اباعبدالله الحسين (ع) در جمله اي از خطبه خويش ، از احبار و ربانيّون ؛ يعني عالمان دين كه در گذشته در انجام وظيفه بزرگ امر به معروف و نهي از منكر قصور و كوتاهي مي ورزيدند و ظلم پيشگان را از عمل شنيع و ننگينشان باز نمي داشتند، سخن روان و شيوايي به ميان مي آورد، كه در اين بخش روشن تر بيان شده است .

عالمان دين در هر عصري ، به دو دسته تقسيم مي شوند: دسته اوّل آنانند كه در آيات اشاره شده در خطبه سيد الشهدا (ع) از وظيفه امر به معروف و نهي از منكر كه مهم ترين وظيفه و مسئوليت آنان بود، كوتاهي مي كردند و به رسيدگي به امور مردم و تلاش و مبارزه براي رهايي و نجات و رستگاري آنان ، با ظالمان و قدرت هاي ستم پيشه به مراوده و مجالست مي پرداختند و توجيه گر ظلم و فساد و جنايتشان مي شدند.

دسته دوم عالمان وارسته و مسئول كه خود را در برابر دين خدا و توده هاي مردم جامعه وظيفه مند و داراي مسئوليت هاي سنگين هدايت و راه يابي ، و مقابله و مبارزه با ظلم و فساد و گمراهي مي دانستند و لحظه اي در انجام تكاليف الهي خود قصور و تسامح روا نمي داشتند.

قرآن كريم از اين عالمان آگاه و مسئوليت پذير اين گونه ياد مي كند:

«كساني كه رسالتهاي خدا را ابلاغ مي كنند و از او مي ترسند، و از هيچ كس جز اوبيم به دل راه نمي دهند، و خدا خود، براي حساب رسي بسنده است .»

و در آيه اي ديگر مي فرمايد:

هر آينه از ميان بندگان خدا، عالمان و دانشوران از او مي ترسند و در برابرش خاشع هستند.

صفت و شاخص بارز عالمان صالح و پاك «خشوع » و «ترس » در برابر خداوند قادر متعال است . خوف اين بندگان در برابر عظمت حضرت پروردگار با مشاهده آثار شگرف او،در آفرينش و شناخت و معرفت اصيل نسبت به ذات و صفات و اسماء او صورت مي پذيرد و آنان هر چه در ايجاد ارتباط معنوي با مبداء وجود، بيشتر توفيق به دست مي آورند و در اُنس و تقرب به او مراحل بالاتري را پشت سر مي گذارند و روح و روانشان را از مناجات با او سيراب مي سازند، خاضع تر مي گردند و خويشتن را در برابر فرمان ها و دستورالعمل هاي زندگي ساز و سعادت آفرين دين او تسليم تر و مراقب تر مي يابند.

خوف و خشوع در برابر خداوند منّان ، حالتي در روح پديد مي آورد كه خوف و ترس در برابر قدرت هاي سلطه گر را نفي مي كند؛ به تعبيري ديگر، خاضع براي خدا چنان باعشق و محبت او پرورده مي شود و طاعات و عبادات به درگاه پروردگار آنسان در روح و روان او اثر مثبت و سازنده بر جاي مي نهد، و قدرت و توان در نهادشان ذخيره مي سازد كه در برابر هيچ قدرتي سر تسليم فرود نمي آورد.

طبيعي است كه توكل به خدا كه موجب فرو ريختن همه خوف و هراس هاي نامطلوب از قدرت هاي بشري مي گردد، علماي صالح و خداترس را براي انجام وظايفي كه خدا براي آنان معين و مشخص كرده ، آماده و مهيا مي سازد و راه را براي مقابله با هرگونه ظلم و ستمي كه از دستگاه هاي جور بر توده هاي محروم جامعه مي آيد، هموار مي نمايد.

اوراق تاريخ مبارزه هاي وقفه ناپذير و خونين اين دسته از علماي دين را با ظالمان و تجاوز پيشگان ، در راه اجراي دستورهاي الهي و نجات و رهايي مردم مظلوم به ثبت رسانده است و جامعه هاي بشري همواره سلامت و سعادت خود را در پرتو مجاهدات و تلاش هاي خالصانه اين بندگان وارسته و صالح خدا به دست آورده اند.

تداوم و استمرار ارزش هاي الهي و انساني كه تضمين كننده زيست سالم جمعي است ، با مسئوليت شناسي و مبارزه پيگير اينان در بستر زمان تحقق يافته است .و ان شاء الله تا ظهور منجي يگانه بشريت و خورشيد تابنده اسلام ، اين تحقق به عينيّت رسد و دل هاي ميليونها مظلوم گيتي را به جمال عدالت گسترش روشن كند و حافظ ارزش ها و معرفت گرداند.