مختار بن ابي عبيده ثقفي، پنج سال پس از حادثه كربلا و يك سال پس از نهضت توابين، در سال 66 هجري در كوفه قيام كرد.هدف نهضت او خونخواهي حسين «ع » و انتقام از قاتلان شهداي كربلا و جنايتكاران حادثه عاشورا بود.قيام او و خونخواهي اش موجب خرسندي ائمه بود.از امام باقر «ع » روايت شده كه: «لا تسبوا المختار فانه قد قتل قتلتنا و طلب بثارنا». [1] مختار را ناسزا نگوييد، چرا كه او قاتلان ما را كشت و به خونخواهي ما برخاست.خلاصه اي از قيام او (طبق نفس المهموم) چنين است:

مختار، در 14 ربيع الاول سال 66 در كوفه قيام كرد و عبدالله بن مطيع را كه كارگزار عبدالله بن زبير بود بيرون نمود.آغاز قيامشان با شعار «يا منصور امت » و «يا لثارات الحسين » بود. درگيرهاي سختي در محله ها و ميدانهاي كوفه پيش آمد.گروههايي كشته و گروههايي تسليم شدند و مختار وارد قصر شد و فردايش براي مردم سخنراني كرد، اشراف كوفه با او بيعت كردند.مختار پس از استيلا بر اوضاع، يكايك قاتلان حسين «ع » را دستگير مي كرد و مي كشت. نيروهايي هم به اطراف مي فرستاد تا هم بر آن مناطق استيلا يابد و هم جنايتكاران را گرفته و به كيفر رساند.مدتها اين تحركات و دستگيريها و نبرد با مقاومت كنندگان از طرفداران بني اميه ادامه داشت.مختار موفق شد كساني چون عمر سعد، شمر، ابن زياد، خولي، سنان، حرمله، حكيم بن طفيل، منقذ بن مره، زيد بن رقاد، زياد بن مالك، مالك بن بشر، عبدالله بن اسيد، عمرو بن حجاج و بسياري از كسان را كه در كربلا دستشان به خون شهدا آلوده بود از دم تيغ گذراند و پيكرشان را بسوزاند و يا در مقابل سگها بيندازد. [2] مختار، سر «ابن زياد» را به مدينه نزد محمد حنفيه فرستاد، او هم آن سر را پيش امام سجاد «ع » آورد.آن حضرت مشغول غذا خوردن بود.با ديدن اين صحنه، سجده شكر به جاي آورد و فرمود: «الحمد لله الذي ادرك لي ثاري من عدوي و جزي الله المختار خيرا...». [3] خدا را شكر كه انتقام مرا از دشمنم گرفت. خداوند به مختار جزاي نيك دهد. مختار، هجده ماه حكومت كرد (تا 14 رمضان سال 67) و در سن 67سالگي در درگيري با سپاهيان عبدالله بن زبير به شهادت رسيد.