آخرين نماز سالار شهيدان
(وَ أنا أختَرتُك َ فَاستَمِع لِما يُوحي َ، انَّنِي أنَا الّله ُ لَا اِلَه َ اِلَّا اَنَا فَاعْبُدنِي و أقِم ِ الْصَّلَوة َلِذِكري ).اي موسي من ترا برگزيدم پس به آنچه وحي مي شود گوش فرا ده . همانا منم الَّله ، خدايي كه معبودي شايسته پرستش جز من نيست پس مرا بپرست و نماز را براي يادمن به پا دار.
برترين عبادت انسان
به اعتراف روان شناسان و جامعه شناسان ، عشق پَرستش و مِيل به نيايِش يك نياز فِطري و يكي از غَرائز عالي انساني است . به گواهي موَّرخان عِبادت در همة ملل واقوام متمدّن جهان وجود داشته و هر يك به شِكلي اين خواستة دروني را در زندگي پياده كرده اند. حتّي گاهي سَراب را آب پنداشته اند. وجود مَعابِدگوناگون -كه بهترين ميراث فرهنگي هر كشور را تشكيل مي دهد-گواه گويا بر اين واقعيّت بوده و هست .
متاسّفانه در دورة جاهليت قرن بيستم ما هنوز با بُت پرستي ستاره ، گاو و حتي شيطان و يزيد پرستان ناآگاه در شَرق و غَرب عالَم روبه رو هستيم . ولي قرآن كريم سرلوحة برنامه ِ همة پيامبران رادعوت به پرستش مَعبود حقيقي يعني آفريدگار هستي ، و كنارزدن مَعبودهاي ساختگي و بر حَذَر داشتن از كُرنِش در برابر بُت هاي بي جان و جاندار ومبارزه با اَربابان زَر و تَزوير مي داند. آن جا كه خداوند مي فرمايد: (وَ لَقَد اَرسَلنا فِي كُل ِّ اُمَّة ٍرَسُولاً أَن ِ اعْبُدُوا لّ'له َ وَ اجتَنِبُوا الطّاغُوت َ، فَمِنهُم ْ مَن ْ هَدَي الَّله ُ وَ مِنهُم ْ مَن حَقَّت ْ عَلَيه ِالضَّلَالَة ُ فَسيِرُوا فِي اْلاَرض ِ فَاْنْظُرُوا كَيف َ كَان َ عَاقِبَة ُ الْمُكَذِّبيِن َ) و هر آيينه در هر اُمّتي پيامبري را بر انگيختيم كه خدا را بپرستيد و از طاغوت دوري كنيد،
پس برخي از ايشان از هدايت الهي بهره مند شدند و گروهي بر گمراهي استوارماندند. پس زمين را بپيماييد و بنگريد كه سرانجام تكذيب كنندگان پيامبران چگونه بود!
نخستين پيام اخرين پيامبر الهي ، حضرت محمّد (ص) نيز اين بود: «قُولُوا ل'ا اِل'ه َاِلَّا اللهُ تُفْلِحُوا» بگوييد معبودي شايسته پرستش چون الله(حقيقتي كه همة كمالات ر بي نهايت داراست ) وجود ندارد. تا رستگار شويد. چنان كه امام علي (ع) فرمود: «فَبَعَث َ اللهُمُحَمَّداً صَلَّي اللهُ عَلَيه ِ و الِه ِ بِالحق ِّ لِيُخْرِج َ عِب'ادَه ُ مِن ْ عِب'ادَة ِ اْلاَوث'ان ِ اِل'ي عِب'ادَتِه ِ وَ ط'اعَة ِالشَّيْط'ان ِ اِل'ي ط'اعَتِه ِ»؛ خداوند حضرت محمّد (ص) را برانگيخت تا بندگانش را ازپرستش بت ها، به بندگي خدا بكشاند و از فرمان برداري از شيطان ، به اطاعت خدافراخواند.
بنابراين يكي از اهداف مهم ّ بِعثَت پيامبر اسلام دعوت به پرستش خالق يگانه ومُنعِم حَقيقي و مهربان بود. با اين كه در اَثَر ناآگاهي عدّه اي پرستش الهي را با كارهاي ناشايستي همراه كرده اند و در اجراي مراسم عبادت برخي به دور خود مي چرخيدند وعده ّاي خوراكي يا حيوان و انسان را مي سوزاندند و حتّي گاهي در جاهلّيت صد نفر را باخشونت قرباني بت ها مي كردند. به روايت امام رضا(ع) پيامبر(ص) مي فرمودند: «اَلصَّلاة ُقُربان ُ كُل ِّ تَقِي ٍّ؛ نماز وسيله اي نزديكي به خدا براي هر پرهيزگار است » ان حضرت نماز رابه عنوان نُخستين حكم عبادي و جامع ترين عِبادت اسلامي براي انسان به جاي رَقص وآدم كشي جاهلي مراسم تشريفاتي سرگرم كنندة ساير مَذاهب و آئين هاي بشري به جهان بشريت معرّفي نمود و فرمود: «صَلّوُا كَم'ا رَأَيْتُمُوني اُصَلّي ؛ همان گونه كه من نمازمي گزارم شما نماز گزاريد.»و با روش سمعي و بَصَري اين عبادت را-كه كامل ترين نماز وداراي سه بخش : مقدمات ، طهارت و مُقارنات (اَجزاء و اَفعال خاص ّ) و تَعقيبات (اذكار پس از اداي فريضه نماز)مي باشد-جايگزين مراسم خَرافي معمول در ميان ساير ملّت هاساخت .
نماز نَماد دين و نَمود دينداري
ارزش و جايگاه نماز در جهان بيني توحيدي و دين فِطري اسلام ، بر هيچ مسلماني پوشيده نيست ، زيرا در قرآن كريم 105 بار از نماز ياد شده و از مهم ترين سفارشات انبياء، بارزترين عَمَل عبادي پيامبران و در روايات شيعه و سنّي به عنوان يكي از اركان بناي اسلام معرّفي شد. نماز اوّلين فريضة الهي است كه در اسلام تَشريع و تااخرين لحظة عمر در هر شرايطي (در دريا، زمين ، هوا، ميدان جنگ ، و حتّي در حال بيماري )هر مكلّف بايد به هر نحو ممكن اين تكليف الهي را انجام دهد. وُجوب نمازضَروري دين و مُنكر آن مُرتَدّ و مُستحِق ّ مَجازات سخت خواهد بود.
در سخنان بنيان گذار اسلام ، نماز ستون دين ، پرچم و آرم اسلام ، سيماي مكتب ،نور و معراج مؤمن ، وسيله سنجش اَعمال و كليد بهشت ، تشبيه گرديده است . در بيان امام صادق (ع) برترين چيزها شناخته شده است .فرمود «م'ا أَعْلَم ُ شَيئاً بَعْدَ الْمَعرِفَة ِ أَفضَل َمِن ْ ه'ذه الصّلو'ة ِ»؛ بعد از شناختن خدا چيزي را برتر از نماز نمي شناسم .» در اخرين لحظات شهادت خود به خويشان فرمود: «اِن َّ شَف'اعَتَن'ا ل'ا تَن'ال مُستَخِفّ'ا بِالصَّلوة ِ.؛ هماناشفاعت ما به كسي كه نماز را سَبُك شمارد نمي رسد.»
پيامبر اسلام ترك عمدي نماز را كفر مي داند و مي فرمايد: «مَن ترك الصلاة متعمداً فقد كفر»اين كار بر خلاف گناهان ديگر، همراه با لذّت و شهوت نيست ؛ بلكه ترك نماز سَهل انگاري است و بي اعتنايي به نماز نشانة ضعف ايمان و بي ديني به شُمارمي آيد.
به خاطر اهميّت نماز بود كه پيامبر (ص) مي فرمود: «قُرّة َ عَين'ي فِي الصّلو'ة ِ؛ نماز نورچشم من است .» وامام اول ما علي (ع) در حال نماز اولين شهيد محراب شد. فاطمه 3بانوي نمونة اسلام هم چون پدر، آن قدر نماز خواند، كه پاهاي مباركش ورَم نمود. نورديدگانش حُسين و زَينب ، در سخت ترين روزهاي زندگي ِ خويش در واقعة عاشورا نمازنافلة را نيز به فراموشي نسپردند. همة پيشوايان دين از نوادگان او، تا مَهدي مَوعود(عج )همة عمر گرانبهاي خويش را صرف اِحيا و اِقامة نماز به درگاه بي نياز كرده اند.
پرداختن به احكام و اَسرار فراوان نماز، در اثار گرانبهاي عالِمان ديني از كُليني تاخُميني -كه تنها شهيد اوّل (734-786 ه ق )در دو كتاب «اَلْفيّه » و «نَفْليَه » خود با الهام ازحديث لِلصّل'وة ِ اَربَع ُ اَلف ِ حَدُودٍ به بيان هزارواجب و سه هزار مستحب ، پيرامون نمازپرداخته است -كه اين رويكرد به نماز نشانة جايگاه والاي نماز در فرهنگ غنّي ِ اسلامي است . چنان كه صاحب جواهر با اِستناد به رِوايات وارده مي نويسد «بَل هي اصل ُ الاسلام ، وخيرُ العمل ، و خيرُ موضوع ، و الميزان و المعيار لساير اعمال الاَنام . فمن و في بها استوفي أجر الجميع و قُبِلَت منه كلُّها. فهي حينئذ للاعمال بل للدين كالعمود للفُسطاط ، و لذاكانت اوّل ما يحاسَب به العبد و يُنظَر فيه من عمله . فاذا قُبِلَت منه نظر في ساير عمله و رُدَّعليه . فلا غَرو لو سَمِّي تاركها من الكافرين ، بل هو كذالك لو كان له الدّاعي الاستخاف بالدين »
حكمت هاي نماز در كلام حكيم ازلي
روشن است كه نماز به عنوان يك عبادت كامل و جامع واجب اسلامي شامل مُقدِّمات ، شرائط ، اَقوال آموزندة ديني ، اَفعال سازندة زندگي ، اذكار و تَعقيبات مستحب ،مبطلات و مكروهات و داراي احكام گسترده مي باشد. به همان نسبت حِكمَت ها ورازهاي مهم ّ ارزنده اي از سوي خداي حكيم در آن گنجانده شده است كه در بيش ازيكصد و بيست آيه قران كريم و بيست هزار حديث امده است ، كه در اين مقاله مَجال طرح همه آنهانيست .
به عنوان مثال : مُقدِّمات نماز-كه شامل طهارت ِ ثَلاث (غُسل ، وُضو، تَيّمم )،مسواك زدن ، اِستنشاق ، اِباحة مكان و اِزالة نَجاست از بدن و لباس ، و قِبله و وَقت شناسي ،و از همه مهم تر نِيَّت مي شود-اَفزون بر رُشد علمي و فرهنگي نمازگزار به خاطر وجوب يادگيري مسائل شرعي نماز، به او درس بهداشت ِ تَن و روان و پاك سازي محيط زيست ، ورعايت حقوق مردم ، و وحدت و يكپارچگي امّت و نظم و انضباط فردي و اجتماعي واِغتنام فرصت و برنامه ريزي در كارهاي روزمرّة زندگي مي دهد.
