(327 - 61 ق)

با در نظر گرفتن شرايط ويژه تاريخي، مي توان اقدام ائمه معصومين در تشكيل و نيز سفارش به برگزاري مجالس سوگواري را اقدامي سياسي ارزيابي كرد. در فضاي اختناق دوران حكومت امويان و عباسيان، و عصر به انزوا راندن و بايكوت شيعيان و پيشوايانشان، اين مجالس به خوبي مي توانست خلأ ناشي از فقدان كانال ها و ابزار ارتباطي مناسب را براي ائمه معصومين پر نمايد و به عنوان تنها رسانه در فضاي تبليغاتي مسموم و يك سويه ضدّ شيعي آن زمان، ايفاي نقش كند.

تأكيدي كه امامان شيعه بر برگزاري اين مجالس داشتند و تشويق و تحريض و حمايتي كه نسبت به شعرا، براي سراييدن مراثي و مدايح نشان مي دادند، در كنار محتواي مجالس تشكيل يافته توسّط خودشان كه عموماً سه مبحث «بيان فضايل و مناقب اهل بيت»، «ذكر مصائب و اجحاف هاي در حقّ ايشان» و «اشاره به ظلم و ستم دستگاه نامشروع حاكم» را شامل مي شدند، به خوبي بيانگر اين جهت گيري سياسي است. بهره گيري از عامل تحريك عواطف و احساسات هم انتخابي هوشمندانه است كه رسيدن به آن غايت سياسي را تسهيل مي كند.

امام خميني قدس سره درباره جنبه سياسي عزاداري ها چنين بيان كرده است:

شما انگيزه اين گريه و اين اجتماع در مجالس روضه را خيال نكنيد كه فقط اين است كه ما گريه كنيم براي سيّدالشهدا. نه سيّدالشهدا احتياج به اين گريه ها دارد و نه اين گريه ها خودش - في نفسه - كاري از آن مي آيد. لكن اين مجلس ها مردم را همچو مجتمع مي كنند و يك وجهه مي دهند... اين جنبه سياسي اين مجالس، بالاتر از همه جنبه هاي ديگر است. بي خود بعضي از ائمه ما نمي فرمايند كه براي من در منابر روضه بخوانند. بي خود نمي گويند ائمه ما به اين كه هر كس كه بگريد، بگرياند يا صورت گريه كردن به خودش [بگيرد]، اجرش فلان فلان است. مسئله، مسئله گريه نيست. مسئله، مسئله تباكي نيست. مسئله، مسئله سياسي است كه ائمه ما با همان ديد الهي كه داشتند، مي خواستند كه اين ملت ها را با هم بسيج كنند و يكپارچه كنند از راه هاي مختلف؛ تا آسيب پذير نباشند. [1] .

به طور كلّي مجالس اين دوره را مي توان پناهگاه و كهف حصين مبارزان و مخالفان شيعه حاكميت سياسي (: خلافت اموي و عباسي) دانست؛ با جهت گيري مبارزه پنهاني با ظلم و ستم حاكم از طريق حفظ و گسترش مكتب اهل بيت و ارائه اسلام علوي در برابر اسلام اموي رايج؛ با استفاده از پتانسيل احساسات و عواطف ديني. اين خصلت مجالس سوگواري، تا چند صباحي پس از غيبت كبرا، يعني تا فتح بغداد توسّط آل بويه هم كماكان حفظ شد.