حجاج بن مسروق بن جعف بن سعد العشيرة المذحجي الجعفي. اصالتا يمني ولي مقيم كوفه و منسوب به جعفي كه تيره اي از قبيله مذحج و از غرب قحطان بود. بلاذري نام وي را به صورت حجاج بن مسروق بن مالك بن كثيف بن عتبه بن الجعفي، آورده است.

اهم سوابق و فضايل حجاج:

از شيعيان مخلص و از اصحاب بزرگوار حضرت اميرالمؤمنين عليه السلام و مؤذن حضرت امام حسين عليه السلام هنگام نمازهاي پنجگانه بوده و هنگامي كه حضرت سيدالشهداء عليه السلام از مدينه وارد مكه شدند حجاج هم از كوفه به سوي مكه جهت زيارت امام عليه السلام مهاجرت كرده و در خدمت آن حضرت به كربلا آمده و در روز عاشورا به فيض شهادت نايل گشت.

كاروان حسين عليه السلام كه به منزل قصر بني مقاتل رسيد، خيمه اي را در مكان مرتفعي مشاهده كردند كه عبيدالله حر جعفي در آن نشسته بود.

امام عليه السلام حجاج بن مسروق و يزيد بن مغفل را براي دعوت عبيدالله به سوي او فرستاد و او قبول نكرد كه به نصرت امام عليه السلام بشتابد.

عبيدالله حر از شاگردان حضرت علي عليه السلام بود ولي از آن جايي كه با بعضي از بني اميه رفاقت داشت، سرانجام نه


تنها آن تربيت علوي عليه السلام را از دست داد، بلكه در جنگ صفين جزو لشگريان معاويه بود.

او با ترك امام حسين عليه السلام تا آخر عمر بنا به اعتراف خودش در عذاب وجدان، و حسرت افسوس بسر برد و عاقبت به خير هم نشد.

وقتي كه اردوي امام عليه السلام در قادسيه براي اولين بار با حر رياحي برخورد كردند و او مانع حركت شد، هنگام نماز ظهر بود، امام عليه السلام به حجاج بن مسروق فرمود، اذان بگويد آن گاه نماز جماعت به امامت امام عليه السلام برقرار شده و حر هم به آن حضرت اقتدا كرد.

حجاج در روز عاشورا از امام عليه السلام اجازه جهاد گرفته و روانه ميدان شد، و بعد از ساعتي جنگ با كوفيان، در حالي كه آغشته به خون بود، خدمت آن حضرت رسيده و اشعار زير را قرائت كرد:



فدتك نفسي هاديا مهديا

اليوم القي جدك النبيا(ص)



ثم اباك ذالندي عليا عليه السلام

ذاك الذي نعرفه وصيا



«جانم به قربانت اي حسيني كه هدايت شده و هدايت كننده اي - امروز جدت رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم و پدرت علي عليه السلام صاحب سخاوت و بخشش را ملاقات مي كنم. علي عليه السلام همان كسي است كه من او را وصي پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم مي دانم.»

امام عليه السلام به حجاج فرمودند: من هم بعد از تو، جدم و پدرم را ملاقات مي كنم. آن گاه حجاج دوباره به ميدان بازگشت و بعد از ساعتي جهاد به شهادت رسيد.

نام او در زيارت ناحيه مقدسه وارد شده است:

«السلام علي الحجاج بن مسروق الجعفي».

جعفي: منسوب به جعفي بن سعد، عشيره اي از «مذحج» و از عرب قحطان. (يمن و عرب جنوب)

نام وي در تاريخ طبري، زيارت ناحيه و بحارالانوار آمده است. خوارزمي


نيز از او نام برده است.