رجز
شعرهاي حماسي كه جنگاوران در ميدانهاي نبرد مي خوانند. «رجز، نام يكي از بحور شعري عربي است كه نوعي تحرك و رواني در آن است.در گذشته و دوران جاهليت، از اين وزن شعر، بيشتر در اشعاري كه جنبه مبارزه، دشنام يا تفاخر داشته استفاده مي شده است.به كارگيري اين وزن و آهنگ در شعرهاي حماسي كه مبارزان در ميدانهاي جنگ مي خواندند، سبب شده كه به آن اشعار، رجز گويند.معمولا رجز، ابياتي كوتاه داشته و بصورت ارتجالي در ميدان سروده مي شده است.از اين رو گاهي هم خطاهاي دستوري و ادبي دارد.» [1] بيشتر افراد، هنگام رجز خواندن در ميدان مبارزه، اشعار شعراي عرب را كه باحال و وضع آنان مطابق بود مي خواندند و اگر خود جنگجو طبع شعر داشت، في البديهه در وصف و معرفي خويش شعر مي سرود و نام خود و پدر و قبيله و سوابق دليري هاي خود و قبيله اش را در آن بيان مي كرد.رجز، هم براي تقويت نيرو و روحيه خود بود، هم براي ترساندن رقيب. «رجز، سرود نظامي رايج در آن دوره ها بود كه جنگاوران در اثناء جنگ، آن را مي خواندند و به شجاعت و قهرمانيهاي خويش مي باليدند و دشمنانشان را به كشتن و تار و مار كردن تهديد مي كردند.رجز در آن ميدانهاي نبرد، مانند يك سلاح پيكارمؤثر بود و رزم آوران همانگونه كه بر شمشيرها و تيرها و نيزه ها اعتماد مي كردند، بر رجزهاي خود نيز تكيه مي كردند.» [2] .
در كربلا نيز، حسين بن علي «ع » و فرزندان و برادران و يارانش در ميدانهاي نبرد، رجز مي خواندند.رجزهايي كه اصحاب امام روز عاشورا مي خواندند، نمايانگر عقيده و هدفي كه در راه آن از شهادت استقبال مي كردند و انگيزه جهادشان بود، كه در چه راهي و براي چه هدفي است و نشان دهنده يقين، ثبات قدم، آگاهي و بصيرتشان بود.مثلا حضرت اباالفضل، گفته است:
و الله ان قطعتموا يميني
اني احامي ابدا عن ديني
كه گوياي حمايت از آيين است.قاسم بن حسن «ع » رجز مي خواند كه: «ان تنكروني فانا ابن الحسن...» عمرو بن جناده رجز مي خواند:
اميري حسين و نعم الامير
سرور فؤاد البشير النذير...
علي اكبر «ع » مي خواند:
انا علي بن الحسين بن علي
نحن و بيت الله اولي بالنبي
تالله لا يحكم فينا ابن الدعي
اضرب بالسيف احامي عن ابي
ضرب غلام هاشمي عربي
يا خود ابا عبدالله الحسين «ع » رجزهاي متعددي دارد، از جمله:
القتل اولي من ركوب العار
و العار اولي من دخول النار
يا اين رجز كه:
انا الحسين بن علي
اليت ان لا انثني
احمي عيالات ابي
امضي علي دين النبي
كه همه و همه، سرشار از روحيه بالا و انگيزه هاي والا و دليري و ثبات و پايداري شجاعانه است. [3] .
پاورقي
[1] دائرة المعارف الاسلاميه، ج 10، ص 50 به بعد (نقل به تلخيص).
[2] حياة الامام الحسين، ج 3، ص 155.
[3] رجزهاي امام و فرزندان و اصحاب، در کتابهاي تاريخ و مقتل بطور مبسوط آمده است.از جمله ر.ک: بحار الانوار، ج 45، ص 13 به بعد، مناقب، ج 4، ص 100 به بعد.در همين مجموعه نيز، رجزهاي برخي از شهداي کربلا، ذيل معرفي خودشان آورده شده است.درباره رجز، بحثي در «الاغاني» ابو الفرج اصفهاني است، ج 18، ص 164).