مسلماً تك تك اركان و اجزاي نماز نيز داراي حكمت هاي عرفاني ، اخلاقي ،اجتماعي ، سياسي ، اقتصادي و فرهنگي است كه اگر بخواهيم به همة آنها بپردازيم مثنوي هفتاد من كاغذ مي شود. از اين رو با الهام از سخن مولا علي (ع): «ما ل'ا يُدرِك ُ كُلُّه ُلا يُترَك ُ كُلُّه ُ» تنها به فلسفه و رازهاي كلّي نماز به درگاه بي نياز در كلام محكم حكيم ازلي به شرح اتي اشاره ، و همين جا با پوزش از قرآنيان اگاه با حافظ عارف هم نوا مي شويم :
آن كس است اهل بشارت كه اشارت داندنكته ها هست ، ولي مَحرم اسرار كجاست
1- ياد خدا و احياي اصالت انساني
چنانكه مي دانيم نماز با توجه و خشوع و حضور قلب نمونه بارزي از ذكر قلبي وزباني اي است كه مسلمانان در اوقات پنجگانة نماز به عنوان يك وظيفة ديني با ان روبرومي شوند. و قران كريم مي فرمايد: (اِنَّني اَنَا اللهُ لا ال'ه اَنَا فَاْعبُدنِي و اَقِم ِ الصَّلَوة َ لِذِكري ِ)همانا من الله هستم معبودي جز من نيست . پس مرا پرستش كن ، و نماز را براي يادآوري من برپا دار!
خداوند در اين ايه فلسفة اصلي نماز را ذكر ياد كرده است ، كه در فرهنگ اسلام وقران ذِكْرِ الله، ذكر اَسماء الله، ذكر الاء الله، ذكر ايّام الله، و ذكر اولياء الله بكار رفته است . ذكردر لغت ياد آوري معنايي به زبان يا قلب است ، و منظور از ذكر حضور خدا در دل يا به زبان اوردن نام و صفات پروردگار جهان است . ياد خدا در اسلام روح عبادت و توجه دائمي انسان در هر زمان و مكان ، و حال توصية قران مي باشد. چنان كه مي فرمايد: (يا ايُّهاالَّذين َ اَمَنوا اذْكُرُوا اللهَ ذِكراً كَثيِراً) (واذْكُرُوا اللهَ كثيراً لعلَّكم ْ تُفلِحون َ) پيامبر اسلام نيز فرمود: «اِنَّما فُرِضَت ِ الصَّل'وة ُ و اُمِرَ بِالْحَج ِّ و أُشعِرَت ِ الْمناسك ُ لِاِقامَة ِ ذكرِ اللهِ؛ همانانماز واجب شده و براي حج ّ دستور رسيده و به مراسم عبادي آگاهي داده شده تا ياد خدا درميان خلق پايدار ماند.»
بنابراين در فرهنگ اسلامي ، ياد خدا بهترين سرماية زندگي آدمي است كه روح انسان تشنة محبّت و اُنس با خالق حَقيقي را سيراب ، و تغذيه و پيوند روح آدمي را با روح هستي بخش مستحكم مي نمايد. بشر را از خود فراموشي و از خود باختگي و سرگرداني نجات مي دهد. به همين دليل در قران و روايات ، موانع ياد خدا و اَسباب غفلت و نِسيان ،لهو(سرگرمي )، اِعراض (روگرداني ) كه خطرناك ترين چهرة فراموشي خداست به مسلمانان گوشزد شده تا از ان برحذر باشند، كه شيطان دوستان نا صالح شيطان صفت ،سرمايه و فرزندان ، اشتغال به تجارت و شغل زدگي و ارزوي دراز، از جملة انهاست ، كه گاهي نه تنها دلبستگي به آنهابلكه خواستن عامل بازگشتن از ياد خدا در زندگي فرد، ياجامعه مي شود. حال اگر اين عوامل ويران گر شخصيّت و هويّت انساني نقش باز دارنده خود را ايفا نمايد،
بايد شاهد مرگ ارزش ها و اصالت هاي انساني بود.
چرا كه فراموشي خدا همان بيگانگي از خود حقيقي ، و وابستگي به خود طبيعي است . بي تفاوتي ها، هرزه گري ها، بي دادگري ها، و پوچ گرائي ها، و لااُبالي گري ها را به ارمغان مي اورد. چه اگر انسان بر سر سفرة عالَم نشست ونمك خورد و نمكدان شكست وولي ِ نعمت خود را ناديده گرفت . تيشه به ريشة خود مي زندو سند بيچارگي خود را امضامي نمايد. وبه عذاب الهي گرفتار مي شود: (و لا تَكونُوا كَالَّذيِن َ نَسُوا اللهَ فَأَنسَيهُم ْأَنفُسَهُم ْ)
اگر كسي به بيچارگي غفلت و بي خبري از خود، و فراموشي پيوند خويش با خداي جهان دچار شود؛ از افتخار انسانيّت محروم ، و به مرز حيوانيّت تنزُّل مينمايد. (لَهم قُلُوب ُلا يَفْقَهون َ بِهَا و لَهم أَعيُن ٌ لايُبصِرون َ بِها لهم أَذَان ٌ لا يَسمَعون َ بها اُولئك َ كَالْاَنعام ِ بَل ْ هُم ْاَضَل ُّ اُولئك َ هُم ُ الْغافِلون َ) ايشان دل دارند و با ان دين را عميق نمي فهمند و ديدگاني دارند كه با آنها نمي بينند و گوش هايي دارند كه با آنها نمي شنوند. اين گروه چون چهارپايانند، بلكه گمراه ترند و اينان همان غافلان و بي خبرانند.
در اين باره چه زيبا نوشته اند، مقام معظم رهبري : «دين ضمن آنكه هدف و جهت و ره و وسيله را مشخص مي كند، توش و توان لازم براي پيمودن راه را نيز به انسان مي بخشد و مهم ترين محمولة كوله بار راهپيمايان اين راه توشه ي «ياد خدا»است . روحية طلب و اميد و اطمينان كه بالهاي نيرومند براي پروازند، فراورده و بهرة ياد خدا مي باشد.ياد خدااز طرفي هدف را كه همانا پيوستن به او-يعني به بي نهايت خوبي و كمال -است ،همواره در مدّ نظر قرار مي دهد و مانع از گم كردن جهت گيري ها مي شود و راهپيما رادربارة راه و وسيله حسّاس و هوشيار مي دارد. از طرفي بدو قوّت قلب و نشاط و اطمينان مي بخشد و او را از سرخوردگي و فريفتگي به پديدهاي مشغول ساز يا بيم از ناهنجاري هاو ناهمواري ها محافظت مي كند.
جامعة اسلام و هر گروه و فرد مسلمانان در صورتي مي تواند در راهي كه اسلام ارائه داده و همة پيامبران به آن دعوت كرده اند به استواري ، بي توقف و برگشت قدم بردارد، كه خدا را فراموش نكند!»
2 - پيروزي بر مشكلات و شكيبائي
بدون ترديد زندگي انسان در هر زمان داراي نشيب و فراز، و يا اقبال و اِدبار است وهر شخصي با حوادث ناخوشايند و مشكلات زندگي روبه رو مي شود. فردي موفق خواهدبود، كه با آغوش باز در برابر اين ناملايمات ، خود را نبازد و با آنها دست و پنجه نرم كند كه گفته اند:
اندر بلاي سخت پديد ايدفرّ و بزرگواري و سالاري
براي چيرگي بر مشكلات و ناگواري ها دو پاية اساسي لازم است ، يكي دروني و آن ورزيدگي خاص ّ انسان در مقابلة با سختي ها و ناكامي ها است ، و ديگر بروني كه داشتن تكيه گاه نيرومندي است كه بتواند هر ان از او مدد گيرد و به كمك او بر مشكلات فايق آيد.
به خاطر همين است كه قران مي فرمايد: (و اْستَعينُوا بِالصَّبرِ و الصَّل'وة ِ، و اِنَّهالَكَبيرَة ٌ اِلاَّ علي الخاشِعين َ) از روزه و نماز كمك گيريد همانا نماز جز براي خاشعان گران است ، كه خداوند منّان در آية شريفه به انسان مؤمن اموزش مي دهد: با گرفتن روزه و تَرك مُبطلات ان ، روحية مقاومت را در برابر ناملايمات در خود تقويت نمايد، و به وسيلة نماز بابرقراري ارتباط با قدرت لايزال الهي و استمداد از خداي مهربان روحيّة خود را تقويت و به حل ّ مشكلات همّت نمايد.
به خاطر همين است كه در روايات توصيه شده است : به هنگام هجوم هَم ّ و غم ومشكلات وضو بگيريد و به مسجد برويد، و نماز بخوانيد و دعا كنيد. به نقل امام علي (ع)پيامبر(ص) هر گاه كه غم و اندوهي به او روي مي اورد مي فرمود: «أَرِحْنا يا بَلال ، اي بلال باأذان و اعلام نماز، ما را آسوده نما.»
بدون شك توجّه به نماز و راز و نياز به درگاه بي نياز، و برقراري ارتباط با خدا به عنوان تكيه گاه مطمئنّي براي جذب امدادهاي غَيبي ، نيروي معنوي تازه اي در انسان ايجاد و او را براي پايداري در برابر ناهمواري ها آماده مي سازد. و استعانت از صبر و صلاة براي تحمل مشكلات و پيروزي بر اميال و شهوات و هوس هاي نفساني براي كساني ممكن است كه اعتقاد به مبدأ و معاد و كيفر و پاداش اخروي دارند و گرنه افراد بي ايمان دركشاكش زندگي بي پناه خواهند ماند. به همين جهت است كه در پايان ايه مي فرمايد: اين كار جز براي كساني كه در برابر خداوند، با توجه كامل به نماز مي ايستند، مشكل و سنگين است . به همين جهت در اسلام ، نمازهاي مستحبي و نافلة فراواني جهت براوردن نيازها ورفع گرفتاري هاي مادّي و معنوي زندگي معرفي شده ، كه شرط اصلي براوردن حاجات ،اعتقاد و ايمان كامل متقاضي و مشروع و مصلحت اميز بودن حاجات ، براي مؤمن است .
ياد آوري
تأثير انكارناپذير نماز در رفع نگراني ها و دلهره هاي رواني واقعيتي است كه موردتأييد صاحب نظران قرار گرفته است ، كه به نمونه هائي از آن اشاره مي شود. دكترآلِكسيس كارِل مي نويسد: نماز به آدمي نيرويي براي تحمّل غم ها و مصائب مي بخشد،انسان را اميدوار مي سازد و قدرت ايستادگي و مقاومت در برابر حوادث مي دهد. گاندي پيشواي مصلح هند در جريان مبارزه با استعمار و تحمّل رنج ها با كمك نماز، تجديد نيروكرده و مي گفت : اگر كمك نماز نبود، خيلي پيش از اين بايد ديوانه مي شدم !ديل كارِنْگي مي نويسد: هر وقت همة توان خود را در برابر ناملايمات به كار برديم . و تمام راه حل ها راآزموديم و نتيجة دلخواه به دستمان نيامد، در حالي كه امواج سهمگين يأس و نوميدي قلب و روحمان را مي آزارد. آنگاه دست نياز به نماز و به سوي خدا دراز كرده و از او ياري مي خواهيم . راستي چرا ما قبل از اين كه دچار نااميدي بشويم ، چنين كاري نمي كنيم و چراهر روز با خواندن نماز و نيايش به درگاه خدا از او ياري نمي خواهيم ؟! ژاك دِميش قهرمان سنگين وزن بُكس جهان مي گويد: هر شب قبل از اينكه به بستر برود حتماً نماز و دعامي خواند. گر چه برخي از اشخاص براي برطرف كردن مشكلات يا فرار از اين مصائب وسختي ها خود را به خواندن كتاب داستان مشغول مي كنند، يا به پارك و مسافرت مي روندو يا خود را به بازي هاي ساده و تفريحات سالم سرگرم مي سازند. و يا با كسي كه به حرف هاي او گوش مي دهد، درد دل مي كنند، تا از فشارهاي رواني آنان كاسته شود و اي چه بسا كه از ديدگاه روانشناسان اين فعاليت ها در كاهش اضطراب مؤثر و اين كارهانتيجه مثبت داشته باشد. امّا مردان خدا از ناملايمات دنيا به اسباب دنيوي روي نمي آورند. بلكه به خدا، به نماز، نيايش با او رو مي كنند كه كارسازتر است .
