احكام عزاداري امام حسين عليه السلام
مقدمه:
تمام اعمال و رفتار انسانها چه فردي و چه اجتماعي، مشمول حكمي از احكام شرعي مي باشد و تمام موضوعاتي كه به گونه اي با رفتار آدمي ارتباط پيدا مي كند، در فقه اسلامي داراي قانون و مقرراتي است . عزاداري سالار شهيدان حضرت ابا عبدالله الحسين عليه السلام و امامان معصوم عليهم السلام نيز همچون ساير اعمال انسان داراي احكامي است كه در اين مختصر بدان مي پردازيم .
لازم به ذكر است كه براي جمع آوري اين احكام، از فتاوا و سخنان مراجع معظم تقليد و عالمان بزرگوار تا آنجا كه مقدور بوده ست سود برده ايم و از آنجا كه دررساله هاي عمليه و استفتائات همه مراجع بزرگوار، درباره عزاداري در ابعاد مختلف بحث نشده است، فقط به فتاوا و استفتائات موجود بسنده كرده ايم .
احكام عزاداري
امام خميني رحمه الله:
«عزاداري براي سيدالشهداء از افضل قربات و مايه تقويت روح ايمان و شهامت اسلامي و ايثار و فداكاري و شجاعت در مسلمين است .» (1)
سؤال: آيا بر پا كردن مراسم عزاداري [توسط زن] بدون اذن شوهر جايز مي باشد؟
آيت الله نوري همداني: در صورتي كه از اموال شوهر باشد جايز نيست . (2)
سؤال: گاهي برخي از دسته ها كه وارد مسجد مي شوند، با كفش وارد مي شوند، كه نوعي بي احترامي به مسجد محسوب مي شود، لطفا بفرمائيد كه اين مسئله چه حكمي دارد؟
آيت الله نوري همداني: اگر موجب هتك شود اشكال دارد . (3)
سؤال: در مورد زنجير زني كه منجر به سياه شدن يا مجروح شدن بدن مي شود و همچنين غالبا پشت پيراهن افراد باز است و بيشتر درخيابان و معابر عمومي ظاهر مي شوند، نظر شما چيست؟
امام خميني رحمه الله: مانعي ندارد، مگر اينكه موجب ضرر فاحش بر بدن شود . (4)
سؤال: آيا برهنه شدن مردان با حضور زنان براي عزاداري عيب دارد يا خير؟
آيت الله فاضل لنكراني: مانعي ندارد و زنها نبايد به بدن مرد اجنبي نظر كنند . (5)
سؤال: در مجالس زنانه، زنان مداحي و سخنراني مي كنند و صداي آنها به گوش مردان رهگذر مي رسد . آيا اين عمل جايز است؟
آيت الله فاضل لنكراني: شنيدن صداي ايشان اگر در معرض ريبه و التذاذ نباشد حرام نيست . (6)
سؤال: سينه زدن با تيغ و يا زنجير زدن با زنجيري كه داراي چاقو و يا تيغ مي باشد و منجر به زخمي شدن بدن و جاري شدن خون مي شود چه حكمي دارد؟
آيت الله مكاري شيرازي: كيفيت عزاداري بايد چنان باشد كه بهانه اي به دست دشمنان اسلام ندهد و موجب سوء استفاده از آن نشود . (7)
احكام علامت
سؤال: بسياري از تكايا در ايام عزاداريهاي مذهبي، اقدام به حمل «علاماتي » مي كنند كه به قيمت گزافي خريده شده و حمل آن نيز موجب اشكال است . اين وسائل از نظر شرعي چه حكمي دارند؟
امام خميني رحمه الله: اشكال ندارد . (8 )
سؤال: حكم علمهايي كه در مراسم عزاداري امام حسين عليه السلام از آنها استفاده مي شود و بعضي داراي نقش و نگارهايي نيز هستند چيست؟
آيت الله فاضل لنكراني: استفاده از آنها در عزاداري جايز است . (9)
