين منظر و با اين رويكرد ضروري تر و مغتنم مي باشد و قيام عاشورا الگويي بسيار مهم و كار آمد در احياي انديشه ديني و اصلاح اجتماعي خواهد بود و با بافت و هويت ديني جامعه اسلامي و انقلابي ما نيز سازگاري بيشتري دارد و در عين حال آيينه زلال و صافي براي نقد جايگاه و منزلت ما قرار گيرد و اگر حركت احيايي و اصلاحي بايد در بستر انقلاب اسلامي متكامل و متزايد كه داراي حركتي اشتدادي و طولي مي باشد، واقع شود، چه نيكوست كه «واقعه عاشورا» چنان چه سرآغاز و الگوي آفرينش انقلاب اسلامي بود، به همين صورت منشا خيزش نوين و بازسازي و بازپروري دوران هاي جديد اين انقلاب و نظام الهي و اسلامي نيز قرار گيرد تا نهضت حسيني در حدوث و استمرار و بقاي آن نقش محوري و بنيادين داشته باشد . در نيل به هدف نوشتاري خويش، بحث را در چند محور پي مي گيريم:



1- مفهوم شناسي واژه هاي اصلاح و احيا



2- مؤلفه هاي اصلاح گرايي و احياگري



3- علل حدوثي و غايي اصلاح و احيا



4- آسيب شناسي و آفات شناسي اصلاحات و احياگري .



1- مفهوم شناسي اصلاح و احيا



«اصلاح » به لحاظ لغوي، مصدري عربي و مفرد واژه «اصلاحات » است و داراي معاني متعدد و متنوعي است كه عبارتند از به سامان آوردن، درست و راست كردن، التيام بخشيدن، سازش و آشتي دادن، دور كردن تباهي، رفع عيب و فساد، به صلاح آوردن، نيك و بهتر و استوار كردن . در زبان عربي، كلمه «اصلاحات » رايج بوده و از واژه «التعديلات » نيز به جاي اصلاحات به كار مي رود و » و در قياس با آن نيز به كار مي رود و معادل Reform] » مي باشد . البته اصلاحي كه معادل رفرم است، اصطلاحي خاص در فرهنگ و انديشه سياسي است و به نوعي خاص به تحولات و تغييرات اجتماعي نظر دارد . البته روشن است كه مقصود از «اصلاح » در واژه «اصلاح طلبي » ، اصلاح اجتماعي است و اصلاح اجتماعي يعني دگرگون ساختن در جهت مطلوب يا رهايي از وضع موجود و رسيدن به وضع مطلوب و اين به دو صورت ممكن است: يا نفي وضع موجود به طور كلي براي نيل به وضع مطلوب و يا بازسازي و تحول زايي در وضع موجود با حفظ هويتها و اصول در رسيدن به وضع مطلوب . از نظر استاد شهيد مطهري، «اصلاح » به معني سامان بخشيدن در مقابل «افساد» است . چنين اصلاح طلبي يك «روحيه اسلامي » است . چنانچه آورده اند:



«اصلاح طلبي يك روحيه اسلامي است . هر مسلماني به حكم اين كه مسلمان است، خواه و ناخواه اصلاح طلب و لااقل طرفدار اصلاح طلبي است، زيرا اصلاح طلبي هم به عنوان يك شان پيامبري در قرآن مطرح است و هم مصداق امر به معروف و نهي از منكر است كه از اركان تعليمات اجتماعي اسلام است .» (2)



از نظر علمي نيز بر اساس متدلوژي فقهي و اجتهادي، در حوزه هاي عملياتي دين، اساسا «اجتهاد» و تفقه در دين با همه جوانب آن در جهت احيا، اصلاح، زنده كردن و پويا نگه داشتن انديشه و تفكر اجتماعي اسلام و سامان بخشي جامعه در جهت رشد، پيشرفت و توسعه همه جانبه مي باشد .