3 - پيشگيري از گناه و تباهي
در ميان هر ملت براي پيشگيري از تخلّفات و كجروي ها و مفاسد اجتماعي وجنايت ها و جرايم فردي راهي پيش بيني شده است ، كه نياز به هزينة سنگيني دارد. ولي اسلام علاوه بر ارشاد و اجراي قوانين كيفري : حدود، تعزيرات ، قِصاص و دِيات با وضع عباداتي نظير روزه و نماز و يادآوري خدا و معاد انسان فراموش كار را از پَيروي هوس ها وارتكاب گناه باز مي دارد. قرآن كريم انگيزة اصلي عبادات امّت اسلامي را با تعبير مكررّ(لَعَلَّكُم تَتَّقُون َ) رسيدن به تقوا و روحية خدامداري در زندگي و دوري از گناه معرّفي مي نمايد. اسلام مي كوشد تا در ساية تقويت ايمان و تقوا، عوامل اصلي وادارندة به گناه وتخلف يعني : شهوت ، غَضب ، غرائز، اميال و احساسات و عواطف تعديل نشدة آدمي را ازراه تعليم ، تلقين ، تذكُّر كنترل نمايد. تجربه نشان مي دهد كه نمازهاي يوميّه ، يكي ازبهترين وسائل پيشگيري از گناه و تأمين أمنيت به حساب مي آيد. چنان كه در قرآن مجيد مي خوانيم (و أَقِم ِ الصَّلوة َ تَنْهَي عَن ِ الفَحشاءِ و المُنكَرِ و لَذِكرُ اللهِ اَكبَرُ و اللهُ يَعلَم ُ مَاتَصنَعُون ) ونماز را به پا دار، زيرا نماز از فحشا(گناهان بزرگ و پنهاني ِ ناشي از شهوت ) ومنكر (گناهان بزرگ آشكار ناشي از غضب ) باز مي دارد، البتّه ياد خدا بزرگ تر از نماز است ،و خدا به آن چه مي كنيد داناست . آري نماز گزار واقعي كه به نماز مي ايستد و با تكبير مكررّخود خدا را از هر چه هست برتر و بالاتر مي شمارد و به ياد نعمت هاي فراوان او سپاس وحمد او مي كند و او را به رحمان و رحيم بودن مي ستايد، او را مالك روز جزا معرّفي مي كند،ضمن اعتراف به بندگي تنها از اوياري مي جويد، پيمودن راه راست را از او طلب مي كند، ازراه و روش مغضوبين و گمراهان ، به او پناه مي برد، براي خدا به رُكوع خَم ، و براي سجده درپيشگاه او به خاك مي افتد، غرق در عظمت او مي شود، قهراً در اثر قرائت ِ اين أذكارآموزنده انگيزة انحراف و گناه در چنين شخصي ، به نابودي كشانده مي شود. بدون شك ، ازاين راز و نياز، در روح و قلب چنين انساني از راه تلقين و تكرار و تمرين ، جنبشي به سوي حق ّ و جهشي به سوي پاكي ها ايجاد مي شود و اين امواج معنويّت كه به بركت گفتگوي روياروي با خدا حاضر و ناظر بر اعمال عِباد، پديد مي آيد، همانند سدّ پولاديني ، مانع وقوع گناه در جامعه مي شود. با توجه به ممنوعيّت استفاده از مكان و لباس غصبي و هر گونه معصيت و تخلّف در حال نماز، ترجيحاً از عادت زشت تجاوز به حقوق ديگران دست مي كشد. بديهي استكه هر چه نماز از شرايط كمال و روح عبادت (ياد خدا)كه در آيه از خودنماز برتر شناخته شده ، بيش تر برخوردار باشد، اثربيش تري در پيشگيري از گناه خواهدداشت . گاه در فردي نماز نهي كلي ّ و جامع و در فرد ديگري نهي جزئي و محدود، ازفحشاءو منكر مي نمايد. ولي ممكن نيست ، كسي نماز بخواند وَلَوْ صوري ، و هيچ گونه اثري در او نبخشد. چه اگر افراد نمازگزار را احياناً گنه كار مي يابيم ، اگر نماز نخوانند، مسلَّماًآلوده تر خواهند شد. چون نماز رابطة شخص با خداست و هر قَدَر كه اين اعتماد عميق تر ومحكم تر باشد، شخص به خدا نزديك تر و از گناه دورتر مي گردد.
4 - فَلاح يا رستگاري و آزادگي
مهم ترين آرمان هاي بشر آزادگي است ، آزاد مردان جهان زندگي را به خاطر آزادي دوست دارند. از اين رو مولا علي (ع) نيز، فرمود: «لا تَكُن ْ عَبدَ غَيْرِك َ قَد جَعَلَك َ اللهُ
حرّاً» بندة ديگري مباش كه خدا تو را آزاد آفريده است .» در بينش قرآن تنها راه دست يابي بشر به آزادگي واقعي ، ايمان و توجّه كامل به خدا در هنگام نماز است و مي فرمايد:(قدْ اَفلَح َ المُؤمِنون َ الَّذيِن َ هم ْ فِي صَلاتِهِم خاشِعون َ) به راستي كه مؤمنان رستگارند،آنانكه در نمازشان خشوع مي ورزند. در اين آيه اوّلين نشانة مؤمنان اقامة نماز با خشوع وتوجه كامل به خدا معرفي شده است ، زيرا خشوع به معناي حالت فروتني و ادب روحي وجسمي در برابر بزرگي است كه شخص ، مجذوب جلال و شكوه خدا شود. در حال نماز خودرا مانند ذره ّاي بي مقدار در برابر حقيقت بي نهايت و قطره اي در برابر اقيانوس بيكران رحمت و قدرت و حكمت پروردگار داند. به گونه اي كه همه چيز فراموش كند و چنان از خودغافل بماند كه جز خدا را نبيند، چنين انساني مي تواند به فلاح -كه در اصل به معناي بريدن و شكافتن است و در فارسي به رستگاري از رَستن به معناي آزاد و رها شدن ، يارُستن به معناي روئيدن ترجمه مي شود-برسد. در فرهنگ اسلام به هر نوع پيروزي ورسيدن به مقصد و كاميابي اطلاق شده است ؛ فَلاح را نتيجه ياد فراوان خدا قرار داده ، وفرمود: (و اذْكُروا اللهَ كَثيراً لَعَلَّكُم تُفلِحوُن ) در منطق قرآن پرستش و كرنش نسبت به هر كس و هر چيز، جز براي خدا، از خود بيگانه شدن ، وابستگي ، و دل سپردن به هر چيز،بندگي و اسارت واقعي به حساب مي آيد. به همين دليل ، عبادت جز براي خدا حرام وممنوع است ، و تنها در پرتو ستايش و پرستش خداست كه انسان با هدايت و امدادهاي غيبي الهي ، ياراي مقاومت در برابر قدرت هاي اهريمني و آزادي از هر نوع بندگي ، دست مي يابد. «مُفلِحوُن »، كساني هستند كه موانع را از مسير بر ميدارند، راه خود را به سوي مقصد نهايي يعني كمال ، و سعادت و كاميابي و پيروزي در دنيا و آخرت مي شكافد، پيش مي رود و در ساية ايمان و نماز و نيايش به پيشگاه خداي بي نياز آزاد وسربلند زندگي مي كنند و در آخرت نيز به بركت همين نماز خاشعانه و عاشقانه به رضوان الهي در جواررحمت حق ّ، و در بحبوحة بهشت جاودان ، در كنار پاكان ، در كمال عزّت و سربلندي ، به سرخواهند برد.
5 - اغتنام فرصت يا بهره وري
(و ابتغ ِ فِيما أَتَيك َ اللهُ الدارَ الأخرة َ و لا تَنْس َ نَصيِبَك َ من َ الدُّنيا و أحسَن َ كماأَحسَن َ اللهُ اِليك َ) و در آنچه خدا به تو داد سراي ديگر را بجوي (جستجو كن )و بهره ات رااز دنيا فراموش مكن ، و همان گونه كه خدا در حق ّ تو نيكي كرد نيكي كن . مخاطب مستقيم اين آيه پول پرست ِ خودخواه ِ بني اسرائيل ، يعني قارون است كه در كنار فرعون مظهر زور و سامري ، سمبُل تزوير و فريب ، به عنوان زر پرستي ، با حضرت موسي مقابله مي كردند، كه اين پسر عمو، يا پسر.
خالة حضرت موسي (ع) در آغاز از مؤمنان بود، كه دنيا پرستي او را به كفر كشاند وعليه آن حضرت توطئه كرد و سرانجام زمين او و گنج هايش را بلعيد كه داستان اين ثروتمند مغرور و سرنوشت عبرت انگيز او در طي ّ 7 آيه از سوره قصص آمده است . درضمن اين سه توصيه حقايق درخشاني نهفته است . در احكام نماز، وقت شناسي يكي ازمقدّمات و پيشاهنگ هاي نماز معرّفي و فُقَها در كتب فقهي براي نمازهاي يوميّه ، دقيقاسه زمان و وقت اَدا را مشخص فرموده اند، كه عبارتند از وقت فضيلت ، مشترك و مختص ّكه اوقات فضيلت در نماز صبح از اول سپيدة صبح تا پديداري سرخي مشرقي است ، و درنماز ظهر و عصر تا رسيدن ساية شاخص برابر اندازة خود است و در نماز مغرب تا از بين رفتن سرخي مغربي (شفق ) و وقت فضيلت عشا از اول ذهاب حمرة مغربيّه تا نيمه شب مي باشد و نيمه شب ديگر قضا خواهد شد. در روايات ما بر نماز اوّل وقت تأكيد شده ، چنان كه پيامبر(ص) در پاسخ اين سؤال كه : برترين اعمال چيست ؟ فرمود: «الصَّلوة ُ لِاَوَّل ِوَقتِها» علي (ع) نيز درنامه اي به محمد بن ابي بكر فرماندار مصر نوشت : «اِرتَقِب وقت َالصَّلوة ِ فَصَلِّها لِوَقتِها و لا تَجعَل قَبلَه ُ و لا تُؤَخِّرْها لِشُغل ٍ؛ مراقب اوقات تعيين شده نمازهايت باش و در وقت فضيلت و مقرّر آن را به جاي آر. به خاطر بي كاري پيش از وقت آن و اشتغال به كاري انجام آن را از وقتش تأخير ميانداز.» امام صادق (ع) نيز مي فرمايد:«اِمتَحِنُوا شيعَتَنا عِندَ مَواقيت ِ الصَّلاة ِ كيف َ مُحافَظَتُه ُ عليها؛ پيروان ما را با نماز اول وقت بيازماييد كه چگونه بر آن محافظت مي نماييم .»حضرت رضا(ع) نيز به ابراهيم بن موسي حتي در بين راه فرمود: «غَفَرَ اللهُ لك َ لا تُؤخِّرون َ صلاة ً عن اوَّل ِ وقتها الي اخرِ وقتها من غيرِ علَّة ٍ.عليك َ ابداً بِاوَّل ِ الوقت ِ ؛ خد ترا بيامرزد هيچ نمازي را بدون علت از اول وقتش به تأخير مينداز. بر تو باد به نماز اول وقت .»