سؤال: آيا جايز است پارچه و دستمالهايي را كه در ايام محرم بر روي علم مي بندند بفروش برسانند و در عزاداري و تعمير حسينيه مصرف كنند؟
آيت الله فاضل لنكراني: اگر در مراسم عزاداري محل حاجت نباشد و زايد بر متعارف باشد، مي توانند بفروشند و به مصارف عزاداري و احتياجات حسينيه ها برسانند . (10)
احكام تعزيه و شبيه خواني
امام خميني رحمه الله: تعزيه و شبيه خواني اگر مشتمل بر حرام نباشد و موجب وهن مذهب نشود، اشكال ندارد ولي بهتر ست به جاي آن، مجالس روضه خواني برپا كنند . (11)
سؤال: آيا تعزيه و شبيه خواني در مراسم عزاداري جايز است؟
آيت الله فاضل لنكراني: اگر مشتمل بر حرام نباشد و موجب وهن مذهب نشود مانعي ندارد . (12)
آيت الله گلپايگاني رحمه الله: اگر تعزيه خواني مشتمل بر استعمال آلات موسيقي نباشد و غنا و دروغ نخوانند و مرد لباس مختص به زن نپوشد، اشكال ندارد . (13)
سؤال: آيا تشبه به اهل بيت عليهم السلام در نمايش و تعزيه و غير آن جايز است؟
امام خميني رحمه الله: با مراعات احترام آنان جايز است . (14)
آيت الله فاضل لنكراني و آيت الله صافي گلپايگاني: در صورتي كه مستلزم اهانت نباشد مانعي ندارد . (15)
آيت الله علوي گرگاني: اگر تعزيه و شبيه خواني موجب هتك حرمت به ساحت مقدس بزرگان دين شود، بايد اجتناب شود . (16)
احكام استفاده از لباس سياه
سؤال: آيا پوشيدن لباس سياه در عزاداري امام حسين عليه السلام جايز است و آيا رجحان دارد؟
آيت الله فاضل لنكراني: پوشيدن لباس سياه در عزاي امام حسين عليه السلام و ديگر ائمه عليهم السلام چون از مصاديق تعظيم شعائر است، واجد رجحان شرعي مي باشد و عملا بزرگاني چون مرحوم آيت الله بروجردي در روز عاشورا از قباي سياه استفاده مي كردند . (17)
آيت الله صافي گلپايگاني و آيت الله نوري همداني: پوشيدن لباس سياه به عنوان اعلان حزن و اندوه در مصيبت امام حسين عليه السلام و ائمه عليهم السلام رجحان دارد . (18)
سؤال: آيا نماز خواندن با لباس سياه بر عزاداران امام حسين عليه السلام مكروه است؟
آيت الله صافي گلپايگاني: چون لباس سياه علامت عزاداران سيدالشهداء است و عزاداري آن حضرت كمال رجحان را دارد، لذا نماز خواندن با آن نيز مكروه نمي باشد . (19)
احكام قمه زدن
علامه امين عاملي: «قمه زني و اعمالي ديگر از اين قبيل در مراسم عزاداري حسيني به حكم عقل و شرع حرام است و زخمي ساختن سر، كه نه سود دنيوي دارد و نه اجر اخروي، ايذاء نفس است كه خود در شرع حرام است و در مقابل اين عمل، شيعه اهل بيت را در انظار ديگران مورد تمسخر قرار داده و آنها را وحشي قلمداد مي كنند . شكي نيست كه اين اعمال ناشي از وساوس شياطين بوده و موجب رضايت خدا و پيامبر صلي الله عليه و آله و اهل بيت اطهار عليهم السلام نيست .» (20)
آيت الله حكيم رحمه الله: مرحوم آيت الله حكيم رحمه الله جواز قمه زني را مقيد به چهار شرط نموده است:
1- خوف ضرر وجود نداشته باشد .
2- عزاداري بر آن صدق كند .
3- باعث مسخره قرار گرفتن نشود .