ناگفته نماند واژه اصلاحات از واژه هاي پر طرفدار و پر جاذبه مي باشد كه بايد بر اساس جهان بيني و ايدئولوژي كه مبنا و پشتوانه فرهنگي و معرفتي آن است، تبيين و تحليل و سپس پيرامون آن داوري شود . از اين رو، مقام معظم رهبري در اين خصوص مي فرمايند:



«اصلاحات از آن واژه هايي است كه هميشه پرجاذبه بوده است . همه انسانهايي كه از هر فساد رنج مي برند، دلشان با اين شعار مي طپد و طرفدار اصلاحاتند .» (3)



اصلاح در قرآن و احاديث



«اصلاح » در قرآن معنايي اثباتي و ارزشي دارد يعني، به معناي از ميان برداشتن فساد و تباهي در محيط اجتماعي كه اصلاح امور جامعه و جهت دهي صحيح و هدفمند و ايجاد صلاح و رشد خواهي در متن جامعه مي باشد (4) و البته به معناي آشتي دادن مردم متخاصم نيز آمده است . (5) راغب اصفهاني نيز در مفردات، «اصلاح » را در برابر «افساد» قرار داده و اين اوصاف را عموما مختص اعمال و افعال انساني دانسته است و اصلاح، گاهي نيز در برابر گناه آمده است . (6)



در قرآن، اصلاح و افساد و مصلح و مفسد در مقابل هم قرار گرفته اند و اگر به لطايف به كار رفته در آيات توجه داشته باشيم، تحليل و تبيين «اصلاح گرايي » براي ما روشن تر و آسان تر خواهد بود و معيارها و ملاك ها را در فكر و فعل و حتي انگيزه و انگيخته هاي داعيان اصلاح دريافت خواهيم كرد . چرا كه قرآن، گاهي افرادي را كه ادعاي اصلاح طلبي دارند، مفسد معرفي مي نمايد و گاهي ره آورد انبيا را اصلاحات و هدف از رسالت آنان را «اصلاح » معرفي مي نمايد . مثلا به اين آيات بنگريد:



«و اذا قيل لهم لا تفسدوا في الارض قالوا انمانحن مصلحون » (7)



«ان اريد الا الاصلاح ما استطعت و ما توفيقي الا بالله عليه توكلت و اليه انيب » (8)



بنابراين، «اصلاحات » هم مورد پذيرش موحدان و مؤمنان و هم مورد ادعاي كفار و منافقان مي باشد . به راستي چه ميزان سنجش و ملاك ارزش و داوري وجود دارد؟ آيا جز اين است كه بايد به مباني اعتقادي، انسان شناسي، جامعه شناسي، كاركردهاي عملي، رفتاري، سياسي، اجتماعي و صداقت مدعيان در قول و فعل بنگريم؟



در روايات نيز واژه اصلاح و معيارهاي نظري و واقعي آن ذكر شده است كه جهت تنوير اذهان به برخي از آنها اشاره اي خواهيم داشت . پيامبر گرامي اسلام صلي الله عليه و آله در اين باره مي فرمايند:



«لا يصلح آخر هذه الامة الا بما صلح به اولهما .» (9)



اين امت در فرجام و نهايت خويش، تنها به واسطه آنچه ابتدا به وسيله آن به اصلاح رسيده بود سامان مي يابد .



علي عليه السلام د رصدر منشور حكومتي خويش، اصلاح جامعه را از جمله چهار وظيفه اصلي حكومت به شمار آورده است:



«جباية خراجها و جهاد عدوها و استصلاح اهلها و عمارة بلادها .» (10)



جمع آوري ماليات، جهاد با دشمنان، اصلاح جامعه و آباد نمودن سرزمين .



