بحث از ايمان ديني، علي رغم اينكه در متون كلاسيك كلامي به بحث فرعي (مسأله اي از مبحث ثواب و عقاب در مبحث معاد) تبديل شده از مهمترين مسائل دين و در تاريخ انديشه ي اسلامي از پرسابقه ترين آنهاست.

نكته ي اول در تحليل ايمان، اين است كه در خصوص ايمان ديني با عنصر واحدي

روبرو نيستيم بلكه در ساختار معنايي ايمان حداقل با دو عنصر روبرو هستيم كه خلط بين آنها بر ابهام بحث مي افزايد.

عنصر نخست، متعلق ايمان است كه نزد متكلمان به عنوان اصول معروف است. عنصر دوم خود فعل ايمان است كه به فرد مؤمن منسوب است و از آن در زبان فارسي به گرويدن تعبير مي شود.

دانشمندان مسلمان در خصوص هر دو عنصر اختلاف نظر دارند.

برخي از متكلمان در گزارش آراي گوناگون در چيستي ايمان به طبقه بندي آنها پرداخته اند. [1] در اين گفتار مختصر به نقل يكي از اين طبقه بنديها بسنده مي كنيم:

فعل ايمان

1- فعل جوانحي صرف، الف: معرفت و علم: شيعه، ب: تصديق (تصديق نفساني يا ربط القلب): اشاعره

2- فعل جوارحي صرف، الف: اقرار به زبان فقط: كراميه، ب: جميع طاعات (نوافل و فرايض): خوارج، قدماي معتزله و... طاعات واجب و نه نوافل و ابوعلي جبايي و فرزندش و بيشتر معتزله بصره

3- فعل جوانحي - جوارحي، الف: تصديق به اضافه اقرار به زبان: ابوحنيفه و خواجه در تجريد، ب: تصديق بالجنان: اقرار باللسان و عمل بالاركان: محدثين، جمعي از سلف مانند ابن مجاهد