بازگشت

آسيب شناسي فرهنگ سياسي عاشورا


پس از آفرينش عاشورا توسط شهيدان كربلا و تبديل آن به يك فرهنگ توسط اهل بيت(ع) اين فرهنگ عظيم انساني و اين درخت برومند كه سايه هاي آن نه تنها بر زندگي شيعيان و مسلمانان، بلكه بر آفاق حيات بشريّت سايه خود را گسترانيده است و چهره هاي بزرگ ظلم ستيزي چون گاندي را به تواضع در برابر آن واداشته است، نيازمند صيانت و حفاظت بوده و هست؛ صيانت در برابر امواج بنيان كن جهالتها و عداوتها، حفاظت از آسيب هاي دوستان نادان و دشمنان دانا، تلاش و مجاهدت در برابر فراموشي عاشورا يا اهداف آن، مقاومت در برابر تحريفات گوناگون لفظي و معنوي. اكنون سؤالات مهمّي در ارتباط با پاسداري از فرهنگ عاشورا مطرح است.



اوّلاً، اين مسئوليت سنگين بر دوش چه كسي نهاده شده است؟ چه فرد يا گروهي وظيفه حراست از عاشورا و آرمانهاي بلند آن رادارد؟



ثانياً، حراست و پاسداري چگونه انجام مي شود و شيوه آن چيست؟



در باره سؤال اول آنچه پيش از هر چيز به ذهن خطور مي كند، آنكه، تنها عاشورا شناسانند كه توانايي حراست از آن را دارند، آن كس كه با عاشورا بيگانه است، اهداف و آرمانهاي آن را نمي شناسد و يا به آن ايمان ندارد، چگونه مي تواند پاسدار عاشورا باشد؟



كساني كه با شناختي عميق و ايماني محكم، دل در گرو عاشورا و عاشورائيان دارند و از صميم جان با آهنگ يا ليتني كنت معكم فافوز فوزاً عظيم [24] مترنمند، وظيفه حفاظت و پاسداري را بردوش دارند. پس اين مسئوليت بزرگ بر دوش عموم شيعيان، به ويژه عالمان ديني سنگيني مي كند كه نخست عاشورا را هر چه بيشتر و عميقتر بشناسند، آنگاه به پاسداري از آن همّت گمارند. امّا در باره پرسش دوم و چگونگي پاسداري از عاشورا، درجات و مراتب مختلفي را مي توان در نظر گرفت؛ در درجه اوّل نكوداشت نام عاشورا و بزرگداشت شهيدان نينوا، وظيفه اي مهم و سنگين است. اين مسئوليتي است كه در توان توده مردم مي باشد. اقامه مراسم عزا و برپايي خيمه هاي عزاداري سالار شهيدان به راه انداختن دسته جات و هيئات و غيره، مي تواند شكل هاي مختلفي از اين مهم باشد و هر كدام به نوبه خود لازم و ضروري است و نشانه اي از تقوا و تعظيم شعائر الهي و عبادتي بزرگ است كه از افضل قربات الي الله شمرده مي شود:



و من يعظم شعائر الله فانها من تقوي القلوب(حج/32).



در طول تاريخ اين مجالس و محافل حسيني دشمنان فراواني داشته است، يكي از آخرين آنها، تلاشهاي شيطاني رضاخان پهلوي در برچيدن مراسم عاشورا و محرّم و جلوگيري از مجالس روضه خواني و تشكيل هيئات بود كه در اين تلاش ناكام ماند و طولي نكشيد كه در سراسر ايران اسلامي، حتي در مناطق سنّي نشين، مراسم سوگواري خامس آل عبا(ع) به شكلي با شكوهتر و گسترده تر، اقامه شد، بنابراين تضعيف مراسم سوگواري و عزاداري حسيني(ع) به هيچ وجه جايز نيست. البته اكنون دشمن به خوبي واقف است كه فرهنگ عاشورا سدّي محكم و بنيادين در مسير مطامع نامشروع وي است. و مانع از پايمال كردن منافع مادي و سرزمين و اقليمي و فرهنگ و تفكر مسلمانان مي شود، بسياري از حركت هاي ضد استكباري و استبدادي كه در ميان ملتهاي مختلف به ويژه، ايران و لبنان و فلسطين رخ نموده، دقيقاً متأثّر از عاشورا و آرمانهاي كربلاست و چنانكه در پاره اي از كنفرانسها نيز رسماً اعلام شده، دشمن در فكر