امام حسين عليه السلام نيز در اين باره مي فرمايند:



«اللهم! انك تعلم انه لم يكن ما كان منا منافسة في سلطان و لا التماسا من فضول الحطام و لكن لنري المعالم من دينك و نظهر الاصلاح في بلادك و يامن المظلومون من عبادك .» (11)



خدايا تو مي داني كه قصد ما رقابت براي رسيدن و دست يافتن به قدرت و زياده خواهي مال دنيا نبود . بلكه براي آن بود كه نشانه هاي دين تو را به ديگران بنمايانيم و با قدرت، دست به اصلاح سرزمين ها زنيم تا بندگان ستمديده ات امنيت يابند .



بنابراين، در نگاه احاديث و روايات، مباني و اهداف و حتي روشهاي اصلاح گري به صورت دلالت مطابقي و يا تضمني آمده است كه عبارتند از:



1- راه اصلاح گري باز گشت به اسلام نخستين، اسلام ناب محمدي است .



2- اصلاح طلبان بايد خود به مقام صالح رسيده باشند و اصلاح دروني كرده باشند .



3- حكومت اسلامي هدفي جز اصلاحات در ابعاد مختلف ندارد .



4- اصلاح جامعه، زمينه تحقق اهداف بعثتها و رسالتها در ابعاد فردي و اجتماعي است .



5- اصلاحات واقعي در ذات و جوهره اسلام اصيل قرار دارد و يك امر دروني است نه بروني و زايد بر ذات آن .



در نتيجه كساني كه در صددند انديشه اصلاح طلبي را انديشه اي برون ديني و بيگانه از آموزه هاي اسلامي و يا حتي در مقابل تفكر و معرفت و فرهنگ اسلامي جلوه دهند و خواستگاه غربي براي آن پيدا كنند نه اسلام را درست شناخته اند و نه اصلاحات را، زيرا در درون اسلام و انقلاب اسلامي، «اصلاح گرايي » نهفته است و به تعبير مقام معظم رهبري:



«اصلاحات يك حقيقت ضروري و لازم است و بايد در كشور ما انجام بگيرد . اصلاحات در كشور ما از سر اضطرار نيست، جزء ذات و هويت انقلاب و دين ما است . اصلاحات يك فريضه است .» (12)



احيا



«احيا» نيز به معناي زنده كردن، با طراوت نگه داشتن و جان بخشيدن است و نيز به معناي ثمربخش و فايده رسان نمودن است . در قرآن و روايات نيز «احيا» در موارد متعدد از جمله احياي جان انسانها، احياي زمين هاي مرده، احياي عقل و دل و . . . به كار رفته است . از اين رو، معلوم مي شود احيا بيشتر از آن كه جنبه هاي اجتماعي داشته باشد، جنبه فرهنگي و روحي و دروني دارد .



احيا دو جنبه دارد:



الف) احياي ايجابي يا آرايشي كه محجورها و متروك هاي ديني را زنده مي كند .



ب) احياي سلبي و پيرايشي كه آنچه در دين نبود و وارد دين شده است را مي زدايد و گرد و غبارهاي كاذب را از سيماي انديشه ناب ديني بر مي دارد و آدميان را به سرچشمه هاي اصيل و زلال دين بازگشت مي دهد تا دين خاصيت اصيل و اولي خويش كه احياي مردم و هدايت و رهبري انسانها در عرصه حوزه هاي مختلف است را به دست آورد .



پس احياي دين بازشناسي و بازسازي فرهنگ و تفكر ديني خواهد بود و قيام عاشوراي حسيني نيز از مصاديق بارز احياي دين در دو جنبه فرهنگي و اجتماعي آن بوده است، آنجا كه امام حسين عليه السلام از زنده كردن سنت ها و ميراندن بدعت ها در مقابل بدعت آفريني هاي چندين ساله و از اصلاح امت اسلام و از عنصر امر به معروف و نهي از منكر و حاكم كردن حق و عدل و اقامه دين خدا، داد سخن مي دهد، حكايت از جنبه هاي احياگرانه و اصلاح گرايانه نهضت كربلا دارد و به جرات مي توان گفت «قيام كربلا» قيامي احيايي و اصلاحي در حوزه هاي علمي و عملي، معرفتي و عيني و اجتماعي اسلام و مسلمين بوده است و نوعي فراخواني جامعه به سوي بينش ها و ارزش هاي فراموش شده و حتي از دست رفته بوده است . نوعي القاي بيداري و بينايي و پايداري بود و اين همان احياي اصيل بود يا به عبارت ديگر، نهضت حسين بن علي عليه السلام عاشوراي فرهنگي و عاشوراي سياسي و اجتماعي بود كه تئوري «تربيت » و تئوري «عدالت » را از حوزه و بستر دين ناب محمدي جستجو مي كرد .



