ميرزا يوسف خان (مستشار الدوله)
نام وي ميرزا كاظم تبريزي و از روشنفكران غربزده است كه در مسير تطبيق اسلام با نظامات غربي، تصرفات بيجاي فراواني در احكام اسلام انجام داده و به گمان خود دين را احيا كرده است.
وي كتابي به نام «يك كلمه» [1] نوشته است كه در آن، ابتدا به مقايسه ميان كد (قانون اساسي فرانسه) با فقه انجام مي دهد و در جهت تطبيق آن با كد، احكام ديني را تفسير و تأويل كرده، مي نويسد:
«چندي اوقات خود را به تحقيق اصول قوانين فرانسه صرف كرده، بعد از تدقيق و تعميق همه آنها را با قرآن مجيد، مطابق يافتم.» [2] مثلا تئوري جدايي قوا را از تفاوت ميان حكم و فتوي استفاده مي نمايد. [3] و نظام پارلماني را با قاعده مشورت پيوند مي دهد و نيز آزادي بيان را با دستور اسلام به امر به معروف و نهي از منكر همانند مي داند. [4] .
عبدالهادي حائري مي نويسد:
«به نظر ما مستشارالدوله در اين گونه برخورد، كه قصد ايجاد هماهنگي ميان قواعد اسلام و ارزشهاي اروپايي داشته، جدي نبوده، او مي دانسته است كه اين دو مطلب، يعني اسلام و اصول مشروطه غربي با هم تفاوت دارند. ولي از سوي ديگر او آگاه بود كه مردم ميهن او براي دريافت و هضم مطالبي كه رنگ اسلامي داشته باشد، بيشتر
آمادگي داشته اند، بنابراين كوشيد كه انديشه هاي نو را با آيات قرآن و حديث بيارايد.» [5] .
پاورقي
[1] وي در اين کتاب راز ترقي کشورهاي غربي را در يک کلمه يعني قانون معرفي ميکند. تشيع و مشروطيت در ايران / 32.
[2] يک کلمه، مستشارالدوله، ص 16.
[3] همان ص 40.
[4] همان ص 48.
[5] تشيع و مشروطيت در ايران ص 39.