حتي در روايتي از نماز اول وقت تعبير به رضوان ُ اللهِ و نماز آخر وقت تعبير به غفران ُ اللهِ(عفوُ اللهُ) شده . چنان كه امام صادق (ع) فرمود: «اِنَّما جُعِل َ آخرَ الوقت َ لَلمريض ِو المعتَل ِّ و لمن له عذرٌ و اوَّل ُ الوقت ِ رضوان ُ اللهِ و اخرُ الوقت ِ عَفوُ اللهِ، و العفوُ لا يكون ُ اِلَّامِن تقصيرٍ، و اِن َّ الرَّجُل َ لِيُصلّي في غيرِ الوقت ِ، و اِن َّ ثواب َ مافاتَه ُ من الوقت ِِ خيرٌ له ُ من أهلِه ِ و مالِه ِ .» اين همه تاكيد بر أداي نماز در اوّلين فرصت و خود داري از تأخير وقت نمازهمان موضوع بهره وري است .
استفاده صحيح از وقت و عمر براي زندگي بهتر و متعالي تر است كه در اخلاق اسلامي از آن به «اغتنام ِ فَرصَت «تعبير مي شده است . اوّلين درس نماز اين است و هدردادن سرمايه گرانبهاي عمر و فرصت هاي طلايي اي كه چون ابر به طور نامحسوس ، درگذر است . چنان كه امام علي (ع) فرمود: «اَلفُرضَة ُ تَمُرُّ مَرَّ السَّحاب فَانتَهِزُوا فُرَص َالخيرِ» خسارت بزرگي است كه به هيچ وجه قابل جبران نيست و اگر عاقلانه از آنها بهره برداري نشود، جز پشيماني و اندوه چيزي عايد انسان در دنيا و آخرت نخواهد شد. چنان كه حضرت علي (ع) مي فرمايد: «اِذا اَمكَنت َ الفُرصة ُ فَانتَهِزوافَاِن َّ اِضاعَة َ الفُرصَة ِ غُصَّة ٌ ؛وقتي فرصتي برايت پيش آيد. آن را غنيمت شمار چرا، كه از دست دادن فرصت ها باعث غصّه و اندوه مي شود. سعدي با الهام از اين احاديث مي گويد:
بودم جوان كه گفت مرا پيرِ اُستادفرصت غنيمت است ، نبايد ز دست داد
و نيز مولا مي فرمايد:
م'ا ف'ت َ مَضي ، و ما سَيَأتيك َ فَأَين َقُم فَاغتَنِم ِ الفُرصَة َ بين َ العَدَمَين ِ
كه سعدي سروده است :
سعديا دي رفت و فردا هم چنان موجود نيست درميان اين و آن فرصت شمار امروز را
پيامبر(ص) در وصاياي خويش به اباذر فرمود: «يا اباذرُ اِغتَنِم خَمساً قبل َ خمس ٍ:شبابك َ قبل َ هِرَمِك َ و صِحَّتَك َ قبل َ سُقمِك َ و غِناك َ قبل َ فقرِك َ و فَراغَك َ قبل َ شغلِك َ وحَياتَك َ قبل َ مَوتِك َ؛ اي اباذر پنج چيز را پيش از پنج چيز غنيمت دان ؛ جوانيترا پيش ازپيري ، سلامتيت را قبل از بيماري ، دارائيت را پيش از تنگ دستي ، فراغت و بيكاري ،پيش از گرفتاري ، زندگي ات را پيش از مرگ .»
به اين ترتيب پيامبر اسلام پنج نعمت بزرگ را هشدار مي دهد، كه بايد از اين موهبت هاي الهي ، به موقع بهره برداري شود تا از دست نرود و در راه پيشرفت خود وجامعه از اينها استفاده گردد مبادا كه با سوء استفاده از اعتقاد به توكُّل و تقدير الهي ، ازتلاش و كوشش به خاطر كسالت و تنبلي و يأس و نوميدي ، كه مهم ترين عاملعدم استفاده از فرصتها است . براي تأمين آينده باز ايستيم ، و از ثروت عمر و جواني خود بهره نگيريم .حتي در روايات ما تسويف َ از اِلقائات شيطاني ، يعني كار امروز به فردا افكندن موردنكوهش قرار گرفته است . امام باقر(ع) فرمود: «اِيَّاك َ و التَّسويف َ فَاِنَّه ُ بحرٌ يُغرَق ُ فيه ِالهَلكي '.» شاعر مي گويد«خار در ديدة فرصت مفكن .»و هيچ گاه به فرمودة قرآن : (و لاتَيئَسُوا مِن رَوح ِ اللهِ) و(لا تَقنَطوُا مِن رَحمَة ِ اللهِ) از اين رو مسلمانان را نشايد كار امروزبه فردا افكند از خود مأيوس شود.بلكه در ساية نمازهاي پنجگانه روح اميد را در خودبيافزائيد و بكار مفيد روزمره خود با استفاده از فرصت ها بپردازيم . كه سعدي شيرين سخن مي گويد: جوانا ره طاعت امروز گير كه فردا جواني نيايد ز پير
فلسفه نماز از ديدگاه برگزيدگان
پيامبر اسلام كه نخستين نمازگزار كامل بود، در سفر معنوي معراج ، حقيقت و روح نماز به او ارائه شده بود وقتي از اسرار و حكمت هاي نماز از حضرتش مي پرسند با چهره بازبالبداهه بيست و شش راز و رمز وجوب نماز را براي نمازگزار مي فرمايد: «الصَّلوة ُ مِن ْشرايِع ِ الدّين ِ، و فيها مَرضات ُ الرَّب ِّ، و هي َ منهاج ُ اْلانبياءِ، و لِلمُصلّي حُب ُّ الملائكَة ِ،وهدي ً، وايمان ٌ و نُورُ الْمَعرِف َءِ، و بَرَكة ٌ في الّرِزق ِ، و راحَة ٌ لِلبَدَن ِ، و كراهة ُ الشَّيطان ِ،وسَلاح ٌ علي لكافرِ، و اجابة ٌ لِلدُّعا، و قَبول ٌ لِلاَعمال ِ و زادُ المُؤمِن ِ من َ الدُّنيا الي الا'خرَة ِ،وشفيع ٌ بينه ُ و بين َ المَلِك ِ المَوت ِ، و أُنس ٌ في القبرِ، و فراش ٌ تحت َ جنبه ِ، و جواب ٌ لِمنكَرٍونكيرٍ، و تكون ُ صلاة ُ العبدِ عندَ المحشرِ تاجاً علي ' رأسه ِ، و نُواًعلي بدنه ِ، و ستراً بينه ُ،وبين َ النّار، و جوازاً علي الصِّراط ِ، و مفتاحاًلِلجنَّة ِ، و مُهُوراً لِلحُور العين ِ، و ثمناً لِلجنَّة ِبالصَّلوة ِ يبلغ ُ العبدُ الي الدَّرجة ِ العُلي ، لِاَن َّ الصَّلوة َ تسبيح ٌ، و تهليل ٌ، و تحميدٌ، و تكبيرٌ،وتمجيدٌ، و تقديس ٌ، و قول ٌ و دعوة ٌ؛
ضمرة بن حبيب مي گويد از پيامبر(ص) در رابطه با نماز پرسش شد، حضرت درپاسخ خواص و فوايد دنيوي و اخروي نماز را چنين بيان فرمود:
نماز از احكام دين است كه اين اسرار را در بر دارد: 1-رضا و خرسندي پروردگار2-راه پيامبران به سوي خدا3-محبوبيت نزد فرشتگان 4-وسيله رهنمايي به حق ّ5-سرماية ايمان 6-روشنايي براي شناخت خدا 7-افزايش روزي 8-آسايش بدن 9-ناخرسندي و آزار شيطان 10-سلاح براي نبرد با كافران 11-اجابت دعا و نيايش 12-پذيرش اعمال عبادي 13-توشة مؤمن از دنيا براي آخرت 14-واسطه ميان نمازگزار و فرشته مرگ 15-همدم عالم قبر 16-فرش بستر آرامگاه 17-پاسخ بازجويي نكير و منكر 18-تاج افتخار بر سر 19-نورانيت چهره 20-پوشاك بدن 21-مانع ميان بنده و آتش جهنم 22-پروانه گذر از صراط 23-كليد ورود به بهشت 24-كابين سيه چشمان ِ بهشتي 25-بهاي بهشت موعود 26-وسيلة عروج به مرتبة بالاي بهشتي .
زيرا نماز مجموعه اي از تسبيح (سبحان َ اللهِ گفتن )و تهليل (لا اله َ اِلَّا اللهُ گفتن )وتمجيد و بزرگ داشت و تقديس و تنزيه خدا از عيب و كاستي است ، و گفتار حق وفراخواني بسوي درستي و خوبي ها است .»
حضرت علي (ع) نيز در سخناني كه پيرامون حكمت هاي احكام فرموده اند،برجسته ترين فلسفة نماز را كِبر زُدايي مي داند، و مي فرمايد: «وَالصَّل'وة َ تَنْزِيْهاً عَن ِالْكِبْرِ» خداوند حكيم نماز را براي پاك سازي انسان از بيماري كبر و خود برتر بيني مقرّرفرموده است .
حضرت علي بن موسي الرضا(ع) از جمله نمازگزاران واقعي بود و هر شب همانندجدّش امير المؤمنين هزار ركعت نافله مي گزارد. وي در بيان علّت وجوب نماز در اسلام مي فرمايد: «اِن َّ عِلَّة َ الصَّلوة ِ أنَّها اِقرارٌ بالرُّبوبية ِ للهِ عزَّوجل َّ و حلع ُ الاَندادِ و قيام ٌ بين َ يدي ِالجبَّارِ جل َّ جلاله ُ بالذُّل ِّ و الْمسكنة ِ و الخُضُوع ِ و الاِعتراف ِ و الطَّلَب ِ لِلاقالَة ِ من ْ سالف ِالذُّنوب ِ و وضع ِ الوجه ِ علي الارض ِ كل َّ يوم ٍ اِعظاماًعزَّجل َّ و اَن يَكون َ ذاكراً غيرَ ناس ٍ و لابطرٍ. ويكون َ خاشعاً متذَّلِلاً راغباً طالباً لِلزَّيادة ِ في ِ الدّين و الدُّنيا مع ما فيه ِ من َ الايجاب ِ والْمُداوَمَة ِ علي ذكرِ اللهِ عزَّوجل َّ باللَّيل ِ و النَّهارِ لعلَّا ينسي َ العبدُ سيِّده ُ و مدَبِّره ُ و خالِقَه ُفيبطِرَ و يَطغي ' و يكون َ في ذكره ِ لِرَبِّه ِ و قيامه ِ بين َ يديه ِ زجراً له ُ عن المَعاصي و ما نِعالَه ُعن ْ أنواع ِ الفَسادِ؛
اما علّت اين كه نماز بر مردم واجب شد اين است كه نماز گزار به پروردگاري خداوند بزرگ و شكست ناپذير اعتراف مي كند، هر گونه شركي را از ساحت قدس او رها وبدور مي سازد و در پيشگاه خداوند جبَّار و با شكوه با حالت خواري و بي چارگي و فروتني واقرار به زبوني خويش مي ايستد و چشم پوشي از گناهان گذشته خويش را از حضرت حق ّمي خواهد، و هر روز صورت بر زمين مي گذارد، ت خداي عزّوجل را تعظيم نمايد، و همواره به ياد او باشد، و آني او را فراموش نكند ت سركشي بنمايد.
