والي كوفه در زمان حادثه عاشورا، كه شهادت امام حسين «ع » و يارانش به دستور اوانجام گرفت.ابن زياد را «ابن مرجانه » هم مي گويند، زيرا نام مادرش كنيزي زناكار و مجوسي به نام «مرجانه » بود.در كوفه پس از عاشورا كه اسراي اهل بيت را وارد دار الاماره كردند، حضرت زينب «ع » در خطاب به ابن زياد، او را «يابن مرجانه » خواند و اين اشاره به نسبت ناپاك او بود و رسواگر حاكم مغرور كوفه.او از سرداران مشهور اموي بود كه درسال 54 هجري از طرف معاويه به حكومت خراسان منصوب شد.در سال 56 از آنجا معزول و به حكمراني بصره منصوب گشت.پس از مرگ معاويه و روي كار آمدن يزيد، وقتي نهضت مسلم بن عقيل در كوفه آغاز شد، با حفظ سمت، والي كوفه نيز شد و اوضاع را تحت كنترل در آورد و مسلم بن عقيل را به شهادت رساند.

پس از حركت امام حسين «ع » از مكه به سوي عراق، وي عمر سعد را با لشكري گسيل داشت تا با آن حضرت بجنگد يا او را به بيعت با يزيد وا دارد.فرمان كشتن سيد الشهدا و يارانش و اسير گرفتن اهل بيت او را به عمر سعد (كه فرمانده سپاه كوفه در كربلا بود) داد. [1] ابن زياد، پس از مرگ يزيد، ادعاي خلافت كرد و اهل بصره و كوفه را به بيعت فرا خواند، ولي كوفيان دعوتگران او را از شهر بيرون كردند، وي سپس از بيم انتقام فراري شد و مدتي به شام رفت، همزمان با نهضت توابين، ماموريت سركوب توابين را يافت [2] در سال 65 هجري با لشكري به جنگ سليمان بن صرد رفت و در عين الورده با او درگير شد.سرانجام در يكي از درگيريها با سپاه مختار، در سال 67 هجري خودش و جمعي از همراهانش كشته شدند و باقي سپاهيانش پراكنده گشتند.سر ابن زياد را نزد مختار بردند.مختار هم آن سر را نزد محمد حنفيه و امام سجاد «ع » فرستاد.برخي هم گفته اند كه سر را پيش عبدالله زبير فرستاد [3] .

وي از كساني است كه در زيارت عاشورا، مورد لعن قرار گرفته است: «لعن الله ابن مرجانة » و «العن عبيد الله بن زياد و ابن مرجانة ».