از بارزترين مفاهيم و درسهاي عاشورا، «ايثار» است.ايثار يعني فداكاري و ديگري رابر خود مقدم داشتن و جان و مال خود را فداي چيزي برتر از خويش كردن.در كربلا، فداكردن جان در راه دين، فدا كردن خود در راه امام حسين «ع »، به خاطر حسين، تشنه جان دادن و... ديده مي شود.امام حسين «ع » جان خود را فداي دين مي كند، اصحاب او، تازنده اند، نمي گذارند كسي از بني هاشم به ميدان رود، تا بني هاشم زنده اند، آسيبي به حسين «ع » نمي رسد.شب عاشورا كه امام، بيعت را از آنان بر مي دارد كه جان خويش رانجات دهند، يكايك برخاسته، اعلام فداكاري مي كنند و مي گويند: زندگي پس از تو را نمي خواهيم و خود را فداي تو مي كنيم. [1] وقتي مسلم بن عوسجه بر زمين مي افتد، درآخرين لحظات به حبيب بن مظاهر وصيت مي كند كه تا زنده اي مبادا دست از ياري حسين برداري، جانت را فداي او كن. [2] برخي از ياران امام حسين، هنگام نماز ظهر، جان خويش را سپر تيرهاي دشمن مي كنند و امام نماز مي خواند. عباس «ع » بالب تشنه وارد فرات مي شود و چون مي خواهد آب بنوشد، ياد لبهاي تشنه حسين و اطفال افتاده، آب نمي نوشد و به خويش نهيب مي زند كه آيا آب بنوشي، در حالي كه حسين «ع » تشنه و درآستانه مرگ است؟ [3] .



آب، شرمنده ايثار علمدار تو شد

كه چرا تشنه از او اينهمه بي تاب گذشت [4] .



زينب، براي نجات جان امام سجاد «ع »، خويش را به خيمه آتش گرفته مي زند.وقتي هم كه در مجلس يزيد، فرمان مي دهند كه امام سجاد «ع » را بكشند، زينب جان خويش را سپر بلا قرار مي دهد و دهها صحنه ديگر كه هر كدام زيباتر از ديگري الفباي ايثار را به آزادگان مي آموزد. اين كه كسي حاضر باشد جان خويش را فداي جان ديگري و فداي مكتب كند، نشانه ايمان والا به آخرت و بهشت و پاداش الهي است.امام حسين نيز در آغاز حركت به كربلا، فرمود هر كه آماده است جان خويش را در راه ما نثار و ايثار كند، با ما حركت كند:

«من كان باذلا فينا مهجته... فليرحل معنا...». [5] همين فرهنگ بود كه نوجواني چون حضرت قاسم را وامي داشت كه روز عاشورا خطاب به امام حسين «ع » بگويد: «روحي لروحك الفداء و نفسي لنفسك الوقاء» [6] جانم فداي جانت.در زيارت عاشورا نيز به صفت ايثار ياران حسين «ع » تصريح شده است: «الذين بذلوا مهجهم دون الحسين عليه السلام » [7] آنان كه از جان و خون خويش در راه حسين «ع » گذشتند.