مفهوم زندگي در فرهنگ عاشورا، بالاتر و والاتر از بودن و نفس كشيدن است.امام عاشورا، زندگي را تنها در صورت «حيات طيبه » بودن قبول دارد، آن هم وقتي است كه همراه با شرافت و آزادگي باشد.در غير اين صورت بي ارزش است.مرگ با عزت در اين فرهنگ، «زندگي » است و زندگي ذليلانه، «مرگ » است.اين ديدگاه، ميراث علي «ع » بود كه مي فرمود: «الموت في حياتكم مقهورين و الحياة في موتكم قاهرين ». [1] سيد الشهدا «ع » نيزدر دوران سلطه ستم، مرگ شرافتمندانه را سعادت مي ديد و زندگي زير دست ستمگران را مايه خواري و ننگ: «لا اري الموت الا سعادة و الحياة مع الظالمين الا برما». [2] در سخني ديگر، آن حضرت مرگ را پلي براي عبور از تنگناي دنيا به وسعت و نعمت آخرت مي شمرد (فما الموت الا قنطرة...).و آن هنگام كه تصميم حركت از مكه به سوي عراق گرفت، افراد زيادي او را از عواقب اين كار و بيوفايي كوفيان بر حذر داشتند.حضرت اين اشعار را مي خواند:



سامضي فما بالموت عار علي الفتي

اذا ما نوي حقا و جاهد مسلما



و واسي الرجال الصالحين بنفسه

و فارق مثبورا و خالف محرما [3] .



كه نشان مي داد آن حضرت، مرگ در راه حق و جهاد و جانبازي در راه صالحان و دوري از حرام را ننگ نمي شمارد و از چنين مرگي-كه عين حيات است- استقبال مي كند. تربيت يافتگان اين فرهنگ، زندگي را در مرگ و بقا را در فنا مي دانستند.چه قاسم «ع » كه مرگ را شيرين تر از عسل مي دانست، چه علي اكبر «ع » كه چون كلمه استرجاع را از زبان پدر شنيد و پرسيد مگر ما بر حق نيستيم؟ پدر فرمود: چرا.گفت: پس چه باك از مرگ؟ «فاذا لا نبالي بالموت ».شب عاشورا نيز كه حضرت فرمود: برويد، بيعت از شما برداشتم، سخن همه اين بود كه برويم تا پس از تو زنده بمانيم؟خدا چنان روز را نياورد.فرزندان مسلم بن عقيل مي گفتند: در ركابت مي جنگيم تا به شهادت برسيم، زشت باد زندگي پس از تو. [4] زهر بن قين، روز عاشورا در ميدان با «شمر»، حرفهاي تندي رد و بدل مي كند، آنگاه خطاب به شمر مي گويد: «افبالموت تخوفني؟و الله للموت معه (الحسين) احب الي من الخلد معكم ». [5] آيا مرا از مرگ مي ترساني؟ به خدا قسم مرگ با حسين «ع » برايم محبوبتر اززندگي هميشگي با شماست.و اگر زندگي جز اين باشد، بظاهر زندگي است و گرنه واقعيت آن مرگ است.زندگي آن است كه از ويژگيهاي حيات برخوردار باشد و تلاش انسان در مسير يك فكر و ايمان پيش رود.به قول معروف:



قف دون رايك في الحياة مجاهدا

ان الحياة عقيدة و جهاد



«زندگي پيكار باشد در ره انديشه ها».شهيدان نيز چنين حياتي دارند و به تعبير قرآن «احياء عند ربهم » اند، اگر چه تن مادي شان زير خاك مي رود ولي نام و مرام و مكتب و هدفشان باقي است و اين همان «زندگي » است.



دشمنت كشت ولي نور تو خاموش نگشت

آري آن جلوه كه فاني نشود نور خداست



نه بقا كرد ستمگر، نه به جا ماند ستم

ظالم از دست شد و پايه مظلوم بجاست



زنده را زنده نخوانند كه مرگ از پي اوست

بلكه زنده است شهيدي كه حياتش ز قفاست



تو در اول، سر و جان باختي اندر ره عشق

تا بدانند خلايق كه فنا شرط بقاست [6] .