امام عليه السلام مکارم اخلاق و محاسن صفات را براي اهل بيت و يارانش ترسيم فرمود و آنان را دستور داد تا به آنها زيور يابند تا سرمشقي براي ديگران شوند. بعضي از آنها بدين شرح هستند:

1 - حضرت فرمود: «حلم، زينت است، وفاداري، مروّت، صله، نعمت و زياده طلبي، بي شرمي، شتاب، کم خردي، ناتواني است، غلوّ کردن، به ورطه افتادن و همنشيني با فرومايگان شرّ است و مجالست فاسقان شک آفرين مي باشد...» [1] .

2 - حضرت فرمود: «راستگويي، عزّت است، دروغگويي، ناتواني، راز، امانت است، همسايگي، خويشاوندي، ياري، صدقه است و کار، تجربه، اخلاق نيکو، عبادت، خاموشي، زينت، بخل، فقر، سخاوتمندي، ثروت و نرمخويي، خرداست...» [2] .

3 - حضرت فرمود: «اي مردم! هرکس بخشش کند، سروري مي يابد و هرکس بخل ورزد، فرومايه گردد و بخشنده ترين مردم کسي است که ببخشد به آنکه از او انتظاري نداشته باشد...» [3] .

4 - حضرت فرمود: «هرکس بخشش کند، سروري مي يابد، هرکه بخل ورزد، فرومايه گردد، هرکس در رساندن خير به برادرش تعجيل کند، فردا که بر او وارد مي شود، آن را مي يابد...» [4] .



[ صفحه 190]



5 - حضرت فرمود: «بدانيد که نيازهاي مردم نزد شما از نعمتهاي خداوند عزوجل برشماست پس از نعمتها بيزار نشويد که به بلاها تبديل مي گردد...» [5] .

6 - امام عليه السلام مردي را ديد که به طعامي دعوت شد و از اجابت خودداري نمود، پس به او فرمود: «برخيز که در دعوت، معذرتي نباشد و اگر روزه دار نباشي، بخور و اگر روزه دار باشي، تبريک گو...» [6] .

7 - حضرت فرمود: «نيازمند، روي خودش را از درخواست تو گرامي نداشت، پس تو روي خودت را از رد کردن وي گرامي بدار...» [7] .

8 - آن حضرت عليه السلام پيوسته اين ابيات را بر زبان مي راند که به حسن خلق و عدم سخت کوشي در طلب دنيا دعوت مي کنند و بعضي از راويان ادعا مي کنند که ابيات ذيل از سروده هاي آن حضرت است:



لئن کانت الافعال يوماً لأهلها

کمالاً فحسن الخلق ابهي و اکمل



وان کانت الارزاق رزقاً مقدّراً

فقلة جهد المرء في الکسب اجمل



وان کانت الدنيا تعدّ نفيسة

فدار ثواب اللَّه اعلي و انبل



وان کانت الابدان للموت انشأت

فقتل امرء بالسيف في اللَّه افضل



وان کانت الاموال للترک جمعها

فما بال متروک به المرء يبخل [8] .



«اگر کارها روزي براي صاحبانشان کمال به حساب آيد، در آن صورت، حسن خلق بالاتر و کاملتراست».

«واگر روزيها مقدر باشند، پس تلاش کمتر شخص درراه به دست آوردن،



[ صفحه 191]



زيباتراست».

«واگر دنيا چيزي با ارزش شمرده شود، جهان ثواب پروردگار، بالاتر و برجسته تراست».

«واگر بدنها براي مرگ آفريده شده باشند، پس کشته شدن انسان با شمشير در راه خدا برتراست».

«واگر اموال براي گذاشتن و رفتن فراهم مي آيند، پس چرا انسان به چيزي که فرو مي گذارد، بخل مي ورزد؟».

اين ابيات، علاقه امام به شهادت در راه خدا را مي رساند همان گونه که از طبيعت کرم و سخاوتمندي آن حضرت، حکايت دارد.

9 - حضرت فرمود: «چيزي را که توانايي نداري، برعهده مگير و درپي چيزي مباش که به دست نمي آوري و چيزي را که قادر نيستي، وعده مده و جز به مقداري که سود مي جويي، انفاق مکن و از پاداش طلب مکن مگر به مقداري که انجام داده باشي و شاد مباش جز به آنچه از طاعت خداوند به دست آورده اي و دريافت مکن جز آنچه خود را شايسته آن مي بيني...» [9] .

10 - آن حضرت به ابن عباس فرمود: «به آنچه مربوط به تو نيست، سخن مگوي که من از گناه برتو مي ترسم و در آنچه مربوط به تو نيست سخن مگو تا اينکه جايي براي سخن بيابي، چه بسيار سخنگوياني که به حق سخن گفتند و مورد انتقاد قرار گرفتند و نه با اشخاصي بردبار و نه با بي خردان جدال مکن که بردبار، تو را منقلب مي سازد و بي خرد، تورا به رنج مي افکند و درباره برادر مؤمنت هرگاه از نزد تو برود، مگوي جز آنچه دوست داري که درباره تو بگويد



[ صفحه 192]



هرگاه از نزد وي بروي و عمل کن عمل شخصي که مي داند در برابر گناهان، مجازات مي شود و در برابر نيکي، پاداش مي بيند...» [10] .

اين کلمات طلايي، بعضي از مطالبي است که از آن حضرت در مکارم اخلاق و محاسن صفات روايت شده است که انسان به وسيله آنها روش سليم و رفتار نيکو و سلامت دنيا و آخرت را به دست مي آورد.