پديده ديگر از پديده هاي اجتماع کوفه، سرعت تحت تأثير تبليغات قرار گرفتن بود بدون اينکه در مورد واقعيّت آنها بررسي و تعمّق نمايند، امويان، اين حالت را در روزهاي «مسکن» [1] به کار گرفتند و در ميان لشکر عراق، شايع



[ صفحه 539]



نمودند که حضرت حسن عليه السلام با معاويه صلح کرده است، هنگامي که سپاهيان، اين مطلب را شنيدند، دست به آشوب زدند و اختلاف يافتند و به سوي وسايل زندگي امام شتافتند و آنهارا غارت نمودند؛ بر آن حضرت تعدي نموده با خنجر ضربه اي به ران وي زدند.

هنگامي که دار و دسته فرزند زياد ميان سپاهيان مسلم شايع کردند که لشکر اهل شام به سوي آنان حرکت کرده است و شما خودتان را در معرض انتقام و عذاب قرار مي دهيد، اين را که شنيدند، روحيه هايشان درهم شکسته شد و پاي به فرار گذاشتند و فرزند عقيل تنها ماند بدون اينکه کسي همراهش باشد که راه را به وي نشان دهد.

اينها برخي از مظاهر زندگي اجتماعي در کوفه بود که انحطاط آن اجتماع و فروپاشيدگي آن را در برابر حوادث نشان مي دهد؛ زيرا نه اراده محکمي داشتند و نه بينش اجتماعي اصيلي، بدين سبب، براي خود بدبختي به بار آوردند و سرنوشت خودرا فنا ساختند و همه حقوق خود را ناديده گرفتند و راه را براي فرزند ستمگر مرجانه، گشودند تا بر سر آنها حکومت کند و رگباري از عذاب دردناک را بر سر آنان فروريزد.