احيايي كه در آن عناصري چون كرامت انسان، حريت انسان، پويايي و پايايي دين، خلوص و صداقت، ايثار و نثار، جهاد و اجتهاد، ارزش گرايي و اصول خواهي، تامين حقوق فردي و اجتماعي، استبداد ستيزي، خداباوري و ملكوت بيني، مردم باوري ديني و اسلامي، نقش برجسته و شاخص ولايت و امامت و . . . كاملا مشهود و محسوس بوده است .



حال با توجه به ابحاث گذشته به محورهاي ديگر بحث پرداخته و «اصلاح طلبي را در سيره علمي و عملي حسين بن علي عليه السلام باتوجه به نهضت و قيام عاشورا جستجو نموده و در مورد تبيين مؤلفه ها وهدف هاي اصلاح گرايي بر مي آييم .



مؤلفه هاي اصلاح گرايي و احياگري در انديشه و عمل حسين بن علي عليه السلام



استاد شهيد مطهري در اين باره آورده اند:



«ابا عبدالله عليه السلام يك مصلح است و اين تعبير از خودش است . . . قيام من قيام مصلحانه است . من يك مصلح در امت جدم هستم . قصدم امر به معروف ونهي از منكر است . قصدم اين است كه سيره رسول خدا را زنده كنم، روش علي مرتضي را زنده كنم، سيره پيغمبر مرد، روش علي مرتضي مرد، مي خواهم اين سيره و اين روش را زنده كنم .» (13)



نهضت حسين بن علي عليه السلام در يك شرايط ويژه فرهنگي، سياسي و اجتماعي رخ داد و در طول نيم قرن از سال يازدهم هجرت تا شصت و يكم هجرت حوادث بسياري در جهان اسلام حادث شد و جامعه اسلامي فراز و نشيب هاي زيادي به خود ديد به گونه اي كه امامت به خلافت و خلافت به سلطنت تبديل شد و احزاب و جناح هاي فكري و سياسي و اجتماعي به وجود آمدند و فرقه هاي كلامي نيز در حال شكل گيري بودند و از سقيفه تا كربلا، خط ممتد و مرتبطي به وجود آمد .



دشمن سه شيوه انحراف، تحريف و تز موازي در برخورد با اسلام اصيل و ناب را در پيش گرفت . چه دروغها كه به پيامبر نبستند و معيارهاي اصيل اسلامي را تحريف نكردند و معيارهاي جاهلي را زنده ننمودند . دشمن آنچنان در تهاجم فرهنگي تبليغاتي و رواني با روش هاي متنوع و متلون جلو آمد كه جامعه دچار بحران هويت ديني، ارزشي، «استحاله فرهنگي » و دچار از خود بيگانگي ديني و اسلامي شد و بين نسل هاي اسلامي و انقلابي و بانسل هاي نوين اجتماعي شكاف ايجاد شد تا اين كه اسلام بدعت، جانشين اسلام سنت واسلام اموي، جايگزين اسلام ناب نبوي و علوي شد و ماجراهاي تلخ و خونباري به وقوع پيوست . گويا پيش بيني پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله كه فرمود:



«كثرت علي الكذابه من بعدي .» ، «بدا الاسلام غريبا و سيعود غريبا .»



