چاووش، به معناي پيشرو لشکر و قافله است، کسي که پيشاپيش قافله يا زوار حرکت کند و آواز خواند. [1] کسي که در دربار شاهان يا در نزد امرا و بزرگان وظيفه دار امور تشريفاتي بوده، در روزهاي سلام، اشخاص را به حضور آنان معرفي مي نموده است. [2] .

در فرهنگ ديني در گذشته رسم بود که طبق مراسم سنتي، هنگام رفتن اشخاص از شهرها و روستاها به زيارت نجف، کربلا، خراسان يا سفر حج، اشخاصي به نام «چاووش خوان » اشعاري را با لحني سوزناک و خاص مي خواندند.هم هنگامه بدرقه زائر، هم وقت استقبال، بصورت تک خواني يا همخواني.محتواي اشعار هم اغلب سلام و صلوات برپيامبر و اهل بيت او يا فراخواني به پيوستن به کاروان زيارت بوده است.چاووش خواني، حرفه اي معنوي و پر از صفا بود که صداي خوش و لحني دلنشين مي خواست و پاکي و دينداري و عشق به اهل بيت.چاووش خوانان، «مناديان راه خدا و قاصدان مرقد مطهر اوليا» بودند و «بانگ چاووشان » مردم را به هلهله و غوغا و بي آرامي دل مي رساند». در هر فقره اي، مصرع «که بر حبيب خدا ختم انبيا صلوات » که چاووش خوان مي خواند، از مردم صلوات مي گرفت.شعرهايي از اين قبيل:



ز تربت شهدا بوي سيب مي آيد

ز طوس، بوي رضاي غريب مي آيد



هر که دارد هوس کرب و بلا، بسم الله

هر که دارد هوس حب خدا، بسم الله



بر مشامم مي رسد هر لحظه بوي کربلا

ترسم آخر جان دهم در آرزوي کربلا [3] .



اين مراسم سنتي، در جاهاي مختلف، تشريفات خاص و اشعار متفاوتي دارد.به نوشته دهخدا: «چاووش خوان کسي است که دعوت رفتن به زيارت عتبات عاليات کند. در اصطلاح روستاييان خراسان، کسي باشد که در فصل مناسب زيارت در دهات و روستاها سواره يا پياده به راه افتد و روستاييان را به وسيله جار زدن يا خواندن اشعار مهيج و مناسب، به زيارت اعتاب مقدسه تشويق و تهييج نمايد.» [4] .