مدت ها است در نظر داشته ام كه تحليلي روان شناختي [1] از مراسم مذهبي [2] شيعه بنويسم؛ اما اكنون از يك سو، مناسبت نام گذاري سال جاري، به نام مبارك امام حسين عليه السلام و از سوي ديگر، فرصت ناكافي براي آن تفصيل، تشويقي شد تا در حد يك مقاله، درباره ي عزاداري و عزت و افتخار حسيني، مطالبي را بنويسم.

تحليل روان شناختي، مشتمل است بر توصيف [3] ، تبيين [4] ، پيش بيني [5] و تغيير و اصلاح [6] ؛ آن هم در سه بعد شناختي [7] ، عاطفي [8] ، و رفتاري [9] .

اگر بررسي هاي چهارگانه در ابعاد سه گانه ضرب شود، گستره ي كار معلوم مي شود و اگر اين بررسي ها، بخواهد درباره ي همه ي مراسم مذهبي شيعه (اعم از فردي يا جمعي مقطعي يا هميشگي، شادي يا سوگواري و...)، انجام شود، معلوم است كه چه اندازه فرصت و تلاش مي طلبد. بر اين اساس، تحليل روان شناختي را به «نگاهي روانشناختي» و مراسم مذهبي شيعه را به «مراسم عزاداري حسيني عليه السلام»، تغيير دادم تا عذر تقصيري باشد نزد آنان كه بيش از اين را مي طلبند.

در اين مختصر، نخست، توضيحي درباره ي «عزاداري و سوگ [10] واقعي» و «مراسم عزاداري» [11] ، و تفاوت آن دو با هم ارائه شود. پس از آن از ديدگاه يك روان شناس اجتماعي [12] ، آن مراسم را يك گروه اجتماعي [13] ، تلقي كرده، به آثار و پيامدهاي آن مي نگريم و سپس به هيجان هاي رواني ناشي از عزاداري، مانند غم و اندوه [14] ، افسردگي [15] ، شادي [16] ، عزت نفس [17] و... خواهيم پرداخت. سرانجام، از ديدگاه متون ديني، به بررسي اين مراسم خواهيم پرداخت (البته مناسب تر اين است كه از باب تيمن و تبرك و اولويت تشريفي، بحث را با متون ديني، به ويژه قرآن آغاز كنيم؛ اما از آن جا كه اولا، مفاهيم عزاداري و سوگ، مفاهيم شرعي و قرآني نيستند، بلكه بيش تر، فرهنگي و اجتماعي اند و ثانيا، شبهه ها و اشكالهايي كه متوجه آنها شده است، با زبان علمي و اجتماعي است، نه قرآني، از اين رو، ترجيح داده شد كه با آن مباحث، آغاز شود). پس از مباحث ديني، نگاهي بسيار مختصر نيز به آسيب شناسي مراسم عزاداري خواهيم كرد.