به وقوع پيوست!



به راستي چرا معاويه به جاي علي عليه السلام برگزيده شد و امام حسن عليه السلام مظلوم و مهجور ماند و قيام كربلا رخ داد؟ چرا جامعه اسلامي و امت ختميه آن قدر دچار انحراف فكري، روحي و عملي شد كه با امام معصوم عليه السلام جنگيدند؟ ! آيا اوج بيگانگي با اسلام اصيل و فرهنگ ناب قرآني و سيره علمي و عملي پيامبر صلي الله عليه و آله و علي عليه السلام در حادثه تلخ و غم بار كربلا تجلي نيافت؟ در هر حال، مؤلفه ها و سنجش عناصر اصيل اصلاحات و احياگري امام حسين عليه السلام، متفرع بر شناخت زمان امام حسين عليه السلام و تحليل درست و منطقي و عميق پنجاه سال تاريخ سياسي اسلام و نقد و ارزيابي دوران پس از ارتحال پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله و زمان امامت و رهبري علي عليه السلام و حوادث زمان امام مجتبي عليه السلام خواهد بود و شايد از بهترين منابع، سخنان و نامه هاي حسين بن علي عليه السلام از مدينه به مكه و از مكه به سوي كربلا و در كربلا باشد كه بسيار عميق و دردمندانه و در عين حال ظريف و دقيق، حوادث فرهنگي، سياسي و اجتماعي در آن به تحليل كشيده شده اند .



مؤلفه هاي اصلي اصلاح گرايي حسين بن علي عليه السلام عبارتند از اسلام ناب، تفكر جهادي و انقلابي، ظلم ستيزي و استبداد زدايي، بازگشت جامعه اسلامي به قرآن و سنت و سيره نبوي و علوي، احياي كرامت و حقوق انسان، اقامه عدالت اجتماعي، نقش دادن به مردم در تعيين سرنوشت سياسي و اجتماعي خود مبتني بر معيارها و ارزشهاي اسلامي، احياي عنصر حيات آفرين و عزت بخش امر به معروف و نهي از منكر، بدعت زدايي، خرافه ستيزي، مبارزه با تحريف هاي پيدا و پنهان در حوزه انديشه ديني، احياي امت ختميه و اصلاح بسترهاي اصلي جامعه اسلامي .



حال به فرازهايي از سخنان و مكتوبات ارسالي امام حسين عليه السلام توجه نماييم: (نوع اسلام شناسي، انسان شناسي، و جامعه شناسي ويژه در حركت اصلاحي امام عليه السلام مشاهده مي شود) .



«انما خرجت لطلب الاصلاح في امة جدي اريد ان آمر بالمعروف و انهي عن المنكر و اسير بسيرة جدي و ابي علي بن ابي طالب .» (14)



همانا قيام كردم تا امت جدم پيامبر صلي الله عليه و آله را اصلاح كنم . هدفي جز امر به معروف و نهي از منكر ندارم و روش من روش پيامبر و علي عليه السلام است .



«. . . فان السنه قد اميتت و ان البدعه قد احييت .» (15)



كه سنت پيامبر را كشته و ميرانده اند و بدعت را احيا كردند .



«. . . الا ترون ان الحق لا يعمل به و ان الباطل لا يتناهي عنه .» (16)



آيا نمي بينيد كه به حق عمل نمي شود و از باطل جلوگيري نمي شود .



«. . . فلعمري ما الامام الا الحاكم بالكتاب و القائم بالقسط و الدائن بدين الحق و الحابس نفسه علي ذلك لله .» (17)



به جانم سوگند امام و رهبر نيست مگر آن كس كه به قرآن عمل كند و عدل را بپا دارد و حق را اجرا كند و خود را وقف راه خدا سازد .



نكات مندرج در سخنان و كلمات فوق:



1- هدف از قيام كربلا، اصلاح فرهنگي و اجتماعي امت پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله بوده است .