تا اين كه حالت دل شكستگي و خود كمي بيني و رغبت به او را از دست نداده ، وخواستار افزايش دين و دنياي خود باشد. افزون بر اينها نماز پاسخ گويي به خدا و استمرارو ادامه ياد او در تمام شبانه روز است تا مگر بنده سرور و اداره كننده امور، و آفريدگار خود رافراموش نكند، كه نتيجة فراموشي خدا ناسپاسي و گردنكشي است ولي ياد خدا و به نمازايستادن در پيشگاه او بنده را از همه گناهان باز مي دارد، و از هر گونه فساد و تباهي جلوگيري مي كند.
بديهي است احاديث ياد شده نمونة گزيده اي است از كلمات برگزيدگان خدا وقطره اي است از دريا. و تشنگان ِ وادي معرفت را به منابع حديثي از جمله ج 3 وسائل الشيعة شيخ حرّ عاملي و ج 82 بحار الانوار علامة مجلسي ، و ديگر كتب روايي و فقهي ارجاع مي دهيم .
عاشورا روز تبلور نماز عاشقانه
نماز در اسلام اگر چه يك عبادت فردي و وسيله پيوند معنوي عبد با معبود واقعي است . كه نه تنها هر مسلمان در هر شرايطي بايد در اَداي اين وظيفة شرعي تلاش نمايد.بلكه بايد در اِحيا و اِقامة اين فريضة ديني در جامعه اسلامي همّت گمارد.
چنان كه در قرآن كريم بيش از چهل بار از اِقامه نماز و به پاداشتن آن سخن به ميان آمده : (أَقيمُوا الصَّلَوة ) يازده بار، (أَقامُوا الصَّلوة ) نُه بار، (أقِم ِ الصَّلَوة ) پنج بار(يُقيمون َ الصَّلَوة َ) شش بار و... در زيارت نامة امامان : به ويژه حضرت سيّد الشُّهداءنيز مي خوانيم : «أَشهدُ اَنَّك َ قد أَقَمت َ الصَّلوة َ...» و يكي از امتيازهاي اين بزرگان را اقامة نماز مي دانيم . حضرت ابي عبد الله الحسين (ع) به فرموده امام چهارم نه تنها در تمام عمر شبانه روز هزار ركعت نماز خواند بلكه در شب و روز عاشورا يعني در سخت ترين شرايط ، از اقامة نماز آن هم به جماعت كوتاهي نفرمود و حتي حكمت درخواست مهلت يك شبه از دشمن زبون را عشق به نماز معرفي و خطاب به برادرش ابوالفضل (ع) فرمود:«تَدْفَعْهُم عنَّا العَشِيَّة َ لَعَّلنا نُصَلّي لِربِّنا اَللَّيلة َ و ندعُوه ُ و نستغفره ُ فَهُوَ يعلم ُ أنّي قد كنت ُأُحِب ُّ الصَّل'وة َ له ُ و كثرة ُ الدُّعاءِ و الاِستِغفارِ؛
آنها را امشب از جنگ باز دار، باشد كه امشب را در پيشگاه پروردگارمان به نماز ونيايش و طلب آمرزش بايستيم ، كه خدا مي داند من همواره نماز، دعا، و استغفار را دوست داشته ام .»
امام (ع) در اين عبارات خود را عاشق نماز خوانده و اين درسي است كه نماز گزارواقعي نه تنها بايد نمازخوان باشد، بلكه هميشه بايد دوستدار نماز و مروّج فرهنگ نماز درجامعه انساني باشد.
سنگ هاي دشمن دون از هر سو امام را احاطه كرده بود و از سوي ديگر تشنگي وداغ عزيزان بر او فشار مي آورد و گريه و شيون زنان و كودكان دل سوخته حرم پيامبر دلش را مي آزرد. همانند پدرش علي در ليلة ُ الحرير و ميدان نبرد صفّين در گيراگير خون و آتش جنگ و در شرايط بحراني و بسيار خطرناك با ياران خود به نماز جماعت ايستاد و با اين نماز عارفانه و عاشقانه خويش از سرزمين گرم و سوزان نينوا به همگان پيام اقامة نماز دراوّلين وقت آن ، آن هم به جماعت داد.
حضرت ابي عبد الله در آن روز تاريخي و حماسه ساز، چنان نمازي خواند كه هيچ كس پيش از او و بعد از او توفيق انجام چنين عبادت جامع و كاملي را نيافت .زيرا امام حسين (ع) در ظهر عاشورا تمام ابعاد، اسرار، افعال ، و اقسام يك پرستش مخلصانه و نمازعاشقانه را در زيباترين كامل ترين نوع آن در پيش ديدگان دوست و دشمن ، به نمايش گذاشت .
نماز خاصّي كه با خون دل ، وضو گرفت و با تربت پاك كربلا تيمّم نمود و بامداد آن روز در عين بي آبي -به گزارش علامة مجلسي -غسل شهادت كرده بود و همة جلوه هاي پرستش اعم ّ از عبادت ظاهري و باطني ، بدني و قلبي ، مادّي ، معنوي ، فردي و گروهي درآن نماز تبلور يافته بود.
پس از پايان نماز خوف ويژه اوّلين شهيد راه نماز در جبهة كربلا، سعيد بن عبد اللهحنفي را در آغوش گرفت كه به امام روح نماز مي گفت «اَوْفَيت ُ أنت َ أَمامي فِي الْجنَّة ِ؛ آري تو در بهشت پيش روي من هستي .»
به تعبير اهل معنا دو سه ساعت ديگر، براي امام همام نماز ديگري پيش آمد كه :تكبيرة ُ الاحرام ، قيام ، قرائت ، ركوع ، سجود، تشهّد و سلام ويژه اي داشت ، تكبير آن را بافرو افتادن از ذوالجناح سر داد، و قيام را به هنگام هجوم دشمن ِ دون به خيام حرم ، ركوع آن زماني بود كه تيري به قلب مقدّسش اصابت كرد و مجبور شد حضرت قامت خم كند. تاآن را از پشت سر بيرون بياورد، و آخرين سجدة خونين امام ، بر پيشاني نبود، بلكه وقتي نيزة صالح بن وهب مزني بر پهلوي آن حضرت اصابت كرد و امام (ع) گونة راست روي تربت گرم نهاد و اين ذكر از سوز دل بر زبان داشت كه : «بسم َ اللهِ و بِاللهِ و علي ملَّة ِ رسول ِاللهِ، اِل'هي رِضاً بِقَضائك َ تسليماً لِأَمرك َ لا معبودَ سواك َ يا غياث َ الْمُستَغثين َ» و تشهّدوسلامش با خروج و عروج روح بلند ملكوتيش به شاخسار جنان همراه بود. ولي ديگرخود نتوانست سر از سجده بردارد و تا دشمن سر مقدّس آن حضرت را به اَوج سنان و نيزه بالا برد. كه آن حضرت با تلاوت آيات سورة كهف به عنوان تعقيب نماز، دشمن را تهديد وعقوبت فرمود: چه خوب سروده است صغير اصفهاني :
الحق نماز او به درِ بي نياز كردكز خون وضو گرفت و به مقتل نماز كرد
عشق از شه شهيد بياموز كان چه داشت از جان و دل به درگة جانان نياز كرد
ساقي هر آنچه جام بلا دادش به دست دست از براي ساغر ديگر دراز كرد
گه در تنور گه به سنان شد سرش عجيب در راه عشق طي ّ نشيب و فراز كرد
در دل «صغير»را چه شرر بود كاين چنين جان ها كباب از سخن جان گداز كرد
مشروعيت و كيفيّت نماز خوْف
چنان كه مي دانيم نماز ركن دين مبين اسلام و به فرمودة پيامبر اكرم نمازهاي پنج گانة شبانه روزي نخستين واجب امّت اسلامي و نخستين عملي است كه بالا برده مي شود و اوّلين چيزي است كه در فرداي قيامت از انسان سؤال مي شود كه اگر پذيرفته شود بقية اعمال آدمي پذيرفته مي شود وگرنه ديگر كارهاي ديني مورد قبول درگاه الهي قرار نمي گيرد.
از نظر فقيهان با توجه به آيات وارده از جمله (فَأَقيمُوا الصَّلوة َ اِن َّ الصَّلوة َ كانت علي الْمؤمِنين َ كتاباً موقوتاً) پس نماز را به پا داريد زيرا نماز وظيفة ثابت و معيني براي مؤمنان است . و نيز: (وَأْمُرْ أهلَك َ بالصَّلوة ِ و اصطَبِر عليهَا) اي پيامبر وابستگان را به نماز فرمان ده و بر انجام آن باجديّت شكيبا باش .
وجوب عيني نمازهاي يوميّه بر همة مكلّفان ، جز زنان در دوران عادت ماهيانه ، درهر شرايط و با هر كيفيت ممكن ، حتّي با اشارة پلك ها و ذكر قلبي تنها، از مسائل اتّفاقي وبلكه ضروري دين شناخته شده است .
