درسهاي عاشورا

حادثه عاشورا، بي شک از عظيمترين رخدادهايي بود که در تاريخ بشري موجي عظيم پديد آورد و مسلمانان و غير مسلمانان را با ارزشهاي متعالي و مفهوم حيات هدفدار آشنا ساخت و انگيزه هاي مبارزه براي حفظ کرامت انسان و نفي سلطه ستم را در انسانها ايجاد کرد، يا تقويت نمود. هر اندازه مسلمانان و انسانها با درسهاي نهفته در آن حرکت خونين و عميق آشناتر شده، از آن بهره برده اند، به همان ميزان عزتمند و بزرگوار زيسته و پايه هاي حکومت طاغوتها را لرزانده اند. درسهايي که از عاشورا مي توان گرفت ، در سخنان امام حسين عليه السلام و يارانش، عملکرد و روحيات آنان، تأثير آن واقعه در فکر و زندگي مسلمانان و ماندگاري آن حماسه و آثارش در طول زمان نهفته است. و کسي که به دقت در مجموعه اين واقعه بنگرد، با اين درسها آشنا مي شود. [1] در اين فرهنگنامه، در ذيل عنوانها و مدخلهاي متعددي به شکلهاي گوناگون به اين گونه درسها و آموزشهاي عاشورايي اشاره شده است. از جمله به اين موضوعات مراجعه شود: آثار و نتايج نهضت عاشورا، آزادگي، اهداف نهضت عاشورا، ايثار، بصيرت، بلا و کربلا، تاکتيهاي نظامي- تبليغي، جهاد، رمز جاودانگي عاشورا، زندگي، زيارت، شعارهاي عاشورا، شهادت طلبي، شيعه امام حسين عليه السلام، عاشورا در نظر ديگران، عاشورا و امر به معروف، عاشورا و سقيفه، صبر، علي الأسلام السلام، فتح، فتوت، فرهنگ عاشورا، فوز، قرباني، کل يوم عاشورا، ماهيت قيام کربلا، مدايح و مراثي، نماز، نهضت يا شورش، وارث، وفا، هجرت، هل من ناصر، هيهات منا الذله، يا فتح يا شهادت، يا ليتنا کنا معک و... برخي عنوانهاي ديگر.

عبرتهاي عاشورا

حادثه عاشورا، علاوه بر «پيام» که بايد آن را شنيد و به کار بست، داراي «عبرت» هم هست که با شناخت آن، بايد از بروز آنگونه حوادث و مظلوميت حق و طرفداران دين جلوگيري کرد. آنچه زمينه ساز پيدايش آن قتل عام فجيع شد، کوتاهي مردم از نصرت حق، بي وفايي نسبت به پيمان، عهدشکني از روز ترس و دنياطلبي، ترک صحنه جدال حق و باطل، ترک وظيفه نهي از منکر، فريب خوردن از تبليغات باطل، جهل عمومي جامعه، مرعوب شدن در برابر سلطه باطل، بي تفاوتي، سکوت و سازش و ترک وظيفه از سوي چهره هاي شاخص جامعه و عناصر تأثيرگذار، تبعيت نکردن از امام حق، ضعيف شدن فرهنگ شهادت طلبي و فدا کردن جان در راه ايمان و حق، وابستگي و دلبستگي به دنيا، نشناختن موقعيت عمل، دير جنبيدن براي اقدام بموقع بود. اين نکات به عنوان برخي از عبرتهايي است که مي توان از حادثه عاشورا گرفت و اگر اين عوامل شناخته شود و به آگاهي عمومي و فرهنگ مردمي تبديل گردد، کربلاهاي مظلوميت تکرار نخواهد شد.

مقام معظم رهبري آيةالله خامنه اي اولين بار صراحتا اين اصطلاح را وارد فرهنگ جامعه ساخت و با طرح آن افکار دلسوزان اسلام و انقلاب و عاشورا را به خطرهاي بي تفاوتي جامعه معطوف داشت. فرمود: «جا دارد اگر ملت اسلام فکر کند که چرا پنجاه سال بعد از وفات پيغمبر، کار کشور اسلامي به جايي رسيده باشد که همين مردم مسلمان از وزيرشان، اميرشان، سردارشان، عالمشان، قاضي شان، قاري شان گرفته، در کوفه و کربلا جمع بشوند و جگرگوشه همين پيغمبر را با آن وضع فجيع به خاک و خون بکشند؟ آدم بايد به فکر فرو برود که چرا اينطوري شد؟... اگر خواص در هنگام خودش کاري را که تشخيص دادند عمل کردند، تاريخ نجات پيدا مي کند و حسين بن علي ها ديگر به کربلاها کشانده نمي شوند. اگر خواص بد فهميدند، دير فهميدند و با هم اختلاف کردند،... معلوم است که در تاريخ کربلاها در تاريخ تکرار خواهد شد.» [2] .

