بازگشت

گروه: واقعه كربلا
 
 
مرکز پاسخگو:دفتر تبليغات اسلامي
موضوع اصلي:خبر دادن واقعه كربلا
موضوع فرعي:خبر دادن پيامبر از واقعه كربلا
سؤال:با توجه به خبر دادن پيامبرص از واقعه كربلا جريان شهادت امام حسين(ع) تكليف يزيد و يزيديان چه ميشود؟ اگر آنها اين كارها را نمي كردند، چگونه آن اخبار توجيه ميشد؟


جواب:

اخبار پيامبر(ص) از حادثه كربلا منافاتي با اختيار و اراده يزيد و يزيديان ندارد، همان طوري كه علم ازلي خداوند از افعال انسانها منافاتي با اختيار انسان ندارد؛ البته بعضي از افراد يا فرقه هايي كه نظريه جبر را پذيرفته اند، به موضوع علم پيشين الهي تمسك جسته و آن را دليل بر جبر گرايي دانستهاند.
اينان مي گويند: خداوند از ازل ميدانست كه هر انساني چه كاري انجام خواهد دارد و چون علم او واقع نما و تخلفناپذير است، پس انسان بايد آن كار را انجام دهد و نمي تواند بر خلاف علم پيشين الهي رفتار و حق تخلف از آن را ندارد، پس مجبور است. اين شعر منسوب به خيام را گواه بر اين مدعا گرفته اند:
مي خوردن من، حق ز ازل مي دانست
گر مي نخورم ، علم خدا جهل بود !
استاد مطهري(1) در پاسخ شبهه فوق ميگويد: دو مقدمه مذكور صحيح است، يعني خداوند به همه چيز علم دارد و علم الهي نيز تغييرپذير و خلاف پذير نيست، ولي نتيجه گيري آنها صحيح نيست.
لازمه اين دو مقدمه اين نيست كه انسان مجبور و مسلوب الاختيار باشد. از اشكال كننده كه ميگويد مي خوردن من، حق ز ازال ميدانست، بايد توضيح خواست كه آيا آن چه حق ز ازل ميدانست مي خوردن اختياري و از روي ميل و اراده و انتخاب شخصي، بدون اكراه و اجبار بود يا مي خوردن جبري و تحميلي به وسيله يك قوّهاي خارج از وجود انسان و يا مي خوردن مطلق بدون توجه به علل و اسباب؟
آن چه حق ز ازل ميدانست، نه مي خوردن اجباري بود و نه مي خوردن مطلق. مي خوردن اختياري بود و چون علم ازلي چنين است، پس اگر مي به اختيار نخورد و به جبر بخورد، علم خدا جهل بود. علم ازلي كه به افعال و اعمال انسان تعلّق گرفته است، به معني اين است كه او (خداوند) از ازل مي داند كه چه كسي به موجب اختيار و آزادي خود طاعت مي كند و چه كسي معصيت و آن چه آن علم ايجاب مي كند و اقتضاي دارد، اين است كه آن كه اطاعت مي كند، به اراده و اختيار خود اطاعت كند و آن كه معصيت ميكند، به اراده و اختيار خود معصيت كند.(2) پس علم پيشين الهي نه تنها با اختيار انسان منافات ندارد، بلكه تأكيد كننده و اختيار است.
علم پيامبر و اِخبار او از واقعه كربلا و شهادت، امام حسين(ع) بر اساس علمي است كه خداوند در اختيار ايشان قرار داده است و همان طوري كه گفته شد، علم الهي يا علم پيامبر، جبر آفرين نيست. در اين صورت پيامبر خبر ميدهد كه افراد جنايتكار با اختيار خود دست به جنايت ميزنند و امام حسين(ع) نيز با اختيار خود شهادت را ميپذيرد تا اسلام محفوظ بماند. پس تكليف يزيد روشن است. او مجبور به قتل امام حسين(ع) نبود، هر چند خداوند از قبل ميدانست كه چنين شخصي با خباثت باطن و با اختيار خود اين جنايت بزرگ را مرتكب خواهد شد، همان طوري كه استاد، دانش آموز خود را مي شناسد و از قبولي يا مردودي او خبر مي دهد، ولي هرگز استاد دانش آموز خود را به درس خواندن يا نخواندن مجبور نميسازد. علم استاد با اختيار دانش آموز
منافاتي ندارد.
از آن جا كه بحث جبر و اختيار يك بحث دقيق و جنجال برانگيز است، لازم است در اين مورد مطالعات همه جانبه داشته باشيد و نبايد به پاسخ كوتاه بسنده نماييد.
از اين رو كتاب هاي معارف قرآن از مصباح يزدي، جبر و اختيار از محمد تقي جعفريي و علم پيشين الهي از سعيدي مهر و انسان و سرنوشت از استاد مطهري را جهت مطالعه معرفي مينماييم.
پي نوشتها:
1. مجموعه آثار، ج 1، ص 434؛ جعفر سبحاني، منشور جاويد، ج 4، ص 336.
2. استاد مطهري، مجموعه آثار، ج 1، ص 435.