حتّي در ميدان كارزار، و در حال درگيري با دشمن غدّار به عنوان نماز خَوف ومُطارَده بايد انجام گيرد. كه مشروعيّت نماز خَوف و جِواز قصر آن در سفر و حضر، در زمان غيبت نيز اتّفاقي فقهاي اسلامي است . جز مالك كه بر اين باور است . كه در حضر نمازخَوف دو ركعتي و قصر نمي شود، و تنها از كيفيّت و هيأت اَداي آن كم مي شود. نه كمّيّت ركعات نماز. مستندديگر فقهاي ما افزون بر نماز خَوف پيامبر در غزوات : ذات ُ الرِّقاع سه ميلي مدينه در منطقة نَجد؛ و بطن ُ النَّخيل (بين طائف و مكه ) و عُسفان (36 ميلي بين مكه حُجفه ). و نماز خَوف امير مؤمنان در صفّين و ليلة الهَرير، و نماز ظهر عاشوراي سيّدالشّهداء و ديگر روايات ، كه خداوند مي فرمايد: (و اِذا ضَربتُم في الاَرض ِ فليس َ علَيكُم جُناح ٌ أَن تَقصُروامن َ الصَّلوة ِاِن ْ خِفتُم أَن يفتِنَكُم الّذين َ كَفَرُوا، اِن َّ الكافِرين َ كان َ لكُم عَدوّاًمبيناً. و اذَا كنت َ فيهم فَأَقمت َ لهم ُ الصَّلوة َ فَلَتَقُم طائفَة ٌ منهم معك َ وَلْيَأخذوا حذرَهُم وأسلِحَتَهم وَدَّ الَّذين َ كفروُا لوتغفلون َ عن أسلِحَتكُم و أمتِعَتِكُم فَيَميلون َ عليكم مَيلَة ً واحدَة ً ولا جُناج َ عليكم ْ اِن ْ كان َ بكُم أَذي ً من ْ مَطرٍ أوْ كنتم ْ مرْضي اَن تَضَعوا أسلِحتَكم ْ و خُذوُاحِذْركُم اِن َّ اللهَ أَعدَّ لِلكافِرين َ عذاباً مهيناً. فاِذا قَضَيتُم ُ الصَّلوة َ فَأذكُروا اللهَ قياماً و قُعوُداً وعلي جُنُوبِكم ْ فَاِذا اطْمَأَنَنْتُم ْ فَأَقيمُوا الصَّلوة َ اِن َّ الصَّلوة َ كانت علي المُؤمنين َ كتاباًموُقوتاً) كه ترجمة منظوم آيات مزبور از زبان شاعر جوان معاصر نيشابوري كه بسياررسا و زيباست ، چنين است :
چو راه سفر را گرفتيد بازگناهي نباشد شكسته نماز
دو ركعت بخوانيد جاي جهادبه فرمان و دستور پروردگار
«نگرديد غافل ز كفّار خوارز نيرنگ آن قوم ناسازگار»
كه بس آشكار است آن دشمني كه دارند آن كافران دني
پس آن گه كه شخص تو اي مصطفي ميان سپاهي به وقت غزا
چو خواهي كه برجاي آري نمازعبادت كني خالق بي نياز
گروهي مسلّح شوندت عَسس نگهبان بگردند ازپيش و پس
پس آن گه كه سجده به جاي آورندنماز و عبادت به پايان برند
گروهي كه اوّل نخوانده نمازخود از بهر خواندن بيايند باز
بيايند افراد آن با سلاح «نمايد خِرَد بر تو راه صلاح »
بلي كافران مي كَشند انتظاركه غَفلَت نماييد در كارزار
كه ناگه به سوي شما حمله وربگردند با نيزه و با سپر
چو بيماري و بارش آسمان شما را به رنج افكند، آن زمان
گناهي نباشد گشاييد اگردر آن چند لحظه سلاح از كمر
وليكن در اين حال هم بر حذربمانيد از خصم تيره گهر
كه از بهر كفّار روز شمارعذابي نهاد است . پروردگار
كه گردند نابود و خوار و ذليل بر آنها تباهي بگردد گسيل
پس از آن كه پايان پذيرد نمازبمانيد در حالت احتزار
به هر حال كايد به دست شمانماييد تسبيح يكتا خدا
به پهلو و بنشسته و ايستابه هر حال گوييد ذكر خدا
پس از آن گه كه ايمن شديد از عدوچو دانيد نايد گزندي از او
در اين حال خوانيد كامل نماز«بگرديد مشغول راز ونياز»
كه بر مؤمنان به پروردگاربود واجب اين حكم در روزگار
بنابراين چگونگي اجراي اين نماز در ميادين نبرد در آغاز به وسيلة قرآن كريم درقالب نَمونه ، بيان حكم شده است تا براي مسلمانان واضح تر و زيباتر از كار درآيد و به تعبير منطقي از نوع تعريف به مثال است ، كه پيامبر را امام جماعت فرض كرده ، ومأمومين را به دو گروه دسته بندي كرده است . كه امام صادق (ع) در توضيح آن چنين فرمود: رسول خدا در جنگ ذات الرِّقَاع با اصحاب خود به نماز ايستاد.
به اين صورت كه ياران را دو قسمت كرد: يك دسته را روياروي دشمن قرار داد، و بادسته ديگر نماز خواند. آن حضرت تكبير فرمود آنان نيز گفتند، آن جناب حمد و سوره خواند و آنان ساكت بودند، او ركوع نمود آنان نيز ركوع كردند، او سجده به جاآورد آنان نيزسجده كردند.
سپس پيامبر خدا براي ركعت دوّم به پا خواست ، و ديگر چيزي از حمد و سورة ركعت دوّم نخواند تا نمازگزاران به صورت فرادا ركعت دوم خود را به پايان بردند، و به يكديگر سلام دادند، و جاي خود را با گروه محافظان عوض كردند، و در برابر دشمن ايستادند.
دستة دوم كه تا كنون در برابر دشمنان ايستاده بودند، باپيامبر(ص) اقامت نمازجماعت بستند. آن جناب تكبير گفت آنان نيز گفتند و در حال قَرائت پيامبر سكوت كردند. تا آن حضرت به ركوع رفت آنان نيز به ركوع رفتند آن حضرت سجده نمود آنان نيزبه سجده رفتند. آن گاه پيامبر خدا نشست و تشهّد خواند و سلام داد آنان برخاستند و يك ركعت باقي مانده خود را فرادا به پايان بردند، و در آخر به يكديگر سلام دادند؛ و اين همان نماز خَوفي است كه خداوند به پيامبرش دستور داده است .
نماز شدّت خوف يا مُطارَدَه كه شامل نگراني از سَيل و دَرنده و غيره بر جان مسلمانان به حكم آية شريفه : (حافظوُاعلي الصَّلَواة ِ و الصَّلوة ِ الْوسطي َ و قُومُواللهِقانِتين َ. فَاِن خِفْتُم فَرِجالاً اَوْ رُكبَاناً فَاذا أَمِنْتُم فَاذْكُروا اللهَ كَما علَّمَكُم ُ ما لم تَكونواتَعلَمون َ).
در انجام نماز به خصوص نماز مياني -ظهر يا صبح -كوشا باشيد، و از روي خضوع و فرمان برداري براي خدا به پا خيزيد، و اگر به خاطر خطر نگران شديد نماز را در حال سواره ياپياده به جا آريد.امّا هنگامي كه امنيّت خود را باز يافتند. پس خدا را ياد كنيد(نمازرا به صورت معمولي بخوانيد)همان گونه كه خداوند چيزهايي را كه مي دانستيد به شماآموزش داد.
بر اساس قاعدة فقهي : «اَلْمَيْسورُ لا يَسقُط ُ بالْمَعسُورِ» با حدّاقل اَذكار و به هرصورت كه مقدور باشد، انجام مي گيرد. نماز خَوف باتوجّه به آيات ياد شده به دو نوع : خَوف و شدّت خوف يامُطارَدَه دسته بندي مي شود، كه معروف ترين نماز خَوف نوع نخست همان خَوف ذات ِ الرّقاع است ، كه براي نخستين بار توسط شخص نبي ّ اكرم (ص)، اِجرا شد، وكيفيت آن مورد پذيرش همة فقيهان مذاهب برجستة اسلامي ، جز حَنَفيان است .
پيدا است ، كه منظور از بودن پيامبر(ص) در ميان مسلمانان براي اِقامه نمازجَماعت در صورت وجود خوف از عَدُو اين نيست كه انجام نماز خَوف مشروط به حضورشخص پيغمبراست .بلكه مقصود حُضور امام و پيشوايي براي اقامه نماز جماعت در ميان سربازان و مجاهدان اسلام است . از اين رو حضرت علي و امام حسين در صِفّين و كربلاوحتّي حُذيفة بن يَمان در فتح طبرستان در بحبوحة نبرد پس از درگذشت پيامبر نمازخوف به جاي آوردند و ادعاي منسوخ شدن اين حكم كه از سوي قاضي اَبو يوسف مطرح شده ، بي اساس خواهد بود. و تأكيد آية تشريع نماز خَوف بر اِقامه آن به جَماعت به اِمامت آن حضرت حتّي در ميدان جنگ با كفّار افزون برمشروعيت آن بيان گر اهميّت اصل نمازآن هم به جماعت ، و در اوّل وقت مي باشد. مطمئناً چنين نمازي در تأمين آرامش روان رزمندگان و بالا بردن روحية آنان در نبرد با دشمنان و هم دلي و هماهنگي مسلمانان ،تأثير به سزائي داشته ، و خواهد داشت . كه شرايط اجرايي آن از اين قرار است :
1-مدافعان مسلمان در ميدان نبرد دست كم قابل تفريق به دو دسته پاسدار ونمازگزار باشند.
2-دشمن قوي و نگراني منطقي از هجوم دشمن به رزمندگان در حال نماز باشد.
3-نماز به جماعت و رو به قبله باشد، و دشمن در جهت قبله مستقرّ نباشد.
4-حفظ آمادگي دفاعي در حين نماز با همراه داشتن اسلحه اگر چه خون آلوده باشد.
چرا كه نماز خَوف از عدو، آتش بس موقّت يك جانبه از سوي فرمانده مجاهدان مسلمان به دشمنان اسلام است . در ميدان نبرد اگر مدافعان اندك و يا دشمن نزديك و يادر حال زَد و خورد و درگيري ، خَوف شديد، باشد نماز مُطارَدَه خوانده مي شود. چنان كه اميرالمؤمنين در ليلة الهرير نمازش در اذكار تسبيح و تحميد و تكبير و تهليل خلاصه شده بود.
چگونگي نماز خوف ظهر عاشورا
به گزارشي امام حسين (ع) روز دوم محرّم الحرام وارد سرزمين كربلا شد، و عصرروز عاشورا به شهادت رسيد.بنابراين مدّت اقامت حضرت ابي عبد الله وياران وهمراهانش در كربلا هشت روز بيش تر نبود، و مسافري كه كم تر از ده روز در جايي بماندالبته در صورتي كه مرددّ نباشد وسفر او شرعي باشد نمازش كوتاه و دو ركعتي مي شود.
بنابراين هر چند نماز خوف هم به فتواي اكثريّت قريب به اتّفاق فقيهان ، حتّي درحضَر هم قصر و دو ركعتي مي شود اما در آن بيابان امام هم مسافر بود و هم در حال خَوف به سر مي برد و نوع نماز آن حضرت نماز خَوف ذات الرّقاع بود كه به جماعت برگزار شد. بااين تفاوت كه در اين غزوه پيامبر با كفّار در حال نبرد بود، و امام حسين (ع) در بيابان كربلابا ب'اغيان و شورش گران در حال جنگيدن بود. و اين عمل امام (ع) مشروعيّت اقامه نمازخوف در مقابله با آشوب گران را اثبات مي نمايد. اگر چه جواز قصر براي مسلمانان باغي مورد ترديد است .
چنان كه صاحب جواهر مي نوييسد:
«و الاحتياط لا ينبغي تركه في ذالك كلّه حتّي في الخوف من العدو اذا لم يكن مُخالفا في الدين و ان كان باغيا بالخروج علي غير امام العصر للشك ّ في شمول الادلة اما لو كان عليه (ع) فلا ريب في تقصير العدد حينئذ كما يدل عليه فعل امير المؤمنين في حرب صفّين و الحسين في كربلا كالشك ّ في تناول الادلة المشروعيّة صلاة الخوف بالنسبة الي الباغي نفسه ...»
صاحب جواهر كاستن از كيفيّت نماز و بسنده كردن به اشاره به جاي قرائت و اَذكارركوع و سجود در نماز خوف را بر خلاف اصل احتياط مي داند، و نمازگزار حتّي المقدور بايداز عدد ركعات و كميّت نماز بكاهد. نه كيفيّت آن .