4- عداوت و دشمني ديگران را ايجاد نكند . (21)
سؤال: قمه زدن در عزاداري امام حسين عليه السلام چه حكمي دارد؟
امام خميني رحمه الله: اگر موجب ضرر نباشد مانع ندارد، ولي در اين زمان اين عمل نشود . (22)
مقام معظم رهبري: اگر موجب وهن مذهب در زمان حاضر و يا مستلزم خوف خطر جان يا ضرر معتني به باشد، جايز نيست . (23)
آيت الله جوادي آملي: چيزي كه مايه وهن اسلام و مايه هتك حرمت عزاداراي است جايز نيست، انتظار مي رود از قمه زني و مانند آن پرهيز شود . (24)
سؤال: اگر قمه زدن در عزاداريها موجب مرگ كسي شد، آيا اين عمل خودكشي و گناه محسوب مي شود؟
مقام معظم رهبري: اگر با خوف خطر جان اقدام كرده باشد، حكم انتحار دارد . (25)
سؤال: آيا قمه زني جايز است؟ چنانچه در اين خصوص نذري وجود داشته باشد وظيفه چيست؟
آيت الله فاضل لنكراني: با توجه به اينكه ايران اسلامي به عنوان ام القراي جهان اسلام شناخته مي شود، و اعمال و رفتار ملت ايران به عنوان الگو و بيانگر اسلام است، بايد با سوگواري و عزاداري امام حسين عليه السلام به گونه اي عمل شود كه موجب گرايش بيشتر به آن حضرت گردد .
مسئله قمه زدن نه تنها نقشي ندارد بلكه به علت عدم قابليت پذيرش و نداشتن هيچگونه توجيه قابل فهم مخالفين، نتيجه سوء بر آن مترتب خواهد شد . لذا لازم است شيعيان از آن خودداري كنند . و چنانچه در اين مورد نذري وجود داشته باشد نذرصحيح نيست . (26)
آيت الله نوري همداني: اشكال دارد . (27)
احكام موسيقي
مرحوم شيخ انصاري در مكاسب محرمه در پاسخ به كساني كه مي گويند غنا مي تواند زمينه گريه كردن را فراهم نمايد، مي فرمايد: چنين شيوه اي نمي تواند مقدمه مستحب يا مباح قرار گيرد و بايد به عموم ادله حرمت غنا تمسك نمود . (28)
مرحوم حاج شيخ عباس قمي رحمه الله در منتهي الآمال مي فرمايد: عزاداران امام حسين عليه السلام بر وجهي سلوك كنند كه زبان نواصب دراز نشود و از استعمال محرمات از قبيل غنا كه غالبا نوحه ها خالي از آن نيست و حكايات ضعيفه مظنونة الكذب احتراز نمايند و شيطان را در اين عبادت بزرگ راه ندهند . (29)
سؤال: در راديو مدح ائمه طاهرين عليهم السلام با واقعه كربلا را با وزن و ساز و با لحن خوب مي خوانند . آيا استماعش جايز است يا خير؟
امام خميني رحمه الله: اگر غنا و موسيقي نباشد مانع ندارد . (30)
سؤال: هيئتهاي نوازنده و كساني كه درمراسم تشييع جنازه شهداء موزيك عزا مي زنند، از لحاظ شرعي چه حكمي دارد؟ و آيا خريد و فروش آن لوازم حرام است يا خير؟
امام خميني رحمه الله: خريد و فروش آلات لهو حرام است و موسيقي مطرب جايز نيست و صداهاي مشكوك مانع ندارد . (31)
سؤال: آيا زدن طبل و شيپور در تعزيه حضرت سيدالشهداء عليه السلام جايز است يانه؟
امام خميني رحمه الله: اگر از آلات لهو و لعب نباشد و وهن بر مذهب هم نشود مانع ندارد . (32)
سؤال: آيا در عزاداري سيدالشهداء استفاده از طبل و دهل جايز است؟
آيت الله فاضل لنكراني: استفاده از آلات لهو و لعب حرام است ولي طبل و دهل و امثال آن جزء اين آلات نيست . (33)
احكام عاشورا
1- روزه روز عاشورا و روزي كه انسان شك دارد روز عرفه است يا عيد قربان مكروه است . در روايت آمده است كه امام صادق عليه السلام فرمود: بني اميه نذر كردند كه اگر موفق به قتل امام حسين عليه السلام شوند، روز شهادت او را جشن بگيرند و مبارك بشمارند و روزه بگيرند و روزه در آن روز سنت آل اميه است، لذا ائمه اطهار عليهم السلام به جهت مخالفت با اين طايفه تبهكار و عدم هماهنگي با آنان، روزه عاشورا را نهي كردند . (34)
2- در روز عاشورا مستحب است كه انسان تا عصر بدون قصد روزه از خوردن و آشاميدن خودداري كند . (35)
3- بسيار مناسب است كه در روز عاشورا كار و كسب تعطيل شود، مگر در حد ضرورت .
