درسهاي عاشورا

حادثه عاشورا، بي شك از عظيمترين رخدادهايي بود كه در تاريخ بشري موجي عظيم پديد آورد و مسلمانان و غير مسلمانان را با ارزشهاي متعالي و مفهوم حيات هدفدار آشنا ساخت و انگيزه هاي مبارزه براي حفظ كرامت انسان و نفي سلطه ستم را در انسانها ايجاد كرد، يا تقويت نمود. هر اندازه مسلمانان و انسانها با درسهاي نهفته در آن حركت خونين و عميق آشناتر شده، از آن بهره برده اند، به همان ميزان عزتمند و بزرگوار زيسته و پايه هاي حكومت طاغوتها را لرزانده اند. درسهايي كه از عاشورا مي توان گرفت ، در سخنان امام حسين عليه السلام و يارانش، عملكرد و روحيات آنان، تأثير آن واقعه در فكر و زندگي مسلمانان و ماندگاري آن حماسه و آثارش در طول زمان نهفته است. و كسي كه به دقت در مجموعه اين واقعه بنگرد، با اين درسها آشنا مي شود. [1] در اين فرهنگنامه، در ذيل عنوانها و مدخلهاي متعددي به شكلهاي گوناگون به اين گونه درسها و آموزشهاي عاشورايي اشاره شده است. از جمله به اين موضوعات مراجعه شود: آثار و نتايج نهضت عاشورا، آزادگي، اهداف نهضت عاشورا، ايثار، بصيرت، بلا و كربلا، تاكتيهاي نظامي- تبليغي، جهاد، رمز جاودانگي عاشورا، زندگي، زيارت، شعارهاي عاشورا، شهادت طلبي، شيعه امام حسين عليه السلام، عاشورا در نظر ديگران، عاشورا و امر به معروف، عاشورا و سقيفه، صبر، علي الأسلام السلام، فتح، فتوت، فرهنگ عاشورا، فوز، قرباني، كل يوم عاشورا، ماهيت قيام كربلا، مدايح و مراثي، نماز، نهضت يا شورش، وارث، وفا، هجرت، هل من ناصر، هيهات منا الذله، يا فتح يا شهادت، يا ليتنا كنا معك و... برخي عنوانهاي ديگر.

عبرتهاي عاشورا

حادثه عاشورا، علاوه بر «پيام» كه بايد آن را شنيد و به كار بست، داراي «عبرت» هم هست كه با شناخت آن، بايد از بروز آنگونه حوادث و مظلوميت حق و طرفداران دين جلوگيري كرد. آنچه زمينه ساز پيدايش آن قتل عام فجيع شد، كوتاهي مردم از نصرت حق، بي وفايي نسبت به پيمان، عهدشكني از روز ترس و دنياطلبي، ترك صحنه جدال حق و باطل، ترك وظيفه نهي از منكر، فريب خوردن از تبليغات باطل، جهل عمومي جامعه، مرعوب شدن در برابر سلطه باطل، بي تفاوتي، سكوت و سازش و ترك وظيفه از سوي چهره هاي شاخص جامعه و عناصر تأثيرگذار، تبعيت نكردن از امام حق، ضعيف شدن فرهنگ شهادت طلبي و فدا كردن جان در راه ايمان و حق، وابستگي و دلبستگي به دنيا، نشناختن موقعيت عمل، دير جنبيدن براي اقدام بموقع بود. اين نكات به عنوان برخي از عبرتهايي است كه مي توان از حادثه عاشورا گرفت و اگر اين عوامل شناخته شود و به آگاهي عمومي و فرهنگ مردمي تبديل گردد، كربلاهاي مظلوميت تكرار نخواهد شد.

مقام معظم رهبري آيةالله خامنه اي اولين بار صراحتا اين اصطلاح را وارد فرهنگ جامعه ساخت و با طرح آن افكار دلسوزان اسلام و انقلاب و عاشورا را به خطرهاي بي تفاوتي جامعه معطوف داشت. فرمود: «جا دارد اگر ملت اسلام فكر كند كه چرا پنجاه سال بعد از وفات پيغمبر، كار كشور اسلامي به جايي رسيده باشد كه همين مردم مسلمان از وزيرشان، اميرشان، سردارشان، عالمشان، قاضي شان، قاري شان گرفته، در كوفه و كربلا جمع بشوند و جگرگوشه همين پيغمبر را با آن وضع فجيع به خاك و خون بكشند؟ آدم بايد به فكر فرو برود كه چرا اينطوري شد؟... اگر خواص در هنگام خودش كاري را كه تشخيص دادند عمل كردند، تاريخ نجات پيدا مي كند و حسين بن علي ها ديگر به كربلاها كشانده نمي شوند. اگر خواص بد فهميدند، دير فهميدند و با هم اختلاف كردند،... معلوم است كه در تاريخ كربلاها در تاريخ تكرار خواهد شد.» [2] .

