نهضت حسين (ع) حماسه عزت است و جاي جاي آن گوياي اين حقيقت كه شرافت انسان به عزت اوست و كسي حق ندارد جز در برابر خدا خود را ذليل سازد. بر اين اساس مؤمن پيوسته استوار و سازش ناپذير است و در هر اوضاع و احوالي عزت خود را حفظ مي كند و مرگ را بر ذلت ترجيح مي دهد. اين راه و رسم در حماسه حسيني بيش از هر چيز جلوه دارد كه حسين (ع) از پيامبر اكرم (ص) چگونه زيستن ، انتخاب كردن و مردن را آموخته بود.

مَن ْ أَقَرَّ بِالذُّل ِ طائِعاً فَلَيْس َ مِنّا اَهْل َ الْبَيْت ِ؛

كسي كه تسليم ظلم شود و آن را بپذيرد، از ما اهل بيت نيست .

هدف نهضت حسين (ع) بازگشت به سيره پيامبر (ص) و اميرمؤمنان (ع) بود، چنان كه در آغاز نهضت خويش ، هنگام حركت از مدينه به مكه در وصيت نامه خود نوشت :

إنّي لَم ْ أَخْرُج ْ أشِراً وَلا مُفْسِداً ولا ظالِماً وَ إنَّما خَرَجْت ُ لِطَلَب ِ الإصْلاَح ِ فِي اُمَّة ِجَدِّي مُحَمَّدٍ (ص) أُرِيْدُ أَن ْ آمُرَبِالْمَعْرُوف ِ وَ أَنْهَي عَن ِ الْمُنْكَرِ وَ أَسِيرَ بِسيرَة ِ جَدِّي مُحَمَّدٍ وَ سِيرَة ِ أَبِي عَلي ِّ بْن ِ أَبِي طالِب ٍ؛

همانا من به منظور تباهگري و خودخواهي و فساد و ستمگري قيام نكردم و تنها براي اصلاح دين جدّم قيام كردم . من مي خواهم به خوبي ها سفارش و از زشتي ها جلوگيري كنم و به سيره جدم محمد (ص) و سيره پدرم علي بن ابي طالب (ع) رفتار كنم .

از مقتل «خوارزمي » از كتاب «احمدبن أعثم كوفي » است فقط و در آنجا چنين است : و سيرة الخلفاء الراشدين بعده و أمير المؤمنين علي ... و اين اصطلاح بعد از 200 هجري است . آن حضرت در اوج حماسه خود، آن هنگام كه وارد ميدان جنگ شد تا آن زمان كه به شهادت رسيد از جمله رجزهايش اين بود: اَلْمَوْت ُ اولي مِن ْ رُكُوب ِ الْعارِوَ الْعارُ أَوْلي مِن ْ دُخُول ِ النّارِ.

مرگ از پذيرش ننگ بهتر است و ننگ از ورود در آتش سزاوارتر است .

حسين (ع) مي آموزد كه بايد اين گونه زيست : «در برابر غير خدا عزيز و در برابر خدا ذليل » از اين رو، مرگ را به تسليم باطل نشدن ترجيح داد و دشمنان خود را دعوت كرد تادر برابر حق سر تعظيم فرو آورند و خود را از آتش دوزخ برهانند. او براي اين به پا خاسته بود كه مردم را به عزّتي بخواند كه سربلندي اين جهان و سعادت آن جهانشان در گرو آن است .

حماسه حسيني ، حماسه عزت مؤمنان است . انسان هايي كه در مدرسه پيامبر (ص) آموخته اند كه سعادت حقيقي همان عزت است و زندگي زير بار ستم و در كنار ستمگران جز ذلت و ننگ نيست ، و سزاوار آن است كه انسان بميرد، ولي تن به ذلت ندهد.

در جهان نتوان اگر مردانه زيست همچو مردان جان سپردن زندگي است

حسين (ع) بزرگ آموزگار اين گونه زيستن و مردن است .

در دوم محرم سال شصت و يك هجري بود كه وارد كربلا شد و در نخستين خطبه اي كه در كربلا خواند، چنين فرمود:

أَلا تَرَوْن َ أَن َّ الْحَق َّ لايُعْمَل ُ بِه ِ وَ أَن َّ الْباطِل َ لايُتَناهي عَنْه ُ؟ لِيَرْغَب ِ الْمُؤْمِن ُ فِي لِقاءِاللهِ مُحِقّاً فَإنّي لا أَرَي الْمَوْت َ إلاَّ سَعادَة ً وَ لاَ الْحَياة َ مَع َ الظّالِمين َ إلاّ بَرَماً؛

آيا نمي بينيد كه به حق عمل نمي شود و از باطل دوري نمي شود؟ در اين صورت بايد كه مؤمن [با عزت ]لقاي پروردگارش را خواهان شود. من اين مرگ را جز خوشبختي نمي دانم و زندگي با ستمكاران را جز ملامت ، خستگي و بدبختي نمي بينيم .

در روز عاشورا، آن هنگام كه دو سپاه روياروي يكديگر قرار گرفتند و سپاه «عمر سعد» از هر طرف حسينيان را محاصره كرد، حضرت از ميان سپاه خويش بيرون آمد و در برابر صفوف دشمن قرار گرفت و سخناني حماسي و درس آموز بيان كرد و عزت حسيني را يادآور شد و فرمود:

أَلا وَ إن َّ الدَّعِي َّ ابْن َ الدَّعِي َّ قَدْ ركَزَ بَيْن َ اثْنَتَيْن ِ، بَيْن َ السِّلَّة ِ وَ الذِّلَة ِ وَ هَيْهات َ مِنَّا الذِّلَة ُ يَأْبَي اللهُ ذلِك َ لَنَا وَ رَسُولُه ُ وَ الْمُؤْمِنُون َ وَ حُجُورٌ طابَت ْ وَ طَهُرَت ْ وَ أُنُوف ٌ حِمِيَّة ٌ وَنُفُوس ٌ آبية ٌ مِن ْ أَن ْ نُؤْثِرَ طاعَة َ اللِّئام ِ عَلي مَصارِع ِ الْكِرام ِ؛

آگاه باشيد كه اين فرومايه ابن زياد، فرزند فرومايه ، مرا ميان دو راهي شمشير و ذلت قرار داده است و هيهات كه ما زير بار ذلت رويم . زيرا خداوند و پيامبرش و مؤمنان ازاين كه ما زير بار ذلت رويم ابا دارند، و دامن هاي پاك مادران و انسان هاي پاكدامن و مغزهاي باغيرت و نفوس با شرافت روا نمي دارند كه اطاعت افراد لئيم و پست را بر قتلگاه انسان هاي كريم و نيك منشان مقدم داريم .

پس مرگ با عزت زندگي است و زندگي با ذلت مرگ است . زندگي حسين (ع) سرمشقي روشن است براي مردم تا از آن درس عزت آموزند و تن به پستي ندهند و با ستمگران سازش نكنند. عزت حقيقي كه برخاسته از عبوديت حق است ، انسان را در راه حق پايدار و شكست ناپذير مي سازد و نهضت حسيني برترين نمونه چنين عزتي است و اين عزت در گام به گام حماسه حسيني جلوه دارد.