2- عنصر اصيل نهضت حسين عليه السلام امر به معروف و نهي از منكر است كه در اصلاحات حسيني نقش كليدي و محوري داشت .



3- سيره و روش امام حسين عليه السلام در قيام، همان سيره و روش پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله و علي عليه السلام بود كه در واقع احياي سنت و سيره پيامبر صلي الله عليه و آله بوده است .



4- احياي سنت هاي مرده و از بين بردن بدعتهاي زنده شده از اهداف ديگر احياگرانه حسين بن علي عليه السلام بوده است .



5- حق گرايي و حق خواهي و باطل ستيزي و باطل زدايي از انگيزه هاي نهضت اصلاحي عاشورا بوده است .



6- محورهاي قيام اصلاح گرايانه، كتاب و سنت، عدالت خواهي و عدالت گستري و دين مداري بود .



7- مبارزه با انحراف هاي فرهنگي، تحريف هاي ديني، استبداد و ظلم حاكم، تفسير به راي ها و قرائت هاي بي پايه از دين و آموزه هاي ديني كه توسط تزويرگران و زراندوزان و زورمداران ترويج شد نيز از هدف هاي قيام كربلا به شمار مي رفت .



8- احياي تفكر اصيل ديني و فرهنگ خدامحوري و انسان گرا و عدالت پرور و حق مدار اسلام ناب و اصلاح جدول ذهن و زبان و زندگي امت پيامبر اسلام نيز در ذات نهضت حسيني نهفته بود .



9- در نهضت اصلاحي، مصلح بايد از ويژگي هاي اصيل و الهي و از درك ديني و درد ديني والايي برخوردار باشد . ويژگيهايي چون اسلام شناسي اصيل، زمان شناسي عميق، دشمن شناسي زيركانه، وظيفه شناسي، روش شناسي جامعه، اصول گرايي در مسير اصلاح طلبي، تفكر جهادي و ارزشي، صبر و بصيرت، بيداري و پايداري در راه هدف، تبيين گر و تحليل گر حركت اصلاح طلبانه و احياگرانه، طرفدار جدي امر به معروف و نهي از منكر، راه شناس و راه رفته و مستقل و آزادي خواه .



10- اصلاح طلبي و احياگرايي جزء ذات دين و هويت اصيل اسلامي و انقلابي است نه در تعارض و تضاد با آن و اين در همه زمان ها و زمينه ها لازم و ضروري مي نمايد .



علل حدوثي و غايي اصلاح طلبي و احياگري در قيام كربلا



بديهي است كه حسين بن علي عليه السلام با درك درست و جامع شرايط زمان خويش و با پايبندي كامل به اصول اسلامي، وقتي با جامعه مسخ شده به لحاظ فرهنگي و ارزشي مواجه شد و در واقع توطئه نقاب دارانه و تهاجم فرهنگي و تئوريك دشمنان اسلام تا جايي پيش رفت كه حضرت (در جريان بيعت خواهي با يزيد بن معاويه) فرمود:



«و علي الاسلام السلام اذ قد بليت الامة براع مثل يزيد .» (18)



آن حضرت مرگ شرافت مندانه يعني جهاد و شهادت در راه خدا را بر حيات خفت بار در ظالمين را ترجيح داد و فرمود:



«لا اري الموت الا السعادة و الحياة مع الظالمين الا برما .» (19)



يعني: من مردن را براي خودم سعادت و زندگي با ستمكاران راموجب ملامت مي بينم .



و هرگز تن به سازش و ذلت با ثمرات شيطاني نداد و فرمود:



«الا و ان الدعي بن الدعي قد ركز بين اثنتين بين السلة و الذلة و هيهات منا الذله .» (20)



يعني: مردم كوفه! آن زنازاده پسر زنازاده، امير شما به من گفته كه از اين دو كار يكي را انتخاب كن: يا شمشير يا تن به ذلت دادن؟ هيهات كه ما زير بار ذلت برويم .



