مقتل الحسين (ع): کتابي تاريخي ـ روائي درباره امام حسين (ع)،از خوارزمي.

نـويـسنده کتاب، ابو المؤيّد موفّق بن احمد مکّي (ح 484 ـ 568)،معروف به خطيب خوارزم و اخطب خوارزم و خوارزمي؛ فقيه، محدّث،اديـب، و خـطـيـب پر آوازه عصر خود و از شاگردان جاراللّه زمخشري بـوده اسـت. خـوارزمـي در فـروع، حـنـفـي و دراصـول، اشـعـري، امـّا مـتـمـايـل بـه شـيـعـه و عـلاقـه مـنـد بـه اهـل بـيـت بـود. مـهـمـترين کتاب او در نزد شيعه المناقب و الاربعين و مقتل ياد شده است.

مـقـتـل الحـسـيـن (ع) بـه عـربـي و شـامـل سـرآغـاز و پـانـزده فصل، در دو بخش، است. در فصل اوّل تـا پـنـجـم، بـه تـرتـيـب، بـه بـيـان پـاره اي ازفـضـايـل رسـول خـدا، حـضـرت خـديجه، حضرت فاطمه بنت اسد،امـيـرالمـؤمـنـيـن و حـضـرت فـاطـمـه (ع) پـرداخـتـه شـده اسـت.فـصـل شـشـم در فـضـايـل امـام حـسـن و امـام حـسـيـن (ع) وفصل هفتم تا چهاردهم ويژه امام حسين است و در آن ها، به ترتيب، ازاين مسائل سخن رفته است: فضايل ويژه امام حسين (ع)، پيشگويي هـاي رسـول خـدا(ص) درباره امام حسين (ع) و شهادت او، رويدادهاي مـيـان آن حـضرت و وليد بن عتبه و مروان بن حکم، ورود آن حضرت بـه مـکـّه و نـامـه هـاي مـردم کـوفـه بـه او و رفـتـن مـسـلم بـن عـقـيـل بـه آن جـا و شـهادت وي، خروج آن حضرت از مکّه به عراق ورخـدادهـاي در آن مسير و ورود به کربلا و شهادت در آن جا، مجازات قـاتـلان آن حـضـرت، مـصيبت هاي وارد شده به آن حضرت و مرثيه هـاي سـروده شـده در سـوگ او، زيـارت تـربـت آن حضرت. پايان بخش کتاب (فصل پانزدهم) درباره قيام مختار است.

هر چند کتاب حاضر يکسره درباره امام حسين (ع) نيست، از آن جا که نـويـسـنـده انـگـيـزه خـود را از نـگـارش ايـن کـتـاب گـردآوري مقتل امام حسين (ع) ذکر کرده و اغلب مطاوي آن درباره آن امام است، درشمار منابع زندگينامه امام قلمداد مي شود.

مـقـتـل الحـسـين کتابي است تاريخي ـ روائي که در آن، تاريخ بهروايـت پـيـشـوايـان اسـلام و مـحـدّثان و مورّخان گزارش شده است.روايـات و گـزارش هـاي تـاريـخـي کـتـاب بـا ذکـر سـنـد اسـت وبـيـشـتـريـنـه مـطـالب آن، از فـصـل نـهم به بعد، برگرفته ازالفـتـوح ابـن اعـثـم اسـت و خـوارزمـي بـه نقل از آن تصريح کرده است. برخي از مشايخ روايت خوارزمي، کهوي در ايـن کـتـاب فـراوان از آن هـا روايـت کـرده اسـت، عـبارتند از:جـاراللّه مـحمود زمخشري، حسين بن احمد عطّار همداني و شهردار بن شيرويه ديلمي.

مـقـتـل الحسين پس از کتاب الاربعين نوشته شده است؛ چه، خوارزمي در پـايـان فـصـل اوّل (ج 1، ص 21) و در پـايـان فصل چهارم (ج 1، ص 50)، خواننده را به کتاب الاربعين ارجاع مي دهـد. امـّا مـعـلوم نـيـسـت کـه مـقـتـل الحـسين (ع) هم پس از کتاب المناقب نـوشـتـه شـده و دليلي که علاّمه قزويني براي اين موضوع آورده اسـت (يـادگـار، ارديـبـهـشت 1327 / 60 ـ 61؛ مقالات قزويني، 2 /278 ـ 279)، تمام نيست.

خـوارزمـي روايـاتـي را کـه درايـن کـتـاب نقل مي کند، تلقّي به قبول کرده است. وي ظاهراً تنها در يک جا (2/ 2، ذيل نخستين حديث) به ضعف يک روايت تصريح کرده که آن هم از قـول ديـگـري است. در غير اين مورد، او به بررسي سند يا متن روايات نپرداخته است.

با اين که مقتل الحسين مورد استناد شيعه است و از آن بسيار روايت مي کنند، پاره اي از روايات آن مجعول است. از آن جمله است روايتي که تـحـريـض بـه روزه گـرفـتـن در روز عـاشورا کرده است. (2 / 3،فـصـل 11)؛ هـمـچـنـيـن رواياتي که عاشورا را عيد، و حتّي هفتاد عيد،شمرده است. (2 / 4، فصل 11).

از مقتل الحسين سه نسخه خطّي شناسايي شده است که هيچ کدام کهن نـيـسـت. (تـراثـنـا، سـال شـشـم، شـمـاره 2؛اهـل بيت في المکتبة / 544؛ معجم ما کتب، 8/80). همچنين اين کتاب دوبار به چاپ رسيده است که تصحيح شده نيست: 1. به اهتمام شيخ مـحـمّد سماوي (نجف، مطبعة الزهراء، 1367 ق)، 2 ج، و، 254،258 ص، رقـعـي؛ 2. افـسـت از آن (قـم، مـکـتبة المفيد)، 1 ج، و،254، 258 ص، وزيري. تاريخ انتشار اين چاپِ کتاب، که قيدنشده است، 1399 ق است.