بازگشت

بخش اول


زمينه سازي تربيت



در مكتب اهل بيت(عليهم السلام)نه تنها تربيت فرزندان از لحظه تولد مورد توجه بوده بلكه به زمينه هاي تربيت و شرايط قبل ازتولد و بلكه حتي قبل از انعقاد نطفه نيز توجه خاص شده است. ازاين رو در روايات معصومان(عليهم السلام) زمينه ها و شرايط مطلوب و نامطلوب انعقاد نطفه بيان گرديد. از جمله اين نكات پرهيزكردن از همبستري در شبي است كه انسان قصد مسافرت دارد. امام حسين(ع)خطاب به اصحابش فرمود:



«اجتنبوا الغشيان في الليله التي تريدون فيها السفر فان من فعل ذالك ثم رزق ولدا كان احولا»



از همبستر شدن با همسرانتان در شبي كه قصد مسافرت داريدبپرهيزيد (زيرا)اگر در اثر آن فرزندي روزي شود احول(لوچ)خواهدبود.» (1)



اظهار محبت به فرزندان



محبت به فرزندان امري دروني است كه خداوند آن را در دل والدين به وديعت نهاده است. اما آنچه در اين ميان مهم مي نمايدو آثار تربيتي در پي دارد ابراز آن است. اين امري اختياري است و والدين و مربيان مي توانند در پرتو آن زمينه تربيت صحيح رافراهم آورند. چه بسيارند والديني كه در برابر فرزندان خود محبت فراوان دارند اما آن را ابراز نمي كنند در حالي كه محبت وقتي سازنده وتاثير گذار خواهد بود كه فرد مورد محبت از آن آگاهي يابد.امام حسين(ع)به عنوان الگوي تربيتي مطمئن و كامل محبت به فرزندان را از نيازهاي ضروري آنان دانسته، در قالبهاي گوناگون به ابراز آن مي پرداخت. گاه با در آغوش گرفتن و به سينه چسبانيدن خردسالان، زماني با بوسيدن آنان و گاه با به زبان آوردن كلمات شيرين و محبت آميز.



عبيدالله بن عتبه چنين مي گويد: «كنت عندالحسين بن علي(عليهماالسلام)اذ دخل علي بن الحسين الاصغر فدعاه الحسين(ع)و ضمه اليه ضما و قبل مابين عينيه ثم قال: بابي انت اطيب ريحك و احسن خلقك...» (2)



«نزد حسين بن علي(ع)بودم كه علي بن حسين(ع)وارد شد. حسين(ع)(امام سجاد(ع))او را صدا زد، در آغوش گرفت و به سينه چسبانيد، ميان دو چشمش را بوسيد و سپس فرمود: پدرم به فدايت باد، چقدر خوشبو و زيبايي!»



تشويق فرزندان در برابر كار خوب آنان



يكي از شيوه هاي تربيتي مورد اتفاق صاحب نظران عرصه تعليم وتربيت، شيوه كارآمد تشويق است. تشويق به جا و متناسب با فعاليت انجام شده، به ايجاد انگيزه در فرد منجر شده، به تكرار و تقويت رفتار مي انجامد.



چه بسا فرزندان از ارزش و اعتبار صفات مثبت خود آگاهي نداشته، در نتيجه به شخصيت حقيقي و توانمنديهاي ثبت خويش پي نبرده، خود را در مقايسه با ديگران ناچيز به شمار آورند. ازاين رو والدين و مربيان بايد ويژگيهاي مثبت فرزندان را كشف وبرجسته سازند مورد ستايش و تشويق قرار دهند. در فرهنگ اسلامي كه تربيت ديني و اخلاقي فرزندان در كانون توجه است. برتشويق فرزندان هنگام بروز رفتارهاي ديني و برجسته كردن صفات اخلاقي ومعنوي آنان بسيار تاكيد شده است. امام سجاد(ع)فرمود: من به بيماري شديدي مبتلا شدم. پدرم بربالينم آمد و فرمود:



ماتشتهي؟ فقلت: اشتهي ان اكون ممن لااقترح (3) علي الله ربي مايدبره لي، فقال لي: احسنت ضاهيت ابراهيم الخليل صلوات الله عليه حيث قال جبرئيل(ع): هل من حاجه؟ فقال: لا اقترح علي ربي بل حسبي الله و نعم الوكيل.» (4)



چه خواسته اي داري؟ عرض كردم: دوست دارم از كساني باشم كه درباره آنچه خداوند برايم تدبير كرده، نپرسم؟ پدرم در مقابل اين جمله به من آفرين گفت و فرمود: تو مانند ابراهيم خليلي به هنگام گرفتاري جبرئيل نزدش آمد و پرسيد: از ما كمك مي خواهي؟ اودر جواب فرمود:(درباره آنچه پيش آمده)از خداوند سؤال نمي كنم. خداوند مرا كافي است و او بهترين وكيل است.



در اين حديث ملاحظه مي شود كه امام حسين(ع)در مقابل پاسخ عارفانه و دلنشين فرزندش كه براساس ظاهر حديث، سن و سال چنداني هم نداشت. جمله «احسنت »را به كار برد و او را به «ابراهيم خليل » تشبيه كرد.



اهميت آموزشهاي ديني فرزندان و قدرداني از معلمان و مربيان



در اسلام دانش آموزي مورد اهتمام شديد بوده و رهبران ديني پيروان خود را به آموزش و اندوختن دانش، به ويژه معارف ديني،تشويق كرده اند.



براساس سخنان معصومان(عليهم السلام)، معلمان و مربيان، به خصوص آنان كه در تعليم آموزه هاي ديني مي كوشند، حق بزرگي برجامعه دارند و بايد تلاش صادقانه شان مورد قدرداني و سپاسگزاري قرارگيرد تا رغبت و انگيزه بيشتري بيابند. مرحوم بحراني درحليه الابرار از شيخ فخرالدين نجفي كه از فضلا و زهاد بود. چنان نقل كرده كه شخصي به نام عبدالرحمان در مدينه معلم كودكان بود و يكي از فرزندان امام حسين(ع)به نام «جعفر» نزدش آموزش مي ديد. معلم جمله «الحمدلله رب العالمين » را به جعفر تعليم داد. هنگامي كه جعفر اين جمله را براي پدر قرائت كرد، حضرت معلم فرزندش را فراخواند و هزار دينار و هزار حله... به اوهديه داد. وقتي حضرت به خاطر پاداش زياد مورد پرسش قرار گرفت، در جواب فرمود:



«و اني تساوي عطيتي هذا بتعليمه الحمدلله رب العالمين » .



هديه من برابر با تعليم «الحمدلله رب العالمين » است. (5)



احترام به انتخاب جوان در امر ازدواج



جوانان به سبب كمي تجربه به استفاده از تجارب و نصايح والدين نيازمندند، اما آنان ديگر دوران كودكي و نوجواني را پشت سرگذاشته و به حدي از رشد رسيده اند كه خود حق انتخاب داشته،براي خود تصميم بگيرند. از اين رو، شايسته است والدين در دوران كودكي و نوجواني زمينه استقلال و قدرت تصميم گيري آنها را فراهم آورده، آنان را چنان تربيت كنند كه سمت انتخابهاي معقول وتصميمهايي منطقي پيش روند و مصالح واقعيشان را بر منافع آني وزودگذر ترجيح دهند. اگر فرزندان به اين حد از رشد و استقلال رسيدند، بايد به آنان اعتماد كرد و به تصميمها و انتخابهاشان احترام نهاد. جوان در طول زندگي با انتخابهاي گوناگون رو به روست و يكي از مهمترين آنها گزينش همسراست. در اين مساله،چنانچه فرزند از قدرت انتخاب صحيح و معقول برخوردار است، بايدبه وي حق انتخاب داد و از ازدواجهاي تحميلي پرهيز كرد. حسن (6) ،فرزند امام حسن مجتبي(ع)يكي از دختران امام حسين(ع)راخواستگاري كرد. امام حسين(ع)به او فرمود: «اختر يا بني اجتهما اليك.» فرزندم! هر كدام را بيشتر دوست داري انتخاب كن.