امام رضا عليه السلام فرمود: «من ترك السعي في حوائجه يوم عاشورا قضي الله له حوائج الدنيا و الاخرة (36) كسي كه كار و تلاش براي برآوردن حوائج خود را در روز عاشورا ترك كند، خداوند نيازهاي دنيا و آخرت او را برطرف مي سازد .»
سؤال: در ايام سوگواري امام حسين عليه السلام نماز مقدم است يا عزاداري؟
آيت الله فاضل لنكراني: بهتر آن است كه نماز را مقدم دارند، همانطور كه امام حسين عليه السلام روز عاشورا هنگام ظهر نماز ظهر اقامه كردند . (37)
پاورقي
1) استفتائات امام خميني، ج 2، ص 28 و استفتائات جديد آيت الله مكارم، ج 1، ص 158 .
2) هزار و يك مسئله، آيت الله نوري همداني، ج 2، ص 180 .
3) هزار و يك مسئله فقهي، ج 2، ص 40 .
4) استفتائات امام خميني، ج 3، ص 580 .
5) جامع المسائل، ج 1، ص 619، س 2162 .
6) همان، ص 625، س 2183 .
7) استفتائات جديد، ج 1، ص 158، س 57 .
8) استفتائات امام خميني رحمه الله، ج 2، ص 28، س 72 .
9) جامع المسائل، ج 1، ص 623، س 2173 .
10) همان، س 2179 .
11) استفتائات امام خميني رحمه الله، ج 2، ص 28، س 71 و ج 3، س 44 و 40 و 47 و 33 .
12) جامع المسائل، ج 1، س 2165 .
13) مجمع المسائل، ج 1، ص 559، س 77 .
14) احكام خانواده، عبدالرحيم موگهي، طبق فتواي امام خميني رحمه الله، ص 336 .
15) جامع المسائل، آيت الله فاضل لنكراني، ج 1، س 2166 و جامع الاحكام، آيت الله صافي، ج 2، ص 132 .
16) اجوبة المسائل، ص 365 .
17) جامع المسائل، ج 1، ص 621، س 2170
18) جامع الاحكام، آيت الله صافي، ج 2 ، ص 130، س 1590 هزار و يك مسئله، آيت الله نوري همداني، ج 2، ص 180، س 602 .
19) جامع الاحكام، ج 2، ص 130، س 1591 .
20) اعيان الشيعه، ج 10، ص 363 .
21) فتاوي العلماء والاعلام في تشجيع الشعائر الحسينيه .
22) استفتاءات، ج 3، ص 581، س 38 .
23) بيانات رهبري و استفتائات آيات عظام پيرامون عزاداري عاشورا، ص 35 .
24) همان، ص 42 .
25) همان، ص 35 .
26) جامع المسائل، ج 1، ص 623، س 2172 .
27) هزار و يك مسئله، ج 2، ص 179، س 597 .
28) مكاسب محرمه، رحلي، ص 39 .
29) منتهي الامال، ج 1، ص 468، آخر زندگي امام حسين عليه السلام .
30) استفتائات امام خميني رحمه الله، ج 2، ص 16، س 36 .
31) همان، ص 18 .
32) همان، ج 3، ص 583، س 45 .
33) جامع المسائل، ج 1، ص 623، س 2174 .
33) تحرير الوسيله، ج 1 جواهر، ج 7، ص 107 .
35) توضيح المسائل مراجع، ج 1، ص 906 .
36) عيون اخبار الرضا، شيخ صدوق، ص 268 .
37) جامع المسائل، ج 1، ص 623 .
محمود اكبرى