در واقع نقاب از چهره سياه دشمن برداشت و با اردوگاه ريشه دار دشمن به مبارزه جدي و عملي برخاست و روش قيام و جهاد خونين را بر روش هاي تبليغي، موعظه اي و سياسي ترجيح داد چه اين كه اين روش ها را كار ساز و كار آمد نمي ديد اگر چه به تبيين علل و ريشه و اهداف قيام خود همواره اهتمام ورزيد تا حجت بر مردم تمام شود و راه تحريف نهضتش بسته شود . آنچه در علل حدوثي و غايي نهضت اصلاحي حسين بن علي عليه السلام لازم به ذكر مي باشد، عبارتند از:



1- مبارزه با انحراف هاي فكري و استحاله فرهنگي جامعه .



2- احياي اسلام ناب محمدي .



3- مبارزه با ظلم و استبداد و تبعيض .



4- مبارزه با بدعت ها و تحريف هاي ديني و فرهنگي .



5- مبارزه با باطل گرايي، فساد خواهي، فزون طلبي و تجمل گرايي در جامعه .



آسيب شناسي اصلاح طلبي و احياگرايي



تجارب تاريخي اسلامي - شيعي و تاريخ نهضت هاي اصلاح طلبانه و احيا گرايانه در طول تاريخ فرهنگي و سياسي اسلام و در جهان غرب پس از قرون وسطي يا رنسانس و در ايران از دوره مشروطه به اين سو، نشانگر آن است كه نهضت هاي اصلاحي نيز دچار آفات و آسيبهاي نظري، معرفتي، عملي و عيني خواهند شد و بر ارباب معرفت و عالمان و روشنفكران ديني و انقلابي است كه به آسيب شناسي و آفت شناسي بپردازند . چه اين كه به تعبير استاد شهيد مطهري چه نهضت هاي اصلاحي كه در آغاز و پيدايش اصلاحي بودند ولي در استمرار و تداوم دچار انحراف گشته و به ضد خويش، يعني افساد تبديل شده اند (21) يا نهضت هاي اصلاحي كه از روش جامع و درست استفاده نكرده اند و به بار ننشسته، دستاويز سياست ورزان قرار گرفته اند . پس در دوران ما نيز بايد آسيب ها و آفات و موانع اصلاحات و احياي فرهنگي واجتماعي را بشناسيم كه ما به برخي از آنها در اين مختصر اشاره خواهيم داشت:



الف) آسيب شناسي معرفتي و نظري:



1- عدم تبيين و تحليل مباني و مؤلفه ها و هدف هاي اصلاح و احيا



2- نفوذ و رسوخ انديشه هاي انحرافي و التقاطي يا بيگانه



3- تحريف تفكر اصيل ديني و ارزشي و انقلابي در حوزه هاي اصلاح و احيا



4- خلط اصول و فروع در حوزه معرفت و عمل



5- عوام زدگي عالمان، نخبگان و روشن فكران



6- عدم زمان آگاهي و زمينه شناسي



7- ابهام طرح هاي اصلاحي



8- تحجرگرايي، جمودزدگي، واپسگرايي و قشري گري



9- التقاطمحوري و زمان زدگي و انحراف عقيدتي



10- عدم خردگرايي و عدم اهتمام به عدالت محوري در اصلاحات .



ب) آسيب ها و آفات عملي و اجتماعي:



1- ناتمام گذاشتن اصلاحات



2- رخنه فرصت طلبان



3- افراط و تفريط عملي در جريان اصلاح طلبي



4- شكاف نسل هاي انقلابي در جامعه



5- عدم كنترل و تعديل اصلاحات



6- خشونت گرايي افراطي



7- تسامح و تساهل افراطي



8- شتاب زدگي و عدم تدريج و تعقل در اصلاحات



9- دامن زدن به اختلاف و تفرقه هاي حزبي و جناحي



10- عمل زدگي و يك بعدي شدن .