چنان كه فقيه نامي ابن نَما مي نويسد:
«حضرت صلاة الظهره فأمر (ع) لزهير بن القين و سعيد بن عبد الله الحنفي ان يتقدّ ما أمامه بنصف من تخلف معه و صلّي بهم صلاة الخوف بعد أن طلب منهم الفتورعن القتال لادا الفرض قال ابن حصين اِنَّها لا تقبل منك و أنت َ شارب الخمر!و قيل صلّي الحسين و اصحابه فرادي بالايماء»
در حالي كه امام (ع) به همراه ياران به نماز ايستاده بود يزيديان سنگ دل نه تنهابه نمازگزار و نماز احترام نگذاشتند دهان به زخم زبان گشودند و با سوء استفاده از اين فرصت به سوي اين نماز گزاران عاشق و مدافعان اسلامي تير اندازي كردند، و قلب نمازگزاري چون سعيد بن عبد الله را نشانه رفتند، و او را به شهادت رساندند، و كوفيان غدّاربا اين كار خود به بي اعتنايي خود به نماز و شعائر مقدّس دين ، به خاطر دنيا و منافق بودن خويش اثبات كردند.
طبري و ديگران نوشته اند: در گرما گرم نبرد عاشورا در عرصة كربلا. يكي از تابعان و شجاعان شيعه و ياران علي (ع) و ياوران مسلم بن عقيل در كوفه ، به نام عمرو بن عبدالله معروف به ابوثمامة صائدي دريافت كه ظهر است و خطاب به سيد الشهدا عرض كرد. «يا أبي عبد الله نفسي لك الْفدأ اني اري هولاء قد اقتربوا منك لا و الله لا تقتل حتي أقتل ُ دونك ان شاء الله و احب ّ ان ألقي ربّي لقد صليّت هذه الصلاة التي دنا وقتها. فرفع الحسين رأسها ثم قال : ذكَّرت َ الصَّلاة جَعَلَك َ اللهُ من َ الْمُصلّين َ الذّاكرين . نَعَم هذا وقتها؛اي ابا عبدالله: جانم به فدايت كه اين گروه قصد جان تو كرده اند نه به خدا كشته نمي شوي مگر به خواست خدا من در راه تو كشته شوم . و دوست دارم در حالي پروردگارم راملاقات نمايم كه اين نماز را كه وقتش فرا رسيده به جاي آرم . امام (ع) نگاهي به آسمان نمود و فرمود: آري اكنون اوّل وقت نماز است ، و دوباره او را دعا فرمود كه : نماز را ياد كردي خدا ترا از نمازگزاران ذاكر قرار دهد.
امام نگاهي به آسمان كرد و فرمود: آري اكنون اول وقت نماز است و در حق او دعاكرد: به ياد نماز هستي خداوند ترا از نمازگزاران اوّل وقت قرار دهد.»
يادآوري
اين نكته نيز ضروري است كه هرگز اين گونه نبود كه يك مجاهد والا مقام به فكرنماز ظهر بود.ولي امام معصوم در انديشه نماز اول وقت به جماعت نباشد، بلكه امام (ع) به طور قطع و مسلّم آماده انجام اين فريضه ديني بود، لذا فرمود: ذَكَرت َ الصَّلاة َ و نفرمودذَكَرتَني ، و از اين جمله منظور امام (ع) تشويق ابو ثمانه ، و ديگر نمازگزاران و رزمندگان به نماز، و به ياد خدا بودن در هر حال است و اين درسي بود كه امام (ع) از پيامبر و اميرمؤمنان در ميادين نبرد اسلام آموخته بود.
چنان كه در جنگ صفيّن عبد الله ابن عباس ، امام علي (ع) را نگران آسمان و درحال انتظار در بحبوحة نبرد ديد و با شگفتي پرسيد: چرا به آسمان نگاه مي كني ؟حضرت فرمود: مراقب اول وقت نمازم . ابن عباس گفت : اكنون مصلحت ما نيست ، دست از جنگ بكشيم . حضرت در پاسخ فرمود؛ چنين نيست ؛ «اِنَّما قاتَلناهم علي الصَّلاة ؛ي جز اين نيست كه ما بخاطر نماز با آنان مي جنگيم .»
اين موضع گيري براي همة پيروان علي (ع) و حسين (ع) درسي است كه بخاطربسپاريد كه نماز بايد همة امور را تحت الشّعاع قرار دهد و به تعبير روايات و شهيد رجايي :به كار بگوييد وقت نماز است .
به گزارش مقرّم در مقتل الحسين (ع)، امام پس از اداي نماز ظهر عاشورا به جماعت در سخنان كوتاهي به يارانش فرمود: «يا كرام ُ هذه ِ الجنَّة ُ فُتِحَت أبوابُها واتّصَلَت أنهارُها و أيْنَعَت ثمارُها و هذا رسول ُ اللهِو الشّهداءُ الَّذين َ قُتِلوا في سبيل اللهِ يَتَوَقَّعون َقُدومَكُم و يَتَباشَرون َ بِكُم فَهامُوا عن دين ِ اللهِ و دين ِ نبيِّه ِ و ذَبَّوا عن حرم ِ الرَّسول ِ؛ اي بزرگ نشان ، اين بهشت است كه براي شما درهايش باز و رودهايش به هم پيوسته و ميوه هايش رسيده و اين پيامبر خدا و شهيدان راه خدا هستند كه در انتظار ورود شما به سرمي برند.پس بر عهده شماست كه از دين خداو پيامبرانش حمايت و از حرم پيامبر دفاع نماييد.»
سخن آخر با عاشوراييان
بسياري از قدرت مندان تاريخ بشر بر پاية حس ّ خلود و عشق به ماندن هميشگي مايل بودند كه پس از مرگشان نام و يادشان زنده بماند و چه بسا كه بناهاي يادبودي پيش از مرگ براي خود ساخته اند، و يا كتيبه هاي سنگي يا فلزّي از خود به يادگار گذاشته اند ولي هرگز اين نوشته ها در دل ها و سينه ها جا نگرفت .
اما آرمان هاي مردان الهي و پيام هاي مناديان دين و حقيقت با اين كه روي صفحة لرزان هوا منعكس شده بود، همواره در دل ها و سينه هاي انسان ها نقش بسته وخطوط نوراني آن زندگي نسل ها را در گسترة تاريخ انسانيّت روشن نگه داشته است .
پيام هاي نهضت حسيني كه همواره با دود آه اين سالار شهيدان ، به امواج هواي گرم كربلا سپرده شده بود، و با خون پاك امام (ع) و ياران وفادار او بر زمين نقش بسته بود.چون از سر اخلاص و عشق به خدا بود رنگ جاودانگي گرفت .
بي ترديد نهضت الهي حسيني همانند دانشگاهي پويا آموزه ها و پيام هاي فراوان و مهمّي دارد كه در جاي خود بايد بيش از پيش مورد بررسي و بهره برداري قرار گيرد ونماز ظهر عاشورا كه بخش كوچكي از آن قيام الهي است ، براي بشريت به ويژه عاشوراييان و عاشقان ابي عبد الله پيام هايي داد كه مهم ترين آنها از اين قرار است :
1-اهميّت نماز و عبوديت و بندگي خدا در زندگي انسان .
2-فضيلت محافظت بر نماز در اول وقت آن .
3-ضرورت ترويج نماز، با جماعت مسلمانان .
4-مواظبت بر دفاع از نمازگزاران حتي در ميدان نبرد.
5-جديّت در احترام به مقدسات دين و احياي اذان .
6-استعانت و كمك خواستن از خدا در پيكار با ستمگران .
7-تبعيّت از مكتب جهاد و شهادت در حفظ آرمان حسينيان ، زيرا اگر ما شيعيان در پي آن نباشيم كه بخش مربوط به خود را از آن حماسة جاويدان ، چون تابلويي آموزنده در زندگي شرافت مندانه ، استفاده نماييم بايد بر شيعه بودن خويش ترديد نماييم .
آري ما همواره بايد تلاش نمائيم كه در پايداري در صراط مستقيم حق جوئي وحق گرائي و احترام به مقدسات اصيل مذهب ، پايبندي به شعائر دين ، امر به معروف ونهي از منكر، مبارزه با خرافات ، جلوگيري از توهين ، تضعيف اسلام ناب محمدي (ص)،اصلاح برخي آداب و رسوم عزاداري كه آفات آن به شمار مي آيد، پيش گام باشيم وگرنه ناخواسته همسو با دشمنان به نهضت كربلا و بانيان ارجمند آن خيانت كرده ايم .
چه اين كه اگر حسين (ع) و يارانش با مهلت گرفتن از دشمن ، شب را تا صبح به نماز و دعا و تلاوت قرآن و استغفار پشت سر گذاشته و شب عاشورا را محفل انس با خدا وتقويت معنويت قرار داده اند. روا نيست ، به بهانه عزاداري با نواختن شيپور، ني ، فلود واجراي آهنگ هاي مبتذل و موسيقي غنايي و برهنه كردن بدن در جلو چشم نامحرمان و...مجالس عزا را به محفل شادي و گناه و معصيت الهي تبديل كنيم .
اگر امام حسين (ع) براي مبارزه با بدعت و نجات اسلام خون داد، حسينيان نيز باحفظ شعائر مذهبي و مراسم عزاداري سنّتي ، و پرهيز از هر نوع كارهاي من درآوردي -نظير شبيه سازي هاي غير واقعي ، چهار دست و پا راه رفتن و صورت را بر زمين كشيدن ، و خون آلوده كردن ، و قمه زدن در ملاعام - كه در دنياي امروز موجب وهن مذهب وبدبيني به مقدّسات ديني ، و ضرر غير قابل جبران مي گردد- بايد در تقويت دين و ترويج فرهنگ عاشورايي كه همان مبارزه با ستم و فساد و تباهي است ، همواره كوشش نمايند.
در شرايط كنوني به جاي قمه زني علني ، به ياد شهداي كربلا براي درمان بيماران و پاداش اخروي خون خود را به مراكز انتقال خون اهداء نمايند. چرا كه در موقعيّت كنوني بسياري از فقيهان نامي نظير آية الله شيخ محمد حسين كاشف الغطاء در «الفردوس الاعلي » علامه سيد محسن امين عاملي در «اعيان الشيعه » و نيز امام خميني و ديگران در وضع كنوني جهان به فتوا اجتناب از قمه زني و ممنوعيت آن داده اند.
مقام معظم رهبري مدظله العالي نيز در ديدار با روحانيون ، در آستانة ايام عاشوراي سال 1373 نيز باتوجه به شرايط زماني فرمود: «اين جانب از كسي كه تظاهر به قَمه زني كند قلباً راضي نيستم » و نيز در جاي ديگر مي فرمايد: «من در دو سه سال قبل از اين راجع به قمه زني مطلبي را گفتم و مردم عزيز ما آن مطلب را با همة وجود پذيرفتند، وعمل كردند.
اخيراً شخصي مطلبي را به من گفت كه خيلي برايم جالب و عجيب بود، براي شماهم نقل مي كنم : كسي كه با مسايل كشور شوروي سابق ، و اين بخشي كه شيعه نشين است -آذربايجان -آشنا بود مي گفت : آن وقتي كه كمونيست ها بر منطقه آذربايجان شوروي سابق مسلط شدند همه آثار اسلامي را از آنجا محو كردند مثلاً مساجد را به انبارتبديل كردند. سالن هاي ديني و مذهبي و حسينيه ها را به چيزهايي ديگر تبديل كردند وهيچ نشانه اي از اسلام و دين و تشيّع باقي نگذاشتند. فقط يك چيز را اجازه دادند و آن قمه زدن بود.
