جوانمردي، رادي، آزادگي، پايبندي به اصول انساني و حقوق بشري.از شاخصه هاي بارز و اخلاقي روحي امام حسين «ع » و يارانش كه در حماسه عاشورا آشكار شد، جوانمردي بود.اين روحيه كه انسان با جباران نسازد، زير بار ستم نرود، حريت و آزادگي داشته باشد، از نامردي در برخورد و عهد شكني در ميثاق و تعدي به ضعيفان بپرهيزد، حامي ضعيفان باشد، به بيگناهان تعرض نكند، معذرت خواهي را بپذيرد، حق انساني ديگران را (حتي اگر نامسلمان باشند) به رسميت بشناسد، غيرت داشته باشد، هجوم بيگانه به نواميس خود و ديگران را تحمل نكند، و... همه از نشانه هاي فتوت است كه درنهضت كربلا به وضوح متجلي شد.

سيد الشهدا «ع » ننگ بيعت با يزيد را نپذيرفت، وقتي با سپاه حر در راه كربلا مواجه شد، پيشنهاد زهير بن قين را كه گفت با اين گروه بجنگيم، چرا كه آسانتر از نبرد با گروههايي است كه بعدا مي آيند، حضرت فرمود: «ما كنت لابد اهم بالقتال » [1] من آغاز به جنگ نمي كنم.اين نمونه اي از فتوت حسين «ع » است.وقتي سپاه تشنه حر به كاروان حسيني رسيد، با آنكه براي مقابله با او و راه بستن بر امام آمده بودند، اما آن حضرت با ديدن تشنگي شديد آنان، دستور داد همه را، حتي اسبهايشان را سيراب كردند.يكي از همين سپاه (علي بن طعان محاربي) كه از فرط عطش، توان آب خوردن از مشك نداشت، سيد الشهدا «ع » خودش در مشك را گشود و او و اسبش را سيراب كرد. [2] اين هم نمونه ديگري از مردانگي.همين حر، چون روز عاشورا تصميم گرفت از سپاه عمر سعد جدا شده به امام حسين «ع » بپيوندد، سرافكنده و توبه كنان نزد سيد الشهدا «ع » آمد و اعلام آمادگي براي جانبازي نمود و گفت: آيا توبه من پذيرفته است؟ امام فرمود: آري، فرود آي، «نعم، يتوب الله عليك، فانزل.» [3] اين هم نمونه ديگر جوانمردي.

سيد الشهدا «ع » در هنگام نبرد، شعارش برتري شهادت بر ننگ بود: «القتل اولي من ركوب العار» [4] روز عاشورا در گرما گرم نبرد با دشمن، چون ديد سپاه دشمن به طرف خيمه ها هجوم مي برند، فرياد كشيد: اي پيروان ابو سفيان، اگر دين نداريد و از معاد نمي ترسيد، در دنيايتان آزاده باشيد و اگر عرب هستيد، به تبار خويش متعهد بمانيد.شمر گفت: اي پسر فاطمه، چه مي گويي؟ فرمود: من و شما با هم مي جنگيم، زنان چه كرده اند؟ طغيانگرانتان را، تا من زنده هستم، از متعرض شدن به حرم من باز داريد. [5] اين نيز شاهدديگري بر فتوت و مردانگي اش بود كه تا زنده است، نمي تواند شاهد هجوم به زن وبچه اش باشد و تا زنده بود، نگذاشت متعرض حرم اهل بيت شوند.اينگونه غيرت وحميت و فتوت، در صحنه صحنه عاشورا از امام حسين «ع » و يارانش ديده شد و اين الهام گرفته از پدرش امير المؤمنين بود كه پس از چيره شدن بر فرات و باز پس گرفتن رودخانه از دست دشمن، فرمود كه مثل دشمن رفتار نكنند و آب را براي استفاده سپاه معاويه هم آزاد بگذارند و از شيوه ناجوانمردانه آب بستن به روي حريف، در به زانو در آوردن او استفاده نكنند «خلوا بينهم و بين الماء» [6] ميان آنان و آب را آزاد بگذاريد. ولي از ناجوانمردي معاويه، بستن آب به روي سپاه علي «ع » در جنگ صفين بود [7] و آب بستن يزيد بر سپاه حسين بن علي «ع » هم از نامردي او و ابن زياد بود.حسين «ع » فتوت را از علي «ع » ارث برده بود، يزيد هم ناجوانمردي را از معاويه.