مقتل الحسين (ع): كتابي تاريخي ـ روائي درباره امام حسين (ع)،از خوارزمي.

نـويـسنده كتاب، ابو المؤيّد موفّق بن احمد مكّي (ح 484 ـ 568)،معروف به خطيب خوارزم و اخطب خوارزم و خوارزمي؛ فقيه، محدّث،اديـب، و خـطـيـب پر آوازه عصر خود و از شاگردان جاراللّه زمخشري بـوده اسـت. خـوارزمـي در فـروع، حـنـفـي و دراصـول، اشـعـري، امـّا مـتـمـايـل بـه شـيـعـه و عـلاقـه مـنـد بـه اهـل بـيـت بـود. مـهـمـترين كتاب او در نزد شيعه المناقب و الاربعين و مقتل ياد شده است.

مـقـتـل الحـسـيـن (ع) بـه عـربـي و شـامـل سـرآغـاز و پـانـزده فصل، در دو بخش، است. در فصل اوّل تـا پـنـجـم، بـه تـرتـيـب، بـه بـيـان پـاره اي ازفـضـايـل رسـول خـدا، حـضـرت خـديجه، حضرت فاطمه بنت اسد،امـيـرالمـؤمـنـيـن و حـضـرت فـاطـمـه (ع) پـرداخـتـه شـده اسـت.فـصـل شـشـم در فـضـايـل امـام حـسـن و امـام حـسـيـن (ع) وفصل هفتم تا چهاردهم ويژه امام حسين است و در آن ها، به ترتيب، ازاين مسائل سخن رفته است: فضايل ويژه امام حسين (ع)، پيشگويي هـاي رسـول خـدا(ص) درباره امام حسين (ع) و شهادت او، رويدادهاي مـيـان آن حـضرت و وليد بن عتبه و مروان بن حكم، ورود آن حضرت بـه مـكـّه و نـامـه هـاي مـردم كـوفـه بـه او و رفـتـن مـسـلم بـن عـقـيـل بـه آن جـا و شـهادت وي، خروج آن حضرت از مكّه به عراق ورخـدادهـاي در آن مسير و ورود به كربلا و شهادت در آن جا، مجازات قـاتـلان آن حـضـرت، مـصيبت هاي وارد شده به آن حضرت و مرثيه هـاي سـروده شـده در سـوگ او، زيـارت تـربـت آن حضرت. پايان بخش كتاب (فصل پانزدهم) درباره قيام مختار است.

هر چند كتاب حاضر يكسره درباره امام حسين (ع) نيست، از آن جا كه نـويـسـنـده انـگـيـزه خـود را از نـگـارش ايـن كـتـاب گـردآوري مقتل امام حسين (ع) ذكر كرده و اغلب مطاوي آن درباره آن امام است، درشمار منابع زندگينامه امام قلمداد مي شود.

مـقـتـل الحـسـين كتابي است تاريخي ـ روائي كه در آن، تاريخ بهروايـت پـيـشـوايـان اسـلام و مـحـدّثان و مورّخان گزارش شده است.روايـات و گـزارش هـاي تـاريـخـي كـتـاب بـا ذكـر سـنـد اسـت وبـيـشـتـريـنـه مـطـالب آن، از فـصـل نـهم به بعد، برگرفته ازالفـتـوح ابـن اعـثـم اسـت و خـوارزمـي بـه نقل از آن تصريح كرده است. برخي از مشايخ روايت خوارزمي، كهوي در ايـن كـتـاب فـراوان از آن هـا روايـت كـرده اسـت، عـبارتند از:جـاراللّه مـحمود زمخشري، حسين بن احمد عطّار همداني و شهردار بن شيرويه ديلمي.

مـقـتـل الحسين پس از كتاب الاربعين نوشته شده است؛ چه، خوارزمي در پـايـان فـصـل اوّل (ج 1، ص 21) و در پـايـان فصل چهارم (ج 1، ص 50)، خواننده را به كتاب الاربعين ارجاع مي دهـد. امـّا مـعـلوم نـيـسـت كـه مـقـتـل الحـسين (ع) هم پس از كتاب المناقب نـوشـتـه شـده و دليلي كه علاّمه قزويني براي اين موضوع آورده اسـت (يـادگـار، ارديـبـهـشت 1327 / 60 ـ 61؛ مقالات قزويني، 2 /278 ـ 279)، تمام نيست.

خـوارزمـي روايـاتـي را كـه درايـن كـتـاب نقل مي كند، تلقّي به قبول كرده است. وي ظاهراً تنها در يك جا (2/ 2، ذيل نخستين حديث) به ضعف يك روايت تصريح كرده كه آن هم از قـول ديـگـري است. در غير اين مورد، او به بررسي سند يا متن روايات نپرداخته است.

با اين كه مقتل الحسين مورد استناد شيعه است و از آن بسيار روايت مي كنند، پاره اي از روايات آن مجعول است. از آن جمله است روايتي كه تـحـريـض بـه روزه گـرفـتـن در روز عـاشورا كرده است. (2 / 3،فـصـل 11)؛ هـمـچـنـيـن رواياتي كه عاشورا را عيد، و حتّي هفتاد عيد،شمرده است. (2 / 4، فصل 11).

از مقتل الحسين سه نسخه خطّي شناسايي شده است كه هيچ كدام كهن نـيـسـت. (تـراثـنـا، سـال شـشـم، شـمـاره 2؛اهـل بيت في المكتبة / 544؛ معجم ما كتب، 8/80). همچنين اين كتاب دوبار به چاپ رسيده است كه تصحيح شده نيست: 1. به اهتمام شيخ مـحـمّد سماوي (نجف، مطبعة الزهراء، 1367 ق)، 2 ج، و، 254،258 ص، رقـعـي؛ 2. افـسـت از آن (قـم، مـكـتبة المفيد)، 1 ج، و،254، 258 ص، وزيري. تاريخ انتشار اين چاپِ كتاب، كه قيدنشده است، 1399 ق است.