فرزند امام مجتبي(ع)شرم كرد و جوابي نداد. آنگاه امام حسين(ع)فرمود: من دخترم فاطمه را برايت انتخاب كرده ام زيرا او به مادرم فاطمه دختر رسول خدا(ص)شبيه تر است.» (7)



ملاحظه مي شود با اين كه فرزند امام مجتبي(ع)به احترام عمو ودخترانش به طور مشخص از دختر خاصي خواستگاري نكرد و امر را به عمويش وانهاد امام حسين(ع)به انتخاب وعلاقه فرزند برادرش اهميت داد و از او خواست خودش آن را كه بيشتر دوست دارد به همسري برگزيند.



تربيت عملي



بي ترديد مؤثرترين عامل در تربيت اخلاقي و ديني فرزندان رفتارهاي درست والدين است. پرواضح است كه زبان رفتار از زبان گفتار بسي نافذتر است و در عمل آثاري نهفته است كه هرگز ازگفتار برنمي آيد. كودك و نوجواني كه پيوسته شاهد اعمال نيك والدين است، بطور غير مستقيم سرمشق مي گيرد و به انجام كارهاي نيك تشويق مي گردد. در سيره تربيتي ائمه اطهار(عليهم السلام)تربيت با رفتار و عمل بارزترين بعد تربيت است. فرزندان ائمه(عليهم السلام)با ديدن رفتار آنان سرمشق گرفته، عمل مي كردند. شعيب بن عبدالرحمن خزائي مي گويد: هنگامي كه امام حسين(ع)در كربلا به شهادت رسيد بردوشش نشانه اي وجود داشت. ازامام سجاد(ع)درباره آن پرسيدند، امام سجاد(ع)بسيار گريست وفرمود: «اين، اثر بارهاي غذايي است كه پدرم بردوشش حمل مي كردو به خانه هاي تهيدستان مي برد.» (8)



آري، امام سجاد(ع)پيوسته اين رفتار را از پدرش مشاهده كرد وسرمشق گرفت و عمل كرد. بدين سبب، امام باقر(ع) فرمود: «(پدرم)علي بن الحسين(ع)شبها كيسه نان بردوش حمل مي كرد و(به مستمندان)صدقه مي داد.» (9)

پاورقي

1- موسوعة كلمات الامام الحسين(ع)، ص 711.



2- بحار الانوار، ج ؟



3- اقترحت عليه شيئا: سالته اياه من غير روية و منه الحديث « ان رسول الله(ص) لا يقترح على ربه فى شى ء يامره به »(مجمع البحرين، طريحى، ج 2، ص 404.)



4- بحار الانوار، ج 46، ص 67، ح 34.



5- حلية الابرار، سيد هاشم بحرانى، ج 1، ص 582.



6- در كتب سيره و تاريخ ائمه(ع) از حسن به عنوان يكى از فرزندان امام مجتبى(ع) ياد شده، شيخ مفيد در الارشاد از او چنين ياد مى كند: « و اما حسن بن احلسن فكان جليلا، رئيسا، فاضلا، ورعا...»(الارشاد، ص 196، مناقب آل ابى طالب، ج 3، ص 192، بحار الانوار، ج 44، ص 163، عوالم، ج 2، ص 306.)



7- موسوعة كلمات الامام الحسين(ع)، ص 632.



8- حلية الابرار، ج 1، ص 582.



9- مناقب آل ابى طالب، ابن شهر آشوب، ج 4، ص 153.