مطالعه تاريخ كربلا با اين ديد، درسها و عبرتهاي فراواني براي جامعه خواهد داشت. [3] .

فرهنگ عاشورا

مقصود، مجموعه مفاهيم، سخنان، اهداف و انگيزه ها، شيوه هاي عمل، روحيات و اخلاقيات والايي است كه در نهضت كربلا گفته شده يا به آنها عمل شده يا در حوادث آن نهضت، تجسم يافته است. اين ارزشها و باورها هم در كلمات سيدالشهداء عليه السلام و اصحاب و فرزند متجلي است، هم در رفتارشان در جريان آن قيام. فرهنگ عاشورا را بايد از كساني آموخت كه دست و دلشان و فكر و عملشان در كار عاشورا بوده است. پيش از آنكه ديگران و نسلهاي بعدي و تحليل گران پس از واقعه بخواهند فرهنگ عاشورا را معرفي كنند، در حرفها و هدفهاي خود نقش آفرينان حماسه كربلا، اين فرهنگ، بوضوح مطرح شده است و بيواسطه آن را نشان مي دهد. اين فرهنگ را از خلال زيارتنامه ها، مقتلها، رجزها، خطبه ها و نيز بررسي حوادث و رخدادهاي عاشورا مي توان استخراج كرد و همين فرهنگ است كه در هر جا در ميان هر قومي باشد، كربلا آفرين مي گردد. و انسانها را مبارزاني با ستم و مدافعاني نسبت به حق تربيت مي كند.

فرهنگ عاشورا همان زيربناي عقيدتي و فكري است كه در امام حسين عليه السلام و شهداي كربلا و اسراي اهل بيت عليهم السلام بود و سبب پيدايش آن حماسه و ماندگاري آن قيام شد. مجموعه آن باورها و ارزشها و مفاهيم را مي توان در عنوانهاي زير خلاصه كرد: مقابله با تحريف دين، مبارزه با ستم طاغوتها و جور حكومتها، عزت و شرافت انسان، ترجيح مرگ سرخ بر زندگي ذلت بار، پيروزي خون بر شمشير و شهادت بر فاجعه، شهادت طلبي و آمادگي براي مرگ، احياء فريضه امر به معروف و نهي از منكر و سنتهاي اسلامي، فتوت و جوانمردي حتي در برخورد با دشمن، نفي سازش با جور يا رضايت به ستم، اصلاح طلبي در جامعه، عمل به تكليف به خاطر رضاي خدا، تكليف گرايي چه به صورت فتح يا كشته شدن، جهاد و فداكاري همه جانبه، قرباني كردن خود در راه احياء دين، آميختن عرفان با حماسه و جهاد با گريه، قيام خالصانه براي خدا، نماز اول وقت، شجاعت و شهامت در برابر دشمن، صبر و مقاومت در راه هدف تا مرز جان، ايثار، وفا، پيروزي گروه اندك ولي حق بر انبوه گروه باطل، هواداري از امام حق و برائت و بيزاري از حكام جور، حفظ كرامت امت اسلامي، لبيك گويي به فرياد استغاثه مظلومان، فدا شدن انسانها در راه ارزشها و... .

براي تك تك محورهاي ياد شده، مي توان از سخنان امام حسين عليه السلام و اصحابش، يا نحوه عمل و موضعگيري و جهاد و شهادتشان سند آورد و اين فرهنگنامه را مستندتر ساخت. [4] اين فرهنگ غني و متعالي هم در حماسه سازان عاشورا بود، هم بايد در پيروان امام حسين عليه السلام و مدعيان همخطي با جريان عاشورا و تداوم آن راه باشد. و عاشورائيان ، هم هوادار حركتهاي در راستاي قيام كربلا باشند و هم بيزاري از ادامه دهندگان راه دشمنان سيدالشهدا عليه السلام را نشان دهند، چرا كه راضيان به آن جنايتها نيز معلونند. در زيارت عاشوراست: «فلعن الله امة سمعت بذلك فرضيت به... » فرهنگ عاشورا، خط «ولايت و برائت» است.