حماسه حسيني، تنها در روز عاشورا جلوه نكرد، بلكه از ماهها قبل و پس از مرگ معاويه آغاز شد و ماهها پس از عاشورا (بلكه سالها) ادامه يافت.در يك نگاه تاريخي، مراحل اين نهضت را اينگونه مي توان برشمرد:

1-امتناع امام حسين «ع » از بيعت با يزيد و به رسميت نشناختن حكومت وي.دراين مقطع، فراخواني امام از سوي والي مدينه، گفتگوهاي امام با والي و نيز با مروان قابل مطالعه است.

2-خروج از مدينه به سوي مكه به شكل هجرتي شبانه و مخفيانه، همراه اهل بيت «ع ».

3-اقامت چهار ماهه امام در مكه، همراه با سخنرانيها، ديدارها، تبليغات مؤثر و روشنگري اذهان مردم عليه يزيد و امويان و تبيين علت امتناع از بيعت و هدف از اين حركت.

4-اعزام نماينده ويژه خود (مسلم بن عقيل) به كوفه، براي زمينه سازي نهضت و بيعت گرفتن از شيعيان هوادار، جهت تشكيل حكومت اسلامي، به دنبال دريافت نامه ها و طومارهاي مكرر از سوي كوفيان و سران شيعه و سرانجام قيام مسلم و شهادتش در كوفه و دگرگوني اوضاع شهر.

5-حركت از مكه به سوي عراق و پيمودن منزلگاهها، برخوردهاي ميان راه، خطبه ها، توقفها، پيگري اخبار كوفه، ملاقات با حر.

6-رسيدن به سرزمين كربلا و قرار گرفتن در محاصره نيروهاي دشمن، پيش از رسيدن به كوفه در دوم محرم، تلاش چند روزه براي جلوگيري از درگيري و خونريزي.

7-شهادت امام حسين «ع » و فرزندان و بستگان و اصحابش در حماسه بزرگ روزعاشورا در حمله عمومي و در نبرد تن به تن با دشمن.

8-اسارت اهل بيت و بهره برداري تبليغي امام سجاد «ع » و حضرت زينب و عترت پيامبر از شهادت عاشوراييان و رساندن پيام شهادت به مردم، افشاگري اسرا در كوفه، شام و در طول اسارت، با ايراد خطبه ها و سخنان مختلف.

9-پس از بازگشت به مدينه، مجالس ياد و سوگواري، گريه ها و ندبه ها و رسوا شدن يزيديان و آغاز حركتهاي ضد حكومت در شهرها و مناطق مختلف. مراحل ديگري از نهضت كربلا در سالهاي بعد اتفاق افتاد و قيامهاي توابين وديگران بر ضد حكومت اموي از آن جمله بود.در يك نگاه، همه نهضتهاي عدالتخواهانه و ظلم ستيز كه در طول تاريخ و با الهام از شهادت امام حسين «ع » و حادثه عاشورا پديد آمده و خواهد آمد، از مراحل نهضت عاشورا در امتداد تاريخي آن به حساب مي آيد، چرا كه آن قيام، تنها براي اعتراض به فسادحكومت اموي و يزيد نبود، بلكه درسي براي احياي آزادگي و شرف در همه زمانها بود.امروز نيز مبارزات عاشورايي مسلمانان متعهد بر ضد استكبار جهاني و طاغوتها، تداوم همان نهضت خونين است.