دستور العمل رؤساي كمونيستي به زير دستان خودشان اين بود، كه مسلمانان حق ندارند نماز بخوانند، نماز جماعت برگزار كنند. اما اجازه دارند قمه بزنند. چرا؟! چون خودقمه زدن براي آنها يك وسيله تبليغ بر ضدّ دين و بر ضدّ تشيّع بود. بنابراين گاهي دشمن از بعضي چيزها اين گونه عليه دين استفاده مي كند. هرجا خرافات به ميان بيايد دين خالص بدنام خواهد شد.»
به تعبير شاعر خوش ذوق معاصر حجة الاسلام محدثي :
كي گفت حسين تو بر سر خويش بزن ؟!با تيغ به فرق خويشتن نيش بزن !
تيغي كه زني بر سر خود اي غافل بر فرق ستمگران بد كيش بزن
چنان كه گذشت ، روح اساسي نهضت حسيني امر به معروف و نهي از منكر بود.بنابراين محبّان حسيني بايد از نَوح به باطل و مدّاحي و مرثيه خواني افراد بي سواد كه داستان هاي بي اساس و خرافات پوچ و اشعار غلوآميز، و محتواي زبان حال بي مدرك ، واخبار جعلي ، كه موجب وَهن معصومين و استهزاء مسلمين و تضعيف دين مي گردد. به شدت پرهيز، و جلوگيري نمايند، و نگذارند، كه مراسم مذهبي حركت آفرين عاشورا واربعين حسيني و ديگر امامان با خرافات آميخته گردد و مسئوليت شرعي نخبگان وعلماي دين و مسئولان هيئت هاي مذهبي قهراً در اين زمينه سنگين تر خواهد بود.
سرانجام اگر سيّد الشّهدا(ع) در گرماگرم ظهر عاشورا در اوج تابش سوزان خورشيدپاييزي ، و تشنگي و در ميان صفير تير باران دشمن به نماز جماعت ايستاد. براي آن بود،كه به همگان اعم ّ از زن و مرد و پير و جوان مسلمان تفهيم نمايد كه به نماز اوّل وقت آن هم به جماعت اهميّت دهند!و احياي اين فريضه مهم را مهم تر از سينه زني ، زنجير زني ،علم كشي و نوحه خواني بدانند، و در ظهر عاشورا در مياديني كه سدّ معبر پيش نيايد.به اقامه نماز با جماعت همّت گمارند و نوجوانان و جوانان و مؤمنين بدانند كه عزاداري از بي نماز مقبول درگاه الهي نخواهد بود.
اگر بخواهيم مورد عنايت و توجه حضرت ابي عبد الله الحسين (ع) قرار بگيريم ،بايد نماز را سر لوحه زندگي خويش قرار دهيم . تا از پويندگان خط ّ سيد الشهدا و راه و روش اولياي خدا باشيم .
چنان كه امام خميني 1 در جمع دانشجويان و اساتيد دانشكده الهيات و معارف اسلامي در تاريخ 14/3/59 فرمودند: «نماز پشتوانه ملت است . سيد الشهدا در همان ظهر عاشورا كه جنگي بزرگ بود و همه در معرض خطر بودند، وقتي يكي از اصحاب گفت :كه ظهر شده است . فرمود: ياد من آورديد نماز را و خدا تو را از نمازگزاران حساب كند. وايستاد در همان جا نماز خواند: نگفت كه ما مي خواهيم جنگ بكنيم ، خير، جنگ را براي نماز كردند.»
از اين رو به جرأت مي توان نتيجه گرفت كه شهادت ياران و امام و اسارت خاندان پيامبر، حيات اسلام و قرآن جاودان را براي انسان به ارمغان آورد و به تعبير شباب شاعرژرف انديش :
گر آن تشنه لب ، كشته عطشان نمي شد قوي هرگز اركان ايمان نمي شد
به دين خدا مي شدي تنگ ، ميدان اگر شاه دين سوي ميدان نمي شد
ز راه خدا باز ماندي ، همه كس به راه خدا او، چو قربان نمي شد
به مرگ ديانت شدي كفر، خندان به قتلش ، اگر ديده گريان نمي شد
جهانيش مهمان احساس نبودي به خولي سرش ، تاكه مهمان نمي شد
سرش گر نمي خواند، آيات قرآن به كس ، كشف اسرار قرآن نمي شد
كجا جمع گشتي ، پريشاني دين اگر اهل بيتش ، پريشان نمي شد
كجا كاخ دين حق ، آباد گشتي گرش خانمان ، جا به ويران نمي شد
محك شد حسين (ع)، ار نه تا صبح محشر غِش كفر، هرگز نمايان نمي شد
ز دوزخ اميد نجاتش ، نبودي «شباب »ار حسين را، ثنا خوان نمي شد
اين بخش را با دعاي سجده پايان «زيارت عاشورا»حُسن ختام مي بخشيم كه امام باقر(ع) ناظر خردسال صحنه عاشورا مي فرمايد: «اللهم لك الحمدُ حمدَ الشّاكرين َلك َ علي مُصابِهِم . الحمدُ للهِ علي عظيم ِ رزيَّتي . اللهم ارْزُقني شفاعة َ الحسين ِ يوم َ الوُرودِو ثَبِّت ْ لي قَدَم َ صِدْق ٍ عندك َ مع َ الحسين ِ و اصحاب ِ الحسين ِ الذين َ بذَلوا مُهَجَهُم دون َالحسين ِ عليه السّلام ُ معبود، تمامي حمد سپاس گزاران حقيقي در برابر آن چه به ايشان رسيده است ويژه توست ؛
و بر غم و اندوه سترگي كه در اين مصيبت بزرگ به من رسيد تنها تو را سپاس گويم . بارالها شفاعت حسين (ع) را به هنگام ورود بر خويش در سراي ديگر، روزي من فرما! و گام مرا در پيشگاه خود و همگام با حسين (ع) و ياران او-كه آخرين قطرات ذخيره خون دل خويش را در راه حسين (ع) افشاندند-استوار و پايدار فرما!»
پاورقي
1 - قرآن كريم ، ترجمه ناصر مكارم ، مدرسه امام علي بن ابي طالب (ع)، قم 1378
2 - ابن الاثير الجزري ، ابوالحسن علي بن محمد(م 606)الكامل في التاريخ ، دار الكتب العربيه بيروت ط 2، 1378 ق
3 - ابن ابي الحديد، ابو حامد عبد الحميد(م 656)شرح نهج البلاغه ، دار احيا الكتب العربيه القاهره 1378 ق
4 - ابن طاووس ، السيد علي بن موسي (م 664)الملهوف علي قتلي الطفوف ، دار الاسوه ،تهران ط 2-1375
5 - ابن عبد ربه ، الاندسي ، احمد بن محمود(م 328)العقد الفريد، مطبعه لجنة التأليف والترجمه و النشر 1365 ق
6 - ابن نما الحي ، محمد بن جعفر(م 645)مثير الاحزان ، مطبعه الحيدريه ، النجف ،1369ق
7 - ابو داوود، سليمان بن الاشعث السجستاني (م 275)سنن ابي داوود، دار حيا السنه النبويه .
8 - بحراني ، شيخ عبد الله اصفهاني (م 12)عوالم العلوم و المعارف و...(الامام الحسين ج 17)مدرسه الامام المهدي ، قم ، 1407 ق
9 - جمعي از پژوهشگران ، موسوعه الامام الحسين (ع) انتشارات كمك آموزشي وزارت آموزش و پرورش ، 1378
10 - جناتي ، محمد ابراهيم دروس في الفقه المقارن ، معهد الشهيد الصدر، قم ، 1411 ق
11 - حر العاملي ، محمد بن الحسن (م 1104)وسائل الشيعه الي تحصيل مسائل الشريعه دار احياء، التراث العربي بيروت ، 1382 ق
12 - خامنه اي سيد علي حسيني ، از ژرفاي نماز، بعثت ، تهران
13 - صالح ، صبحي ، نهج البلاغه ، دار الحجره ، قم ، 1407 ق
14 - طبرسي فضل بن حسن (م 548)1-اعلام الوري ، باعلام الهدي ، دار المعرفه ،بيروت ، 1399
15 - طبرسي ، ابو نصر الحسن بن فضل (م ق 6)مكارم الاخلاق ، مؤسسه الاعلمي ،بيروت ، ط 2-1392 ق
16 - طبري ، ابو جعفر محمد بن جرير بن يزيد، (م 310)تاريخ الامم و الملوك ، دارالمعارف ، مصر ط 2- 1971 م
17 - عزيزي ، عباس ، نماز و عبادت امام حسين ، انتشارات نبوغ ، قم ، 1378.
18 - فيض ، ملا محسن (م 1091)محجه البيضافي احياء الاحياء دفتر انتشارات اسلامي ،قم 1383 ق
19 - فيض الاسلام ، ترجمه و شرح نهج البلاغه ، بي نا، تهران ، بيتا
20 - قاضي نعمان ، محمد التميمي (م 363)دعائم السلام ، دار المعارف ، مصر، 1379 ق
21 - قرطبي ، محمد بن احمد(م 661)الجامع لاحكام القرآن ، دار احياء التراث العربي ،بيروت
22 - قمي ، شيخ عباس (م 1319)1-سفينه البحار ط سنگي 1355 ق ثنايي ،تهران 2-مفاتيح الجنان ، دفتر نشر فرهنگ اسلامي ، تهران (به خط طاهر خوش نويس )3-نفس المهموم ، مكتبه ، بصيرتي ، قم
23 - متقي ، الهندي ، علي (م 957)كنز العمال سنن القوال و افعال ، مؤسسه الرساله ، بيروت ط 5-1405ق
24 - مجد، اميد، قرآن نامه منظوم ، كتيبه ، تهران 1377
25 - مجلسي ، محمد باقر(م 1111) بحار الانوار مؤسسه الوفاء، بيروت ط 2-1403
26 - مشك فشان ، گزيده اي از ارشادات و تلميحات و آثار رهبر معظم انقلاب اسلامي (جزوه )
27 - مفيد، محمد بن محمد نعمان (م 413) 1- الارشاد في معرفه حجج الله علي العباد،مكتبه بصيرتي ، قم .
28 - مصطفوي ، محمد كاظم ، القواعد، مؤسسه النشر الاسلامي ، قم 1412 ق
29 - مؤسسه تنظيم و نشر آثار امام خميني ، 1-چشمه خورشيد.(مجموعه مقالات اولين كنگره امام خميني و فرهنگ عاشورا)دفتر 3-1، 1374 مجموعه مقالات دومين كنگره بين المللي امام خميني فرهنگ عاشورا، دفتر 2، تهران 1376
30 - نجفي ، محمد حسن (م 1266)جواهر الكلام في شرح شرايع الاسلام ، دار احياءالتراث العربي ، بيروت ط 7-1981 م
31 - نجمي محمد صادق ، سخنان حسين بن علي از مدينه تا شهادت ، انتشارات اسلامي قم ، 1360.
32 - يوسفيه ، ولي الله، فلسفه شهادت حسين و ياران او، سنايي ، تهران 1344 س .
دكتر سيد رضا موسوي