مطالعه تاريخ کربلا با اين ديد، درسها و عبرتهاي فراواني براي جامعه خواهد داشت. [3] .

فرهنگ عاشورا

مقصود، مجموعه مفاهيم، سخنان، اهداف و انگيزه ها، شيوه هاي عمل، روحيات و اخلاقيات والايي است که در نهضت کربلا گفته شده يا به آنها عمل شده يا در حوادث آن نهضت، تجسم يافته است. اين ارزشها و باورها هم در کلمات سيدالشهداء عليه السلام و اصحاب و فرزند متجلي است، هم در رفتارشان در جريان آن قيام. فرهنگ عاشورا را بايد از کساني آموخت که دست و دلشان و فکر و عملشان در کار عاشورا بوده است. پيش از آنکه ديگران و نسلهاي بعدي و تحليل گران پس از واقعه بخواهند فرهنگ عاشورا را معرفي کنند، در حرفها و هدفهاي خود نقش آفرينان حماسه کربلا، اين فرهنگ، بوضوح مطرح شده است و بيواسطه آن را نشان مي دهد. اين فرهنگ را از خلال زيارتنامه ها، مقتلها، رجزها، خطبه ها و نيز بررسي حوادث و رخدادهاي عاشورا مي توان استخراج کرد و همين فرهنگ است که در هر جا در ميان هر قومي باشد، کربلا آفرين مي گردد. و انسانها را مبارزاني با ستم و مدافعاني نسبت به حق تربيت مي کند.

فرهنگ عاشورا همان زيربناي عقيدتي و فکري است که در امام حسين عليه السلام و شهداي کربلا و اسراي اهل بيت عليهم السلام بود و سبب پيدايش آن حماسه و ماندگاري آن قيام شد. مجموعه آن باورها و ارزشها و مفاهيم را مي توان در عنوانهاي زير خلاصه کرد: مقابله با تحريف دين، مبارزه با ستم طاغوتها و جور حکومتها، عزت و شرافت انسان، ترجيح مرگ سرخ بر زندگي ذلت بار، پيروزي خون بر شمشير و شهادت بر فاجعه، شهادت طلبي و آمادگي براي مرگ، احياء فريضه امر به معروف و نهي از منکر و سنتهاي اسلامي، فتوت و جوانمردي حتي در برخورد با دشمن، نفي سازش با جور يا رضايت به ستم، اصلاح طلبي در جامعه، عمل به تکليف به خاطر رضاي خدا، تکليف گرايي چه به صورت فتح يا کشته شدن، جهاد و فداکاري همه جانبه، قرباني کردن خود در راه احياء دين، آميختن عرفان با حماسه و جهاد با گريه، قيام خالصانه براي خدا، نماز اول وقت، شجاعت و شهامت در برابر دشمن، صبر و مقاومت در راه هدف تا مرز جان، ايثار، وفا، پيروزي گروه اندک ولي حق بر انبوه گروه باطل، هواداري از امام حق و برائت و بيزاري از حکام جور، حفظ کرامت امت اسلامي، لبيک گويي به فرياد استغاثه مظلومان، فدا شدن انسانها در راه ارزشها و... .

براي تک تک محورهاي ياد شده، مي توان از سخنان امام حسين عليه السلام و اصحابش، يا نحوه عمل و موضعگيري و جهاد و شهادتشان سند آورد و اين فرهنگنامه را مستندتر ساخت. [4] اين فرهنگ غني و متعالي هم در حماسه سازان عاشورا بود، هم بايد در پيروان امام حسين عليه السلام و مدعيان همخطي با جريان عاشورا و تداوم آن راه باشد. و عاشورائيان ، هم هوادار حرکتهاي در راستاي قيام کربلا باشند و هم بيزاري از ادامه دهندگان راه دشمنان سيدالشهدا عليه السلام را نشان دهند، چرا که راضيان به آن جنايتها نيز معلونند. در زيارت عاشوراست: «فلعن الله امة سمعت بذلک فرضيت به... » فرهنگ عاشورا، خط «ولايت و برائت» است.