شكستن اين بنيان مستحكم است امّا از آنجا كه فرهنگ عزاداري و بزرگداشت عاشورا، در اعماق جان آحاد مردم رسوخ كرده است و دشمن اميد چنداني در خاموش كردن اين چراغ ندارد، راه كار اصلي و راهبرد اساسي او ضربه به اهداف اصلي فرهنگ عاشورا است، اينجاست كه بحث حراست و آسيب شناسي دقيق فرهنگ عاشورا و شناخت عميق بايدها و نبايدهاي مراسم نكوداشت كربلائيان ضرورتي مضاعف مي يابد و البته مرحله دوم مسئوليت حفاظت و حراست از فرهنگ عاشورا، كه پاسداري از اهداف و آرمانهاي آن است و توده هاي مردم، به ويژه جوانان را با محتواي واقعي مصيبت نينوا آشنا مي كند، بر دوش عالمان و فرهيختگان و پرچمداران فرهنگ اصيل جامعه است. آنان اند كه بايد آسيب ها را بشناسند و جامعه را در جريان آنها قرار دهند و به شناخت و ايمان آنها از اهداف عاشورا و عوامل پيدايش مصيبت عظماي كربلا عمق بخشند. اين وظيفه مهم عالمان دين است كه با بدعت ها و انحرافات جاهلان و كوته فكران و تحريفات مغرضان و دشمنان به مبارزه برخيزند و درخت تناور فرهنگ عاشورا را از بيم آسيب ها و آفت ها مصونيت بخشند:



اذا اظهرت البدع في امّتي فليظهر العالم علمه فمن لم يفعل فعليه لعنة الله؛ [25]



آنگاه كه بدعت ها در امّت من بروز كرد، بر عالم است كه علم خويش را آشكار كند. و گرنه لعنت خدا بر اوست.



به فرموده امام صادق(ع) عالمان وارثان انبياء هستند پس وظيفه پاسداري از آموزه هاي اهل بيت(ع) به ويژه كربلا و عاشورا بر دوش آنان است:



فانّ فينا اهل البيت في كلّ خلف عدولاً ينفون عنه تحريف الغالين و انتحال المبطلين و تأويل الجاهلين؛ [26]



براي ما اهل بيت در ميان هر نسلي، عادلاني است كه تحريف افراطيان و دروغ مبطلان و تأويل جاهلان را از او دور مي سازند.



در ميان عالمان بزرگ، همواره چهره هايي عالي قدر بوده اند كه به اين مهم همت گماشته اند و نگذاشته اند، پيرايه ها آسيبي جدّي بر فرهنگ عاشورا وارد كند. در همين دهه هاي اخير شخصيّت هاي فرزانه اي همچون حاجي نوري، حاج شيخ عباس قمي، آيةالله بروجردي، امام خميني، شهيد مطهري و رهبر معظم انقلاب را مي بينيم كه پرچم پاسداري از فرهنگ عاشورا، را برافراشته اند و مسير حركت تكاملي عاشورائيان را هموار ساخته و عالمانه و دلسوزانه، با هشدارهاي به موقع خود، به آسيب شناسي فرهنگ عاشورا پرداخته اند و از سر سوز با گوشزد كردن پاره اي از كاستي ها و انحرافات در مسير عزاداري خامس آل عبا(ع) به آفت زدايي و اصلاح اين شجره طيّبه همّت گماشته اند.



با الهام از آنچه آن عزيزان فرهيخته، در گفتار و نوشتار خود، يادآور شده اند، مي توان بحث حفاظت و حراست و آسيب شناسي فرهنگ عاشورا را در دو بخش بايده و نبايدهي مراسم سوگواري سالار شهيدان تنظيم كرد




پاورقي

[24]. شيخ عباسى قمى، مقاتيح الجنان، زيارت ششم از زيارات مطلقه امام حسين(ع)



[25]. اصول كافى، ج 1، ص 54، دارالكتب الاسلاميه، تهران، 1362 ه ش.



[26]. همان، ص 32.